|
Soraw hám tapsırmalar
1. Sh. Såyitîvtıń qàndày pîeziyàlıq tîplàmlàrı bàsılıp shıqtı?
2. Shàyır pîeziyàlıq shıǵàrmàlàrınıń idåyàlıq-tåmàtikàsındà qàndày másålålårdi
súwråtlåydi?
159
3. Jàzıwshınıń qàndày prîzàlıq shıǵàrmàlàrın bilåsiz?
4. «Qıyal atawı» poemasında balalar qanday qustı kóredi?
5. Balalar atawdan ǵazdıń máyegin alıp, ǵurıq tawıqqa salıwdı oylaǵandaǵı
maqseti ne edi?
6. Balalar buldozershige ne sebep qarsı boladı?
7. «Qıyal atawı» poemasın oqıń hám mazmunında qanday waqıya sóz etilge-
nin dıqqat penen túsinip alıń! Túsinigińizdi muǵallimge aytıp beriń.
KÀMÀL MÁMBÅTÎV
(1940 — 2001)
Ómiri hám dóråtiwshiligi.
Alım hám shåbår
prîzàik
jàzıwshı
Kàmàl
Mámbåtîv
1940-jılı
14-màydà Kågåyli ràyînındàǵı Mátåkå Jumànà-
zàrîv àtındàǵı ijàrà õîjàlıǵındà tuwıldı. Ol 1963-
jılı Tàshkånt mámlåkåtlik univårsitåtin pitkår-
gånnån sîń, miynåt jîlın «Erkin Qàràqàlpàqstàn»
gàzåtàsındà islåwdån bàslàsà (1963 — 64), sîńınàn
pådàgîgikàlıq
instituttà
oqıtıwshı
(1967 — 72),
«Ózbåkkinîõrînikà» studiyàsınıń Qàràqàlpàqstàn
bóliminiń diråktîrı (1972 — 74), Qàràqàlpàqstàn
tålåvidåniåsi hám ràdiîåsittiriw kîmitåti bàslıǵı-
nıń orınbàsàrı (1974 — 76), Nókis mámlåkåtlik
univårsitåtiniń dîcånti, kàfådrà bàslıǵı, fàkultåt
dåkànı (1976 — 86), univårsitåt råktîrı (1986 — 88), Råspublikàlıq jîqàrǵı
kåńåsi kîmitåtiniń bàslıǵı, ómiriniń sîńǵı jıllàrı, univårsitåttå ádåbiyàt
kàfådràsınıń bàslıǵı wàzıypàlàrındà qàlıwsız õızmåt àtqàrdı.
K. Mámbåtîv 1982-jıldàn Jàzıwshılàr àwqàmınıń àǵzàsı boldı. Onıń
shåbår prîzàik jàzıwshı sıpàtındà ótkån ásirdiń 60-jıllàrınàn bàslàp,
«Gójåk», «Tırnàlàr», «Bàõtıń bîlsın Àrıwõàn», «Shàqàsındà emås, tàmı-
rındà», «Àwıl tàńlàrı», «Kókshiyål», «Imtiõàn», «Mîskvàdàn kålgån qız»,
«Muhàbbàt hám ájål» sıyàqlı gúrrińlåri månån pîvåstlåri izli-izinån
bàsılıp shıqsà, 80-jıllàrdàn sîń «Bîzàtàw», «Pîsqàn el», «Túrkstàn»,
«Hújdàn» rîmànlàrı jàrıq kórdi. Jàzıwshı 1991-jılı «Pîsqàn el» rîmàn-
epîpåyàsı ushın Bårdàq àtındàǵı mámlåkåtlik sıylıqtıń làuråàtı bîldı.
Ol ilim tàràwındà dà tınımsız miynåt etip, 1969-jılı «Qàràqàlpàq jàzbà
pîeziyàsındà Shıǵıs klàssiklåriniń dástúrlåri» dågån tåmàdà kàndidàtlıq,
1984-jılı «Qàràqàlpàq ádåbiyàtınıń pàydà bîlıw hám qáliplåsiw dáråklåri»
160
dågån tåmàdà dîktîrlıq dissårtàciyàsın tàbıslı qîrǵàp shıǵàdı. Onıń
kórkåm ádåbiyàt hám ilim tàràwındàǵı miynåtlåri húkimåtimiz táråpinån
jîqàrı bàhàlànıp, «Qàràqàlpàqstàn õàlıq jàzıwshısı», «Qàràqàlpàqstànǵà
miynåti sińgån ilim ǵàyràtkåri» dågån húrmåtli àtàqlàrdı àlıwǵà miyàsàr
bîldı.
K. Mámbåtîv
2001-jılı
61
jàsındà
qàytıs
bîldı.
Jàzıwshınıń
«Mîskvàdàn kålgån qız» pîvåstindå qàràqàlpàqlàrdıń tàriyõı månån
etnîgràfiyàsın izårtlåwgå qızıqqàn rus ilimpàzı Tàtyànà Miõàylîvnànıń
(Àlåksàndrîvànıń) ómiri hàqqındàǵı qızıqlı wàqıyàlàrdı 1924-jıllàrdàǵı
Qàràqàlpàqstàndà bîlǵàn ilimiy sàpàrı tiykàrındà sóz etådi. Pîvåst
qàhàrmànı Tàtyànà Miõàylîvnà «Mån qàràqàlpàqlàr tàriyõı månån
etnîgràfiyàsın izårtlåp júdá durıs islågån ekånmån. Qàràqàlpàqstànnàn
kim kålså då, onıń månån jàzılısıp sóylåspåy kåwlim ornınà túspåydi.
Qàràqàlpàqlàr ózi kishkånå õàlıq bîlsà dà, tàriyõı úlkån. Mån
Qàràqàlpàqstàndı piyàdà àylànıp, hárbir úyinån duz ishkån àdàmmàn.
Olàr sîndày àq kókiråk õàlıq» — dåp tolıǵı menen qàràqàlpàq õàlqı
hàqqındà unàmlı pikir bildirådi hám bul jårdå bàsınàn ótkån turmıs
wàqıyàlàrı hàqqındà dà qızıqlı sóylåp bårådi.
Jàzıwshınıń úsh kitàptàn ibàràt «Pîsqàn el» rîmàn epîpåyàsınıń
«Zîbàlàń», «Tîpàlàń» (1988) hám «Túrkstàn» (1993) rîmànlàrınıń kåń
jobàlı syujåtindå õàlqımızdıń ÕV — ÕVI hám ÕVII ásirlårdågi nîǵàylı
dáwirinå tiyisli bîlǵàn tàriyõıy wàqıyàlàr månån tànısàmız.
Birinshi kitàp «Zîbàlàń» nıń oràylıq ornındà bir-biri månån
jàwlàsqàn, hár qıylı kózqàràstàǵı tuwısqànlàr táǵdiri sîl dáwirdiń
jámiyåtlik-siyàsiy jàǵdàylàrı månån tıǵız bàylànıstà súwråtlånådi. Olàr
nîǵàylı ordàsınıń àrdàqlı biyi Muwsànıń bàlàlàrı: — biri Yusup sultàn
bîlsà, ekinshisi Ismàyıl sultàn.
Rîmàndà nîǵàylılàrdıń jàwgårshilikkå tîlı ómiri månån birgå ótip
àtırǵàn tîy-jıyınlàrı, ondàǵı jıràw-shàyırlàr, shåshånlår, qız-jigitlår àytısı,
ásiråså, pútkil Túrkstànǵà bålgili Sîppàslı sıpırà jıràw, Múytån jıràw,
Àsàn qàyǵı, Jiyrånshå shåshån hàqqındàǵı, el bàtırı Er Qîsày, Kàzàn
qàlàsınà õàn bîlǵàn Súyinbiykå sulıw hàqqındàǵı tàriyõıy màǵlıwmàtlàr
dà kórkåm àylànısqà túsirilgån.
Ásiråså, bul rîmàndà jàzıwshı ótkån áwlàd turmısındàǵı tàriyõıy
shınlıqtı, yàǵnıy, olàrdıń ózgå millåt wákillåri månån birigiwgå qushtàr
bîlsà dà, óz àrà kålisimgå kålå àlmày ómir bîyı jàwlàsqàn àǵàyinli eki
sultànnıń qàràmà-qàrsılıqqà tîlı ómiriniń izi qàyǵılı ólim månån juw-
màqlànıwın isånimli sáwlålåndirådi. Rîmànnıń ekinshi kitàbı «Tîpàlàń»
161
nıń syujåtindå då usı áwlàd wákillåriniń pårzåntlåri Tınàõmåt, Orısbåk,
Qàzıy, Ormànbåt táråpinån då dàwàm etiwin tàriyõıy hám kórkåm
dåråklår bîyınshà dà izbå-iz súwråtlåp otıràdı.
Jàzıwshınıń «Túrkstàn» rîmànı «Zîbàlàń» hám «Tîpàlàń» rîmàn-
làrınıń dàwàmı bîlıp, ondà Tàǵàymuràttıń àqlıǵı Àmànlıqtıń 1723-
jılı báhárdå Buõàràǵà elshi bîlıp bàrıwı hám ol jårdå jungàr bàsqın-
shılàrınıń Túrkstànǵà hújim jàsàp, eldi pîsqınshılıqqà ushıràtqànın
esitip tåz óz elinå qàytıw wàqıyàsı månån bàslànàdı. Rîmàn qàhàrmànı
Àmànlıq óz elinå jåtiwgå àsıǵıp otız úsh kún dàwàmındà kárwàn tàrtıp
nå bir qıyà shóllår månån el bàr hám elsiz jårlårdån ótip kiyàtırıp ol
jårlårdå då õàlıq bàsınà túskån àwır jàǵdàylàrdıń gúwàsı bîlàdı. Jîldà
kiyàtırǵàn Àmànlıq usı otız úsh kún dàwàmındà óz õàlqınıń bir
ásirgå shàmàlàs bàsıp ótkån ómir jîlı månån óz ómirin sàlıstırà otırıp,
ótkånlårdi jànlı eskå túsirådi. Jàzıwshı Àmànlıqtıń psiõîlîgiyàlıq kåwil-
kåshirmålåri månån ishki mînîlîglàrınàn shåbårlik pånån pàydàlànà
otırıp, õàlıq qàyǵısınà qàbırǵàsı qàyısıp kiyàtırǵàn õàlıq pårzåntiniń
hàqıyqıy tulǵàsın jàràtà àlǵàn.
Do'stlaringiz bilan baham: |
