Dbg’I-50 Xajiboyev Sardorbek

DBG’I-50 Xajiboyev Sardorbek

2-mashg`ulot . Valyuta munosabatlari to`lo`v balansi va uning taqchilligi . Xalqaro savdo.

1-topshiriq

“Xeksher Olin”nazariyasi haqida nimalar bilasiz ?

XeksherOlin  teoremasi (Heckscher—Ohlin  Theorem)  — har  bir  mamlakat  o‘z  ishlab chiqarishlarida nisbatan  katta  hajmga ega  bo‘lgan omillarni  talab etuvchi  mahsulotlarni  ustun darajada  ishlab  chiqarish  va  eksport  qilishga  ixtisoslashadi,  binobarin,  bu  mamlakatlar  milliy xo‘jalik  nuqtai   nazaridan  nisbatan  kamchil  omillar  bilan  ta’minlangan  tovarlarni   import qiladilar. 
O‘zbekiston  mehnat  serob  mamlakat,  1tovar  esa  mehnat  sig‘imli  tovar  bo‘lgani  bois,  bu mamlakat  1tovarni  ishlab  chiqaradi  va  eksport  qiladi.  Yaponiya  kapital  serob  mamlakat,  2tovar esa kapital sig‘imli tovar bo‘lgani sababli bu mamlakat 2tovarni ishlab chiqaradi va eksport qiladi. Nisbatan serob ishlab chiqarish omillari egalari savdodan yutadi, nisbatan kamchil ishlab chiqarish omillari egalai esa savdodan yutqazadi. 

XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida xalqaro savdodagi tarkibiy o‘zgarishlar natijasida tabiiy afzalliklarning xalqaro mehnat taqsimotidagi roli sezilarli darajada pasaydi. Shved olimi E. Xeksher va daniyalik B. Olin qayta ishlash sanoati mahsulotlari bilan savdo qilish sabablarini izohlab beruvchi nazariyani yaratdilar (XX asrning 20-30 yillari). Ushbu nazariyaga muvofiq turli mamlakatlar mehnat, kapital va yer bilan turli darajada ta’minlangan bo‘lib, ularga bo‘lgan talab ham bir-biridan farq qiladi. Masalan, mehnat resurslariga boy bo‘lgan mamlakatda kapital yetishmovchiligi mavjud bo‘lib, mehnat nisbatan arzon bo‘ladi va, aksincha, mehnat resurslari kam bo‘lib, kapitalga boy bo‘lgan mamlakatda kapital nisbatan arzon bo‘ladi. Shu sababli birinchi mamlakatning mehnat sig‘imi yuqori bo‘lgan, ikkinchi mamlakatning kapital sig‘imi yuqori bo‘lgan mahsulotni eksport qilishi manfaatli hisoblanadi. Xeksher-Olin nazariyasi xalqaro savdoda kuzatiladigan ko‘plab qonuniyatlarni aniq izohlab beradi. Haqiqatdan ham mamlakatlar ishlab chiqarish xarajatlarining asosiy qismini o‘zlarida mo‘l bo‘lgan resurslar tashkil etadigan tovarlarni eksport qiladilar. Ko‘rib o‘tilgan model metropol (sanoati rivojlangan) va mustamlaka mamlakatlar (agrar – xom-ashyo yetkazib beruvchi) o‘rtasidagi savdoning rivojlanish jarayonini tushuntirishda ko‘proq foydali bo‘ldi. Biroq, AQSh – G‘arbiy Yevropa – Yaponiya “uchburchagi”dagi tovar oqimlarini tahlil etishda Xeksher-Olin konsepsiyasi bir qator qiyinchiliklar tug‘dirdi va ziddiyatlarga sabab bo‘ldi. Bunga ko‘plab yirik iqtisodchilar, jumladan, Nobel mukofoti laureati amerikalik iqtisodchi V. Leontev ham o‘z e’tiborini qaratgan. Gap shundaki, Leontevning hisob-kitoblariga qaraganda, 1947 yilda kapital serob hisoblangan AQSh kapital ko‘p talab qiladigan tovarlarni emas, balki mehnat ko‘p talab qiladigan tovarlarni eksport qilgan. Leontev paradoksi atrofida yuzaga kelgan tortishuvlar ishlab chiqarish omillarini chuqurroq tahlil etish va bir qator yangi xalqaro savdo nazariyalarining paydo bo‘lishiga olib keldiki, ularning har biri tovar ayirboshlashning u yoki bu jihatiga urg‘u beradi.

19 XX asrning o‘rtalarida (1948 yil) amerikalik iqtisodchilar P. Samuelson va V. Stolper Xeksher-Olin nazariyasini yanada takomillashtirdilar. Ishlab chiqarish omillari va texnikaning bir xilligi, sof raqobat va tovarlarning to‘liq safarbarligi sharoitida xalqaro almashuv mamlakatlar o‘rtasida ishlab chiqarish omillari narxlarini tenglashtiradi. Mualliflar o‘z konsepsiyalarini D. Rikardo modeli asosida Xeksher-Olin nazariyasini to‘ldirish orqali asoslaydilar va savdoga nafaqat o‘zaro manfaatli almashuv, balki mamlakatlar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi o‘rtasidagi tafovutni qisqartirish vositasi sifatida ham qaraydilar. Xalqaro savdoning zamonaviy konsepsiyalarini ikki asosiy turga ajratish mumkin. Xeksher-Olin modeli tarafdorlari bu modelni ishlab chiqarish omilari qatoriga texnik yangiliklar yoki ishchi kuchi malakasi kabi yangi omillarni kiritish yo‘li bilan aniqlashtirishga intiladilar (I. Kravis, D. Kising). Bu konsepsiyaga qarshilar esa o‘z e’tiborlarini firma ichkarisidagi tashqi operatsiyalarda katta o‘ringa ega bo‘lgan tarkibiy qismlarga qaratishadi. Amerikalik iqtisodchi S. Lindert rivojlangan mamlakatlar o‘rtasidagi tovar ayirboshlashning kengayishini import qiluvchi mamlakat iste’mol tarkibining bosh kompaniya joylashgan mamlakatning ana shunday iste’mol tarkibiga yaqinligi bilan tushuntiradi.

2-topshiriq.

“Василий Леонтьев” ning – «xarajat – ishlab chiqarish» metodi haqida ma`lumot bering .

Xarajatlar usuli metodi mintaqa iqtisodiyotining yangi sohasidagi tahliliy vosita ekanligi sababli, Amerikaning ba'zi shaharlari iqtisodiyoti uchun shaxmat balanslari tuzila boshlandi. Asta-sekin, bunday balanslarni tuzish odatdagi amaliyotga aylandi. Masalan, Amerika Qo'shma Shtatlarining Savdo vazirligida tarmoqlararo iqtisodiyot bo'limi har besh yilda bir marta bunday balanslarni nashr eta boshladi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Jahon banki va aksariyat hukumatlar, shu jumladan Sovet Ittifoqi hukumati iqtisodiy rejalashtirish va byudjet siyosatining muhim usuli sifatida xarajatlar va foyda tahlilini qo'llashda ishtirok etdilar. 1959 yilda SSSR Markaziy statistika byurosi qiymat bo'yicha hisobotda tarmoqlararo balansni (83 sanoat uchun) va dunyoda birinchi bo'lib sanoat miqyosidagi balansni jismoniy ko'rinishda (257 ta ob'ekt) ishlab chiqdi.

Shu bilan birga, markaziy rejalashtirish organlari (Davlat statistika qo'mitasi va Davlat iqtisodiy kengashi) va ularning ilmiy tashkilotlarida amaliy ishlar boshlandi. Ilk rejalashtirilgan sanoat va tovarlararo balanslar 1962 yilda qurilgan. Keyinchalik bu ish respublikalar va mintaqalarga tarqaldi. 1966 yildan olingan ma'lumotlarga ko'ra, barcha ittifoq respublikalari va RSFSRning iqtisodiy hududlari uchun tarmoqlararo balanslar qurilgan. Sovet olimlari tarmoqlararo modellardan (dinamik, optimallashtirish, tabiiy qiymat, mintaqalararo va boshqalar) kengroq foydalanish uchun zamin yaratdilar.

Leontyevning iqtisodiy tahlilning xarajatlar modelini qo'llashdagi muvaffaqiyati ko'p jihatdan uning keng miqyosli iqtisodchi sifatida taniqli qobiliyatlari tufayli, masalan, xalqaro savdo nazariyasi, monopoliya nazariyasi va ekonometriya kabi ko'plab sohalarda turli manfaatlarga ega. L. "kirish-chiqish" usulini ishlab chiqqanligi va muhim iqtisodiy muammolarga qo'llagani uchun 1973 yilda iqtisodiyot bo'yicha Nobel mukofotiga sazovor bo'lgan. Iqtisodiy faoliyatning atrof-muhit sifatiga ta'siri haqida birinchi bo'lib iqtisodchilar orasida bo'lish. L. Nobel ma'ruzasida global ekologiya bilan bog'liq bo'lgan oddiy "kirish-chiqish" modelini keltirgan, unda atrof-muhitning ifloslanishi mustaqil sektor sifatida aniq ko'rsatilgan. "Kam rivojlangan mamlakatlarda, - deya xulosa qildi u," ifloslanishga qarshi qat'iy me'yorlarni joriy qilish ... ish bilan ta'minlashni ko'paytiradi, garchi bu ko'p sarflarni talab qiladi ".

Nobel mukofotiga qo'shimcha ravishda u Frantsiya sharaf legioni ofitseri unvoniga ko'tarildi. U Amerika Milliy fanlar akademiyasining, Amerika san'at va fanlar akademiyasining a'zosi. Britaniya Akademiyasi va Londondagi Qirollik Statistik Jamiyati. U 1954 yilda Ekonometrik Jamiyat va 1970 yilda Amerika Iqtisodiy Assotsiatsiyasining prezidenti bo'lib ishlagan. Bryussel, York, Luven va Parij universitetlarining faxriy doktorlariga sazovor bo'lgan.

Vasiliy Vasilevichning barcha bosqichlaridagi muhim yo'nalish ilmiy kadrlar tayyorlash edi. U Garvard va Nyu-Yorkda malaka oshirgan Rossiyaning yosh olimlari uchun ko'p ishlar qildi. V.V. Leontiev rejalashtirilgan etkazib berishga odatlangan va etkazib beruvchilar va iste'molchilarni mustaqil ravishda topa olmaydigan bizning davlat korxonalarimiz rahbarlarini uchishni o'rgatish juda qiyin bo'lgan pingvinlar bilan taqqoslaydi. Vasiliy Leontyev 1999 yil 5 fevralda Nyu-Yorkda vafot etdi.

3-topshiriq. Jadvallarni to`ldiring.