Davriy sistemaning V a gruppasidagi elementlari (Fe temir, Co-Kobalt, Ni-nikel) xossalari va ishlatilishi

Nikel Ni. Tabiatda nikel o’zining asosiy minerallari. NiS. FeS, millerit NiS, gersdorfit NiAsS, permanit NiAsSb holida uchraydi. Ular asosan mis-nikel sulfidlarga boy polimetall rudalarda bo’ladi. Bundan tashqari, nikelning magnitli silikati (Ni, Mg)₆ (OH)₈Si₄O₁₀ ham uchraydi.

Nikel asosan mis-nikel sulfid rudalardan olinadi. Bir qancha pirometallurgik jarayonlar natijasida NiO ni ko’mir bilan qaytarib, xomaki nikel olinadi va elektrolitik (NiSO₄ eritmasiga tushirib) usulda tozalanadi. Nikelni elektrolitik tozalashda ruda tarkibidagi platina metallar balchiq tarzida elektrolizyor tubiga cho’kadi. Olingan nikelning deyarli 80% i nikelli qotishmalar va turli po’latlar tayyorlash uchun sarflanadi. Nikel kumush kabi oq, qattiq metall, uning Moos shkalasidagi qattiqligi 3,8 ga teng (temirga nisbatan bir oz yumshoq). Nikelning ikki allotropik shakl o’zgarishi bor. α- nikel 250⁰C dan yuqorida β-nikelga aylanadi. β –nikel yoqlari markazlashgan kub panjarada kristallanadi. Nikel ferromagnit moddalar turkumiga kiradi. Nikel kimyoviy aktivlik jihatidan temir bilan kobaltdan keyinda turadi. U 500⁰C dagina kislorod ta’sirida oksidlanadi. Nikel (ayniqsa kukun holatidagi nikel) qizdirilganda galogenlar, oltingugurt, selen, fosfor, mishyak, surma va boshqa metallmaslar bilan reaksiyaga kirishadi. Uning Ni₃S₂, Ni₃Se₂, Ni₃P, NiAs, Ni₃C, Ni₂B, NiB tarkibli metallsimon birikmalari olingan. Nikel boshqa metallar bilan qattiq eritmalar va intermetall birikmalar hosil qiladi. Nikelning o’tga chidamli qotishmalari raketa, gaz turbina va atom texnikasida katta ahamiyatga ega. Ular tarkibida Ni₃AI, Ni₃Ti kabi moddalar hosil bo’ladi. Uning nikelin [(73,% Ni, 15%Cr, 7% Fe, 24%Ti, 3% (AI + Nb + Mn + Si)], nixrom (60 % Ni, 40% Cr) va boshqa qotishmalari elektrotexnika sanoatida qo’llaniladi. Nikelning mis bilan hosil qilgan monelmetall (70% Ni, 30% Cu) qotishmasi kimyoviy ta’sirga chidamlidir. Uning magnit xossali qotishmalari ham ma’lum. Nikelning temir bilan hosil qilgan qotishmasi – invar qizdirilganda hajmini o’zgartirmaydi, neyzilberg qotishmasi (20% Ni, 40-70% Cu va 5-40% Zn) oksidlanmaydi.

Nikelning kislotalarga munosabati xuddi temir va kobaltnikiga o’xshash. U ishqorlarda erimaydi.