Davolash va Tibbiy pedagogika fakulteti 5

 
1960 yilda Pechenko kuyidagi klassifikatsiyani kiritgan: 
-
 
Amenoreya (birlamchi va ikkilamchi). 
-
 
Dismenoreya (birlamchi va ikklamchi) 
-
 
Anovulyator hayz ko`rish  sikli 
a) giperestrogenemiya belgilari bilan 
b) gipoestrogenemiya 
-    Morfologik anotomik uzgarishlar bo`lgan ginekologik  qon ketishlar siklik qon ketishlar; 
-
 
asiklik qon ketishlar 
-
 
utqinchi qon ketishlar 
-
 
morfologik – anatomik uzgarishlarsiz ginekologik qon ketishlar (disfunksional qon ketish) siklik 2 
fazali va anovulyator siklli.  
-
 
Vikor menstruatsiya. 

---

57 
 
 
 
 
 
 
 
 
AMENOREYA
 
 
 
Hayzning  –  menstruatsiyaning  bulmasligi.  Bu  xolat  doimo  xam  patologik  xol  emas,  chunki  ayol 
umrining ayrim davrlarida bu xolat fiziologik  bo`lib xisoblanadi. Amenoreyaning kuyidagi turlari tafovud 
kilinadi. 
1.
 
Birlamchi amenoreya – ayolning yashash davri davomida umuman hayz kurmasligi. 
2.
 
Ikkilamchi amenoreya -  avval 3 oydan kam bo`lmagan ichida hayz kurmagan. 
Chinakam  amenoreya  –  tuxumdonda,  bachadonda,  gipotalamus  –  gipofizar  sistemasida  siklik 
uzgarishlar bulmasligi. 
Yolgondakam – amenoreya – regulyar hayz ko`rishining, bachadonda, tuxumdonda, siklik uzgarishlar 
borligiga  karamay,  bulmasligi.  Bu  jinsiy  organlar  rivojlanishiga  anomalik  nuksonlar  bo`lganda  qinning 
atreziyasi yoki bo`lmaganda, bachadon tashqi teshigining usib, yopik bo`lganda qizlik pardasining umuman 
teshik bo`lmaganda uchraydi. Bunday amenoreya xirurgik yul bilan davolanadi.  
Etiologik faktor bo`yicha chinakam amenoreya fiziologik va patologik bo`lib bulinadi.  
 
75 % kukrak suti bilan bola emiradigan ayollarda 5 oydan  – 2 yilgacha davom etadigan laktasion 
amenoreya kuzatiladi. Sut bezlari reseptorlari ta‘sirlanishi natijasida nerv impulslari gipofizga yetib borib, 
LTG ishlab chiqarishini ko`paytiradi, bu uz navbatida sut bezining sekretor vazifasini oshirib gipofizning 
gonadotrop  vazifasini  tuxtatadi.  Natijasida  amenoreya  xolati  yuzaga  keladi.  Ayrim  vaktda  emizikli 
ayollarda anovulyator sikl bo`lishi kuzatiladi. Keksalik davrlarda tashqi va ichki jinsiy organlar  atrofiyaga 
uchraydi  va  jinsiy  bezlar  ishlatilmasligi  tufayli  gonadotrop  gormonlar  ajralishi  xam  tuxtab  qoladi. 
Birlamchi  patologik  amenoreya  ko`prok  bachadon  va  tuxumdon  aploziyasi,  umumiy  infantilizm,  chukur 
rivojlanmagan  ayol  organizmlarida  uchraydi.  Ogir  kechgan  infeksion  kasalliklar  (tuberkulyoz;  malyariya) 
bolalikda noto`g`ri ovkatlanish, gipofizning giper – yoki gipofunksiyasi infantilizmga olib kelish mumqin.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Buyrak  usti  bezi,  gipotalamus,  gipofiz,  kalqonsimon  bez  va  ichki  sekresiya  bezlari  vazifasining 
buzilishi, xromosomali uzgarishlar xam amenoreyaga olib keladi.  
Ikkilamchi amenoreyaga umumiy va lokal faktorlar sabab bo`lishi mumqin. Bularga morfiy, simob, kalay 
bilan  surunkali  zaxarlanish,  utkir  yo`qumli  kasalliklar,  surunkali  kasalliklar  anomaliya,  kam  –  kusti 
ovkatlanish,  ichki  sekresiya  bezlari  funksiyasining  buzilish,  ayniksa  yalliglanish.  O`smalar,  patologik 
tug`ruqdan keyingi davr tufayli gipofiz funksiyasining pasayishi kuchayadi.  
 
Organlarning  kasallanishiga  karab  markaziy  va  periferik  genezli  amenoreya  ajratiladi.  Markaziy 
genezli amenoreyaga gipotalamus – gipofiz va bosh miya po`stlog`ining funksiyalarining buzilishi tufayli 
vujudga keladi.  

---

58 
 
 
Gipotalamus zararlanishi natijasida amenoreya bolalikda xamda balogatga yetish davrida uchrashi 
mumqin. Oxirgi xolda birlamchi amenoreya genezi va gipogonadizm va semizlik bilan birga kechadi.