Davlatiy moliya

IX.  GLOSSARIY 

 

O`zbek tilida 

Rus tilida

 

Ingliz tilida

 

Izoh 

Moliya 

Финансы 

Finance 

Bu  davlatning  o‘z  vazifa  funksiyalarini  bajarish  va  kengaytirilgan  takror  ishlab 

chiqarish sharoitlarini ta’minlash maqsadida markazlashgan va markazlashmagan 

pul fondlarini shakllantirish jarayonida yuzaga keladigan, davlat tomonidan tashkil 

qilinadigan pul munosabatlari yig‘indisidir. 

Kapitalni 

byudjetlashtirish 

Бюджетирование 

капитала 

Capital budgeting  Asosiy kapitalga investitsiya kiritish bo‘yicha qaror qabul qilish jarayoni 

Kapital strukturasi 

tanlovi 

Выбор структуры 

капитала 

Capital structure 

decision 

Moliyalashtirish    bo‘yicha  tanlovlar  va  uzoq  muddatli  moliyalashtirish  mabalari 

nuqtayi nazaridan qaror qabul qilish jarayoni. 

Aylanma kapital 

menejmenti 

Управление 

оборотным 

капиталом 

Working capital 

management 

Joriy  aktivlar va qisqa muddatli moliyalashtirish menejmenti. 

Moliya bozorlari 

Финансовые 

рынки 

Financial markets 

Moliyaviy munosabatlarning har qanday turida moliyaviy operatsiyalarni amalga 

oshirishga ko‘maklashuvchi institutlar. 

Muqobil qiymat 

Альтернативная 

стоимость 

Opportunity cost 

O‘tkazib yuborilishi kerak bo‘lgan keyingi eng yaxshi muqobil nuqtayi nazaridan 

tanlov qabul qilish bahosi. 

Samarali bozor 

Эффективный 

рынок 

Efficient market 

Qimmatli  qog‘ozlar  narxlari  istalgan  vaqtda    qimmatli  qog‘ozlar  va  ularning 

haqiqiy oshkora qiymatlari haqidagi ommaviy ma’lumotlarda to‘liq aks etadigan 

bozor. 

Moliyaviy strategiya 

Финансовая 

стратегия 

Financial strategy 

Strategik  qaror  qabul  qilish  rejasini  amalga  oshirishdagi  moliyaviy  texnikalarga 

asoslanuvchi boshqaruv yondashuvi. 

Moliya mexanizmi 

Финансовый 

механизм 

Financial 

mechanism 

Taqsimot  va  qayta  taqsimot  munosabatlarining  keng  tizimini  amalga  oshirish, 

daromad va jamg‘armalarni tashkil qilish, markazlashgan va markazlashmagan pul 

fondlarini tuzishni ta’minlovchi shakl va usullar yig‘indisidan iboratdir. 

Davlat moliyasi 

Государственные 

финансы 

Public Finance 

davlatning funksiyalari va vazifalarini 

bajarish hamda kengaytirilgan takror ishlab chiqarish uchun sharoitlarni  yaratish 

maqsadida markazlashtirilgan pul mablag'lari fondlarini shakllantirish, taqsimlash 

va  ulardan  foydalanish  jarayonida  vujudga  keladigan  iqtisodiy  munosabatlar 

tizimi. 

---

828 

Diversifikatsiya 

Диверсификация 

Diversification 

Risk darajalari bo‘yicha turli xususiyatga ega aktivlar to‘plamiga investitsiyalashni 

anglatadi; 

Birlamchi bozor 

Первичный рынок 

Primary market 

Qarz  oluvchi  shaxslar  (korporatsiya  yoki  davlat)  yangi  chiqargan  qimmatli 

qog‘ozlarini  (aksiya  yoki  obligatsiya) ularning dastlabki  xaridorlariga sotadigan 

moliya bozoridir 

Ikkilamchi bozor 

Вторичный рынок  Secondary market  Ilgari chiqarilgan qimmatli qog‘ozlar qayta sotiladigan moliya bozoridir. 

Brokerlar 

Брокеры 

Brokers 

qimmatli  qog‘ozlar  sotuvchilari  va  xaridorlari  o‘rtasida  vositachilar,  investor 

agentlardir; 

Dilerlar 

Дилеры 

Dealers 

Belgilangan narx bo‘yicha qimmatli qog‘ozlar sotuvi va xaridini amalga oshirish 

bilan sotuvchi va xaridorlarni bog‘laydi 

Pul bozori 

Денежный рынок 

Money market 

Faqat qisqa muddatli qarz vositalari savdosi amalga oshiriladigan moliya bozoridir 

(umumiy holatda ularni so‘ndirishning dastlabki muddati bir yildan oshmaydi). 

Davlat moliyasi 

Государствен-ние 

финансы 

Public Finance 

davlatning funksiyalari va vazifalarini bajarish hamda kengaytirilgan takror ishlab 

chiqarish uchun sharoitlarni yaratish maqsadida markazlashtirilgan pul mablag'lari 

fondlarini  shakllantirish,  taqsimlash  va  ulardan  foydalanish  jarayonida  vujudga 

keladigan iqtisodiy munosabatlar tizimi. 

Diversifikatsiya 

Диверсифика-ция 

diversification 

Risk darajalari bo‘yicha turli xususiyatga ega aktivlar to‘plamiga investitsiyalashni 

anglatadi; 

Moliyaviy institutlar 

Финансовые 

институты 

Financial 

institutes 

Investorlar  bilan  omonatchilar  o`rtasida  faoliyatning  o`zlari  mashg`ul  bo`lgan 

turidan  foyda  oluvchi  vositachilik  faoliyati  bilan  shug`ullanadigan  shaxslardir. 

Banklar,  pensiya  va  investitsiya  fondlari,  sug`urta  kompaniyalari,  tovar,  xom 

ashyo  va  fond  birjalari,  aktsiyadorlar  va  boshqalar  moliyaviy  vositachi  sifatida 

harakat qiladilar 

Moliyaviy 

vositachilar 

Финансовые 

посредники 

Financial 

intermediaries 

 

Qo`yilgan vazifalarni hal etish uchun taqsimlash va nazorat vazifasini bajaradilar, 

zero to`plangan fondlarni to`g`ri taqsimlashgina emas, balki ulardan jamiyat uchun 

nag`adar  samarali,  qanday  foyda  bilan  ishlatilayotganligini  nazorat  qilish  ham 

muhim 

Kapital bozori 

Рынки капитала 

 

Capital markets 

Barcha  institut  va  ishtirokchilar  bo`lib,  ular    uzoqmuddatli    moliyaviy 

instrumentlar operatsiyalarini amalga oshiradi. 

Venchur capitalist 

Венчур 

капиталист 

Venture capitalist 

 

Investitsiya firmasi (yoki yakka investor),  biznes boshlash uchun (start-ups ) pul 

taqdim etadi 

Spot bozor 

Спот  рынок 

Spot market 

Naqd  pul bozori 

---

829 

Fyucherslar 

bozorlari 

Фьючерсные 

рынки 

Futures markets 

 Kelajakdagi aniq sanada nimanidir sotish va sotib olish mumkin 

Tartibga solinadigan 

fond birjasi 

Организован-ние 

биржи ценных 

бумаг 

Organized 

security 

exchanges 

Qimmatli qog’ozlar savdosini tashkillashtiruvchi rasmiy tashkilot 

Ochiq bozorlar 

Внебиржевые  

ринк 

Over-the-counter 

markets 

Tartibga  solinadigan  fond  birjasidan  tashqari  barcha  bozorlar.  Pul  bozori  ochiq 

bozor  hisoblanadi.  Korporativ  obligatsiyalarning  ko’p  qismi  aynan  ochiq 

bozorlarda sotiladi. 

Investitsion bankir 

Инвестиционный 

банкир 

Investment 

banker 

Moliyaviy mutaxassis bo’lib, kompaniyaning yangi mijozlariga yangi kafolatlar va 

fondning o’sishi bo’yicha maslahatlar berib boradi. 

Anderrayt 

 

Андеррайтинг 

 

Underwriting 

Yangi  maxsulotni  sotib  olish  yoki  qayta  sotish  ishi  deyiladi.  Yangi  emissiya 

qilingan qimmatli qog’ozlarni kerakli (foydali) narxda sota olish riski investitsion 

banker tomonidan prognoz (anderrayt) qilinadi. 

Anderrayterlik 

spredi 

Спред 

Андеррайтера 

Underwriter’s 

spread 

Kapital  jalb  qilayotgan    korporatsiya  oladigan  narx  va  qimmatli  qog’ozlarni 

birlamchi ommaviy joylashtirish narxi o’rtasidagi farq. 

Sindikat 

Синдикат 

Syndicate 

 

Investitsion bankirlarning guruhi bo’lib shartnomaviy ravishda yangi aksiyalarni 

sotish va xarid qilishga yordam beradilar. 

To’g’ridan to’g’ri 

sotish 

Прямые продажи 

Direct sale 

Investitsion  bank  xizmatlaridan  foydalanmagan  holda  qimmatli  qog’ozlarni 

investorlarga sotish. 

Emission xarajatlar 

Эмиссионние  

расходы 

Flotation costs 

Muayyan turdagi qimmatli qog’ozni emissiya qilish bilan bog’liq xarajatlar 

Murakkab foiz 

Сложние 

проценты 

Сompound 

interest 

Shunday  holatki  unda  foiz  hisoblangan  investitsiyaning  dastlabki  qiymatiga 

qo’shib  boriladi.  Ikkinchi  davrda  dastlabki  investitsiyadan  foiz  va  birinchi 

davrdagi foizlar qo’shiladi. 

Kelgusi qiymat omili 

Фактор будущей 

стоимости 

future value 

factor 

(1 + 𝑟)

𝑛

 qiymati kelgusi qiymatni aniqlashda joriy davrga ko’paytiriladi 

Joriy qiymat omili 

Настоящее 

значение 

коэффициента 

present value 

factor 

 

1

(1+𝑟)

𝑛

 qiymati joriy qiymatni aniqlashda kelgusi davrga ko’paytiriladi 

Joriy qiymat 

Текущая  

стоимость 

present value 

talab  etilgan  qaytim  darajasida  joriy  davrga  diskontlangan  kelgusi  qiymatning 

bugungi dollardagi qiymati 

Annuitet  

Аннуитет 

annuity 

ma’lum davrlar mobaynida teng qiymatli to’lovlarni bildiradi 

---

830 

Oddiy annuitet 

Обычный 

аннуитет 

ordinary annuity 

to’lovlar har bir davrning ohirida amalga oshiriladi 

Murakkab annuitet 

Сложний 

аннуитет 

compound 

annuity 

ma’lum bir davr davomida davr ohirlariga kelib, bir xil summadagi mablag’larni 

depozitga qo’yish yoki investitsiyalashni bildiradi 

Annuitetning kelgusi 

qiymati omili 

Фактор будущей 

стоимости 

аннуитета 

 

annuity future 

value factor 

annuitetning kelgusi qiymatini aniqlashda ishlatiladi (

(1+𝑟)

𝑛

−1

𝑟

) 

Annutet badallari 

Авансовый  

аннуитет 

annuity due 

oddiy  annuitet  bo’lib  unda  annuitet  to’lovlari  har  bir  davr  boshida  amalga 

oshiriladi 

Biznes reja 

Бизнес-план 

Business plan 

goals 

bu biznesda qo’llaniladigan shunday vositaki, siz shu vositaning to’la ishlashini 

ta’minlash  bilan  birga  loyihangizni  muvoffaqiyatini  amalga  oshishini  ham 

taminlaysiz. 

Moddiy xarajatlar 

Материальные 

затраты 

Material costs 

xom-ashyo  va  asosiy  materiallar,  yordamchi  materiallar,  yoqilg’i,  energiya  va 

boshqa xarajatlardan iborat. 

Mehnat haqi 

xarajatlari 

Затраты на оплату 

труда 

Labor costs 

asosiy ishlab chiqarish xodimlarining ish haqi mukofotlari, rag’batlantiruvchi va 

tiklovchi (qoplovchi) to’lanmalar, natural haq sifatida beriladigan mahsulotlarning 

qiymati,  tuzilgan shartnomalar bo’yicha xodimlarga beriladigan mehnat  haqi  va 

boshqa to’lanmalarni o’z ichiga oladi 

Ishonchnoma 

Прокси 

Proxy 

ovoz berish vositasi bo‘lib, korporatsiyaning yillik majlislarida ma’lum bir tarafga 

ishonch bildiruvchi shaxs o‘rniga vaqtinchalik ovoz berish vakolatini beradi 

Ishonchnoma uchun 

kurash 

Бой за прокси 

Proxy fight 

aksiyadorlar yig‘ilishida qarorlarni nazorat qilish maqsadida ishonchnoma ovozi 

uchun raqib guruhlar o‘rtasidagi kurashdir. 

Ko‘pchilik saylash 

Голосование 

большинством 

Majority voting 

har bir aksiya aksiyadorga bitta ovoz huquqini beradi va direktorlar kengashidagi 

har  bitta  lavozim  uchun  alohida  ovoz  beriladi.  Natijada  ko‘p  sonli  aksiyalar 

direktorlar kengashini saylash kuchiga ega bo‘ladi 

Kumulyativ saylash 

Кумулятивное 

голосование 

Cumulative 

voting 

har bir aksiya  aksiyadorga saylanishi kerak bo‘lgan direktorlar soni miqdoricha 

ovoz  sonini  beradi.  Aksiyador  hamma  ovozini  bitta  nomzodga  yoki  turli 

nomzodlarga berishi mumkin. 

Ustunlik huquqi 

Преимущест-

венное право 

Preemptive right 

oddiy  aksiya  egasiga  korxonaga  egalik  qilishda  proportsional  ulushini  davom 

ettirish vakolatini beradi. 

---

831 

Huquq 

Право 

Right 

aksiyadorlarga  dastlabki  2-10  haftalikda  maxsus  narxlarda  ma’lum  miqdordagi 

yangi aksiyalarni sotib olish imkoniyatini beruvchi sertifikatdir. 

Kumulyativ 

xususiyat 

Накопительная 

особенность 

Cumulative 

feature 

o‘tgan  va  to‘lanmagan  imtiyozli  aksiya  dividendlari  har  qanday  oddiy  aksiya 

dividendlari e’lon qilinmasdan oldin to‘lanish talabidir 

Himoyaviy ta’minot 

Защитное 

обеспечение 

Protective 

provisions 

bu  investorlarning  qiziqishini  himoya  qiluvchi  ta’minotdir.  Agar  amortizatsiya 

fondi  to‘lovi  amalga  oshirilmasa  yoki  moliyaviy  qiyinchilik  tufayli  korxona 

imtiyozli aksiyalarga dividendlar to‘lay olmasa, himoyaviy ta’minot – ovoz berish 

huquqini yoki oddiy aksiya  dividendlari to‘lovini cheklash imkoniyatini beradi 

Konvertatsion 

imtiyozli aksiya 

Конверти-руемие 

привилегиро-

ванние акции 

Convertible 

preferred stock 

investorning  tanloviga  ko‘ra  imtiyozli  aksiyalar  ma’lum  miqdorda  oddiy 

aksiyalarga konvertatsiya qilinishi mumkin. 

Chaqiruv ta’minoti 

Обеспечение 

досрочного 

выкупа 

Call provision 

bu  korporatsiyaga  o‘zining  imtiyozli  aksiyalarini  investorlardan  ma’lum  bir 

davrdan so‘ng e’lon qilingan narxlar asosida qayta sotib olish huquqini beruvchi 

ta’minotdir 

Xarid fondi 

ta’minoti 

Обеспечение 

выкупного фонда 

Sinking-fund 

provision 

bu himoyaviy ta’minot bo‘lib, korxonalardan imtiyozli aksiyalar iste’foga chiqishi 

uchun vaqti-vaqti bilan yetarli miqdorda pul zaxiralashni talab etadi. Keyinchalik 

qaysi biri arzon bo‘lsa,  bu pullar imtiyozli aksiyalarni ochiq bozorda sotib olishda 

yoki aksiyalarni chaqirishda foydalaniladi. 

Aylanma mablagʻ 

Рабочий капитал 

Working capital 

Firmaning joriy aktivlarga bo’lgan sarmoyasi deb ta’rif beriladigan tushuncha 

Sof aylanma 

mablagʻ 

Чистый 

оборотный 

капитал 

Net working 

capital 

Firmaning joriy aktivlari va joriy qarzlari orasidagi farq 

Doimiy sarmoya 

 

Постоянная 

инвестиция 

Permanent 

investment 

Korxona 1 yildan ortiq muddatga saqlab turmoqchi bolgan investitsiyalar. Firma 

doimiuy sarmoyani belgilangam va joriy aktivlarga kiritadi 

Vaqtinchalik 

sarmoya 

 

Временные 

инвестиции 

Temporary 

investments 

Korxonaning joriy aktivlarga bolgan  sarmoyasi bolib bunda 1 yildan yoki undan 

kam muddat ichida qoplanadi. Misol.uchun tovarlarning mavsumiy kopayishi va 

debitorlik qarzdorlik 

Savdolar foizi 

metodi 

Метод процента 

торгов 

Percent of sales 

method

 

Moliyaviy  prognozlash  metodi    xarajatlar,  aktivlar  yoki  kelajakdagi  davr  uchun 

savdolar  prognozi  darajasini  baholashni  aks  ettiradi.  Misol  uchun  joriy  yildagi 

soltilgan  tovarlar  chiqimini  baholash  tahlillari  oʻtgan  yilgi  sotilgan  tovarlar 

chiqimlari  mutanosibligidankelgusi  yil  uchun  moliyaviy  prognozda  foydalanishi 

mumkin. 

---

832 

Oʻz-oʻzidan 

moliyalashtirish

 

Спонтанное 

финансирование 

Spontaneous 

financing

 

Firmaning  kunlik  operatsiyaalrida  toʻlanadigan  soliq  va  boshqa  kridetlarning 

oshishi. 

Ixtiyoriy moliyalash

 

Доверительное 

финансирование 

Discretionary 

financing

 

Moliyalash manbasi boʻlb har doim firmaning boshqaruvi ostida jamgʻarmaning 

oʻsishi boʻyicha qaror qilish talablari.Banknotalari ushbu turdagi moliyalashtirish 

namunalarini ta’minlaydi 

Tashqi 

moliyalashtirish 

ehtiyojlari 

Потребность в 

внешнее 

финансирование 

External 

financing needs

 

Firmaning  moliyalash  talablarining  bir  qismi  sanalib,  oʻz  manbalarini  uchki 

moliyalash  orqali  orttiradi  (Joriy  daromadlarning  ushlab  qolinishi)  plus 

moliyaning oʻz oʻzini tashkil qilinishi. 

Tizimli risk (bozor 

riski yoki 

diversifikatsiyalanm

aydigan risk) 

Систематический 

риск (рыночный 

риск или риск 

недиверси-

фицируемий) 

Systematic risk 

(market risk or 

nondiversifiable 

risk) 

 

(1) diversifikatsiyalash orqali bartaraf etib bo’lmaydigan investitsiya qaytimi riski. 

Tizimli risk barcha aksiyalarga ta’sir etadigan omillar natijasidir. U shuningdek, 

bozor  riski  yoki  diversifikatsiyalanmaydigan  risk  deb  ham  ataladi.  (2)  Yaxshi 

diversifikatsiya  qiluvchi  aksiyador  nuqtayi  nazaridan  loyiha  riski.  Bu  ba’zi 

loyihaviy risklar loyihaning firma tomonidan boshqa loyihalar bilan qo’shib olib 

borilishi  orqali  diversifikatsiya  qilinishini  nazarda  tutadi.  Shuningdek,  riskning 

qolgan  qismi  aksiyadorlar  tomonidan  bu  aksiyani  portfeldagi  boshqa  aksiyalar 

bilan birga joylashtirish orqali diversifikatsiya qilinishi mumkin. 

Tizimsiz risk (alohida 

kompaniya riski yoki 

diversifikatsiyalanadigan 

risk) 

Несистематический 

риск (риск 

уникальной компании 

или риск диверсифи-

цируемый) 

Unsystematic risk 

(company unique risk 

or diversifiable risk) 

diversifikatsiya  qilish  orqali  bartaraf  etish  mumkin  bo’lgan  investitsiya  qaytimi 

riski.  Tizimsiz  risk  muayyan  firmagagina  tegishli  bo’lgan  omillar  natijasidir.  U 

shuningdek, alohida kompaniya riski yoki diversifikatsiyalanadigan risk deb ham 

ataladi. 

Opsion 

Опцион 

Option 

o’z egasiga qimmatli qog’ozni muayyan miqdor, narx va vaqt ichida sotib olish 

yoki sotish huquqini (majburiyat emas) beruvchi bitimdir. 

Moliyaviy 

rejalashtirish 

Финансовое 

планирование 

Financial 

planning

 

boshqarishning  tarkibiy  qismi  bo’lib,  davlat  pul  mablag’larni  tashkil  etish, 

taqsimlash, qayta taqsimlash va ishlatish jarayonlarini rejali boshqarishdir. 

Kapital 

budjetlashtirish 

Бюджетирова-ние 

капитала 

capital budgeting 

uzoq  muddatli  aktivlarga  investitsiya  kiritish  bilan  bog’liq  qaror  qabul  qilish 

jarayoni,  ya’ni  taklif  qilinayotgan  loyihani  qabul  qilish  yoki  rad  etish  uning 

asosidir. 

Qoplash muddati 

Срок окупаемости 

payback period 

bu sarmoyaga tegishli birlamchi pul sarflarini qoplash uchun zarur yillar sonidir 

Diskontlangan 

qoplash muddati 

Дисконтированны

й срок 

окупаемости 

discounted 

payback period 

 

bu sarmoyaga tegishli birlamchi pul sarflarini chegirilgan erkin pul oqimlari bilan 

qoplash uchun zarur yillar 

---

833 

Sof joriy qiymat 

(SJQ) 

Чистая 

приведенная 

стоимость (ЧПC) 

net present value 

(NPV) 

yillik  erkin  pul  oqimining  investitsiya  dastlabki  xarajatlaridan  kam  o`tkazilgan 

qiymatiga teng. 

Obligatsiya 

Облигация 

Bond

 

uzoq muddatli (10 yoki undan ko’p) bitim qog’ozi bo’lib, qarz oluvchi tomonidan 

chiqariladi,  uning  egasiga  yiliga  oldindan  belgilangan  va  o’zgarmas  foizni  va 

obligatsiyaning nominal bahosini so’ndirishda to’lab berishni anglatadi 

Moliyaviy natijalar 

to’g’risidagi hisobot 

Отчет о 

финансовых 

результатах 

Income statement 

Belgilangan  ma’lum  muddat  davomida,  odatda  bir  yil  davomida,    firma 

faoliyatining  natijalari  haqida  ma’lumot  beruvchi  buxgalteriya  hisobotidir. 

Hisobot oxirida firmaning kapital egalari (aksiyadorlar) uchun mavjud bo’lgan sof 

foyda yoki zarar ko’rsatiladi. 

Sotilgan tovarlar 

tannarxi 

Себестоимость 

реализованных 

товаров 

Cost of goods 

sold 

Firma  odatiy  faoliyati  davomida  mahsulot  ishlab  chiqarishga  yoki  mahsulot 

(xizmatlar)ni sotib olishga sarfi. 

Yalpi daromad 

Валовой доход 

Gross income 

Mahsulot  va  xizmatlarning  sotilgan  narxidan  unga  ketgan  xarajatlarni 

chegirilgandan keyin qolgan miqdor. 

Operatsion xarajatlar 

Операционные 

расходы 

Operating 

expenses 

marketing    va  sotish  xarajatlari,  umumiy  va  ma’muriy  xarajatlar  hamda 

amortizatsiya xarajatlari. 

Operatsion daromad 

Операционный 

доход 

Operating income 

sotilgan  mahsulot  tushumidan  mahsulot  tannarxi  hamda  operatsion  xarajatlarni 

ayirganda qoladigan qiymat. 

Aksiya uchun 

daromad 

Прибыль от акции  Profitfromshares 

har bir aksiyaga to’g’ri keluvchi sof foyda miqdori. 

 

Dividendlar 

Дивиденды 

dividends 

firma aksiyalari uchun to’lov 

 

Marjinal foyda 

Маржа прибыли 

profitmargin 

ba’zan, marja deb ham nomlanadi. Bu moliyaviy ko’rsatkich korxona daromadini 

uning  stish  hajmiga  nisbatini  hisoblaydi.  Bunda,  yalpi  foydani  sotish  hajmiga, 

operatsion foydani sotish hajmiga  yoki sof foydani  sotish hajmiga bo’lish orqali 

rentabellik hisoblanishi mumkin 

Marjinal yalpi foyda 

Валовая прибыль 

grossprofit 

yalpi foydani sotish hajmiga bo’lish orqali hisoblanadigan koeffitsiyent bo’lib, har 

bir so’mlik sotuv uchun qancha yalpi foyda kelganini ko’rsatadi. 

o'zgarmas xarajatlar 

Фиксирован-ные 

расходы 

fixedexpenses 

korxona  faoliyatida  yuz  beradigan  o’zgarishlardan  qat’iy  nazar  o’zgarmaydigan 

xarajatlar. 

---

834 

Likvidlilik

 

Ликвидность 

Liquidity 

firmaning  qarzlarini  o‘z  vaqtida  to‘lash  imkoniyati.  Likvidlik  firmaning  naqd 

bo‘lmagan vositalarini naqd mablag‘larga o‘tkazish  tezligini bildiradi. 

Joriy nisbat 

Коэффициент 

текущей 

ликвидности 

Current ratio 

firmaning  joriy  aktivlari  joriy  majburiyatlariga  bo‘linadi.  Bu  nisbat  firmaning 

likvidlik darajasini bildirib joriy aktivlar joriy majburiyatlarga taqqoslanadi. 

Tez likvidlik 

Коэффициент 

быстрой 

ликвидности 

Acid-test (quick) 

ratio 

 

firmaning  naqd  pul  va  debitorlik  qarzlar  yig‘indisining  joriy  majburiyatlarga 

nisbatini  biladiradi.  Bu  nisbat  nisbatan  chegaralangan  o‘lchov  bo‘lib,  u  tovar 

moddiy zaxiralar va boshqa joriy aktivlarni (ular kamroq likvid) hisobga olmaydi 

Debitorlik qarzlar 

kun 

Дни дебиторской 

задолженности 

Days in 

receivables 

(average 

collection period) 

firmaning  debitorlik  qarzlari  kompaniyaning  o‘rtacha  kunlik  kredit  savdolariga 

bo‘linadi  (yillik  kredit  savdolari    365)  bu  nisbat  o‘rtacha  debitorlik  qarzlarni 

yig‘ishga qancha vaqt ketishini bildiradi. 

Debitorlik qarzlar 

aylanmasi 

Коэффициент 

оборачивае-мости 

дебиторских 

задолженнос-тей 

Accounts 

receivable 

turnover ratio 

firmaning kreditga savdolari olinadigan hisobraqamlarga bo‘linadi. Bu ko‘rsatkich 

debitorlik qarzlarning yiliga necha marta aylanishini bildiradi. 

fond birjasi 

Фондовая биржа 

Stock exchange 

ochiq  va  oshkora  birja  savdolarini  oldindan  belgilangan  vaqtda  va  belgilangan 

joyda  oʻrnatilgan  qoidalar  asosida  tashkil  etish  hamda  oʻtkazish  orqali  faqat 

qimmatli qogʻozlar savdosi uchun sharoitlar yaratuvchi yuridik shaxs; 

investor 

Инвестор 

An investor 

qimmatli qogʻozlarni oʻz nomidan va oʻz hisobidan oluvchi yuridik yoki jismoniy 

shaxs; 

kapital bahosi 

Стоимость 

капитала 

Cost of capital 

ma’lum  bir  kapital  manbasidan  foydalanish  hisobiga  toʻlanishi  lozim  boʻlgan 

umumiy summa va kapital hajmi oʻrtasidagi nisbatning foizdagi ifodasi; 

moliya bozori 

Финансовый 

рынок 

A financial 

market 

moliyaviy  instrumentlar  yordamida  pul  mablagʻlari  oqimlarini  investorlardan  

foydalanuvchilarga  yoʻnaltirishga  xizmat  qiluvchi  barcha  bozor  institutlari 

majmui; 

moliya bozori 

sigʻimi 

Eмкость 

финансового 

рынка 

financial market 

capacity 

aniq bir turdagi qimmatli qogʻozlar boʻyicha ularga boʻlgan talab va taklifdan kelib 

chiqqan holda mumkin boʻlgan yillik (oylik) savdo koʻlami; 

moliyaviy menejer 

Финансовый 

менеджер 

Financial 

manager 

biznes  egasining  agenti  sifatida  mulkdor  manfaatlari  uchun  faoliyat  yurituvchi 

shaxs; 

moliyaviy risklar 

Финансовый риск 

Financial risk 

belgilangan  maqsadlarni  amalga  oshirishning  noaniqligi  sharoitida  moliyaviy 

---

835 

faoliyatdan  koʻzlangan  maqsad  natijalariga  yoʻnaltirilgan  mulkdorlar  yoki 

moliyaviy  menejerlar  tomonidan  qabul  qilingan  muqobil  moliyaviy  qarorlarni 

tanlashning iqtisodiy zarar (moliyaviy yoʻqotish)lar keltirish ehtimoli; 

qimmatli qogʻozlar 

bozori 

Рынок ценных 

бумаг, фондовый 

рынок 

Securities market 

yuridik va jismoniy shaxslarning qimmatli qogʻozlarni chiqarish, joylashtirish va 

ularning muomalasi bilan bogʻliq munosabatlari tizimi; 

qoʻshib olish 

Добавление 

annexation 

bir  kompaniyaning  boshqa  bir  kompaniya  ustidan  nazorat  oʻrnatishi  va  oʻzini 

ushbu kompaniyaning yangi egasi deb e’lon qilishi; 

transmilliy 

birlashishlar 

Транснацио-

нальное слияние 

transnational 

unifications 

turli davlatlarda joylashgan kompaniyalarning oʻzaro birlashishi; 

Valyuta 

Валюта 

Currency 

Tashqi  iqtisodiy  va  xalqaro    aloqalarning  boshqa  shakllarida  ishtirok  etuvchi 

mamlakat milliy pul birligi. 

Valyuta bozori 

Валютный рынок 

Foreign exchange 

market 

Turli mamlakatlar valyutalari savdo qilinadigan bozor 

Almashuv kursi 

Обменний курс 

Exchange rate 

Bir valyuta narxining boshqa valyutada ifodalanishi 

Kross kurs 

Кросс-курс 

Cross rate 

 

Ikkisi ham mahalliy valyuta bo’lmagan ikki xorijiy valyuta o’rtasidagi almashuv 

kursi. 

Spot almashuv kursi 

Спот-Курс 

Spot exchange 

rate 

Tezkor amalga oshirishni talab qiluvchi shartnoma uchun almashuv kursi. 

Forvard almashuv 

kursi 

Форвардний 

валютный курс 

Forward 

exchange rate 

 

Kelajakda amalga oshirishni tabab qiluvchi tranzaksiya uchun almashuv kursi. 

Forvard almashuvi 

shartnomasi 

Форвардная 

валютная сделка 

Forward 

exchange contract 

Ikki tomon o’rtasidagi kelajakda bir valyutani boshqasiga ayirboshlash  haqidagi 

kelishuv. 

Valyuta 

Валюта 

Currency 

Tashqi  iqtisodiy  va  xalqaro    aloqalarning  boshqa  shakllarida  ishtirok  etuvchi 

mamlakat milliy pul birligi. 

Markaziy bank 

Центральний банк 

Central bank 

Markaziy  bank  bir  davlat  valyutasi,  pul  ta'minotini  va  foiz  stavkalarini 

boshqaradigan  muassasasir.  Markaziy  banklar,  shuningdek,  odatda  o'z 

mamlakatlarining  tijorat  bank  tizimini  nazorat  qiladilar.  U  davlat  pul  bazasini 

oshirish bo'yicha monopoliyaga ega va shuningdek, odatda, davlat qonuniy to'lov 

vositasi sifatida xizmat qiladigan, milliy valyutani bosmadan chiqarish huquqiga 

ega. 

---

836 

Likvidlilik 

Ликвидность 

Liquidity 

Likvidlilik aktiv yoki qimmatli qog'ozni aktivning narxiga ta'sir etmaydigan holda 

bozorda tez sotish yoki xarid qilinishi mumkinligi darajasini ifodalaydi.

 

Tijorat banki 

Коммерческий 

банк 

Commercial bank  Keng jamoatchilik va kompaniyalarga o'z xizmatlarni taklif etadigan bank.

 

Inflyatsiya 

Инфляция 

Inflation 

Inflyatsiya bu ma'lum vaqt davomida iqtisodiyotda tovarlar va xizmatlar umumiy 

narxlar darajasining uzluksiz o'sishidir 

Pul-kredit siyosati 

Денежно-

кредитная 

политика 

Monetary policy 

Pul-kredit  siyosati  bu  mamlakat  moliya  organi  tomonidan  narx  barqarorligi  va 

valyutaga  bo'lgan  umumiy  ishonchni  ta'minlash  uchun  inflyatsiya  darajasi  yoki 

foiz  stavkasini  nishonga  olish  orqali  pul  massasi  ustidan    nazoratni  ta'minlash 

jarayonidir

 

Soliq-byudjet 

siyosati 

Бюджетно-

налоговая 

политика 

Fiscal policy 

Soliq-byudjet  siyosati  bu  hukumat  tomonidan  to'plangan  tushumlarni    (asosan 

soliqlarni)  va  xarajatlarni    foydalanish  iqtisodiyotga  ta'sirini  ta'minlash  uchun 

foydalanishdir

 

Hukumat 

obligatsiyalari 

Правитель-

ственные 

облигации 

Government 

bonds 

Hukumat  obligatsiyasi  bu  odatda  davriy  foiz  to'lovlarini  to'lash  hamda  ma'lum 

muddatda  nominal  qiymatni  to'lash  va'dasi  bilan  milliy  hukumat  tomonidan 

chiqarilgan obligatsiyadir

 

Byudjet kamomadi 

Бюджетный 

дефитсит 

Budget deficits 

Xarajatlar daromadlardan oshishi byudjet kamomadidir

 

Portfel 

investitsiyalar 

Портфельние 

инвестиции 

Portfolio 

investment 

 

Kapitalni  xorijiy  korxonalar  qimmatli  qog’ozlariga  kiritish  shaklida  olib  chiqib 

ketish  bo’lib,  investorlarga  ular  faoliyatini  bevosita  nazorat  qilish  imkonini 

bermaydi. 

Transmilliy 

korporatsiya 

Транснацио-

нальная 

корпорация 

Transnational 

corporations 

-bosh  kompaniya  bir  mamlakat  kapitaliga  tegishli  bo’lib  filiallari  esa  dunyo 

bo’ylab tarqalib ketgan kompaniyalar. 

Xalqaro 

korporatsiyalar 

Международ-ная 

корпорация 

International 

corporations 

Jahon  tovar  va  ishlab  chiqarish  omillari  bozorlariga  sezilarli  darajada  ta’sir 

ko’rsatuvchi yirik kompaniyalardir 

Xalqaro mehnat 

taqsimoti 

Международ-ное 

разделение труда 

International 

division of labour 

Bu davlatlar o’rtasida mehnatning ijtimoiy-hududiy taqsimlanishi bo’lib, u alohida 

davlatlar ishlab chiqarishlarining ixtisoslashuviga asoslanadi. 

Xalqaro birlashish 

va qo’shib olishlar 

Слияния и 

поглощения 

Mergers and 

acquisitions 

Kompaniyalarning xalqaro bozorlarda aktsiyalarning yirik paketi yoki korxonani 

to’liq sotib olishlari jarayoni 

Korporatsiya 

Корпорация 

Corporation 

O’z egalaridan mustaqil ravishda qonuniy faoliyat yurituvchi tashkilot