Давлат ва ҳуқуқ назарияси юридик фанлар тизимида умумий фундаментал ва ритологик фан сифатида майдонга чиқади

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

9 

2-mavzu. 

Davlat va huquqning kelib chiqishi. 

 

Mashg’ulot  maqsadi:  Davlat  va  huquq  yuzaga  kelgunga  qadar  mavjud 

bo’lgan  jamiyatning  mohiyatini  aniqlash,  ijtimoiy  hokimiyatni  tashkil  etish 

shakllarini,  davlat  va  huquqning  kelib  chiqishi  to’g’risidai  turli  xil 

nazariyalarni tahlil qilish. 

Mavzuning qisqacha mazmuni: 

Davlat jamiyat rivojining muayyan bosqichida yuzaga kelgan, u o’zining 

shakllanishi va  rivojlanishida uzoq  va murakkab  yo’lni bosib o’tgan,  jamiyat 

rivojining  dastlabki  bosqichlarida  davlat  yetarlicha  rivojlanmagan  siyosiy 

hodisa bo’lgan. Bunday davlat eng avvalo, majburlashga asoslangan. 

Ibtidoiy  jamiyat  taraqqiyotini  ikki  asosiy  davrga  ajratib  ko’rsatish  qabul 

qilingan. 

 

1. 

O’zlashtirish  (iste’mol)  iqtisodiyoti  davri.  Bunda  asosan  ovchilik, 

baliq  ovlash,  to’plash  bilan  shugúllangan  bo’lib,  bu  davrga  ona  urug’i 

(matriarxat) mos keladi. 

2. 

Ishlab chiqarishga asoslangan chorvachilik, dehqonchilikning davri 

ota urugí (patriarxat)ga to’g’ri keladi. 

Ibtidoiy  jamiyatda  hokimiyat  urug’,  qabila  boshliqlarining  obro’ 

e’tiboriga tayangan. Oliy organ oqsoqollar  yigíni  majlisi  bo’lgan. Hokimiyat  

qarori barcha uchun majburiy bo’lgan.  

Ibtidoiy  jamiyatdagi  uncha  murakkab  bo’lmagan  munosabatlar  odat 

qoidalari  bilan  tartibga  solingan.  Davlatgacha  bo’lgan  jamiyatdagi  odat 

qoidalari  mono-norma  (yakka  norma  –  me’yor)  xarakterida  bo’lib,  ular  bir 

vaqtning  o’zida  ijtimoiy  hayotni  tashkil  qilish  qoidasi  ham,  ibtidoiy  axloq 

qoidasi ham, udumlar va rasm-rusumlar qoidasi bo’lib ham hisoblangan. 

Davlat  va  huquqnining  kelib  chiqishi  to’g’risidagi  masala  to’rt  asrlar 

davomida    ko’plab  mutaffakir  faylasuflar,  yuristlar,  tarixchilarni  o’ylantirib 

kelgan.  Davlat  va  huquqning  kelib  chiqishi  haqida  turli  xil  nazariyalar 

mavjud. Shulardan ayrimlarini ko’ramiz. 

1.