Давлат ва ҳуқуқ назарияси юридик фанлар тизимида умумий фундаментал ва ритологик фан сифатида майдонга чиқади

Mavzuning qisqacha mazmuni: 

Davlat va huquqning paydo bo’lishi va rivojlanishining asosiy va umumiy 

qonuniyatlari,  ularning  mohiyat  va  maqsadi,  vazifasi,  jamiyat  hayotidagi 

ahamiyati davlat va huquq nazariyasining predmeti bo’lib hisoblanadi. 

Davlat  va  huquq  nazariyasi  davlat  va  huquqni  yaxlit  institut  sifatida 

ko’rib chiqadi. 

Fanning o’ziga xos xususiyatlari: 

1. 

Davlat va huquq nazariyasi – ijtimoiy fan. 

2. 

Davlat va huquq nazariyasi – nazariy fan. 

3. 

Davlat va huquq nazariyasi – falsafiy fan. 

4. 

Davlat va huquq nazariyasi – metodologik fan. 

5. 

Davlat va huquq nazariyasi – amaliyotga yo’naltirilgan fan. 

6. 

Davlat va huquq nazariyasi – o’quv-tarbiyaviy ahamiyatga ega fan. 

Davlat  va  huquq  nazariyasi  ijtimoiy  fanlar:  falsafa,  siyosat,  iqtisod  kabi 

fanlar bilan bog’liqdir. 

Falsafa davlat va huquqni eng umumiy tarzda ijtimoiy kategoriya sifatida 

o’rganadi.  Falsafa  davlat  va  huquq  nazariyasi  uchun  umumnazariy  va 

metodologik asos bo’lib xizmat qiladi. 

Siyosatshunoslik  siyosatni,  siyosiy  institutlar,  siyosiy  partiyalar,  davlat 

hokimiyati  jamoat  tagkilotlari  va  ularning  faoliyatini,  davlat  va  shaxsning 

siyosiy – huquqiy munosabatlarini o’rganadi. 

Iqtisodiy  fanlar  jamiyatning  bazisini,  ya’ni  ishlab  chiqarish 

munosabatlarini,  xo’jalik  sohalarini  tashkil  etishni,  moliya,  kredit  va 

boshqalarni o’rganadi. 

Davlat va huquq nazariyasi davlat va huquqni o’rganuvchi yuridik fanlar 

tizimini boshqaradi. 

Davlat  va  huquq  nazariyasi  yuridik fanlar  tizimida  umumiy  fundamental 

va  metodologik  fan    sifatida  maydonga  chiqadi.  Davlat  va  huquq  nazariyasi 

bir-biri bilan o’zaro uzviy bog’liq va o’zaro aloqadordir. U yuridik fanlarning 

umumiy markazi bo’lib hisoblanadi. 

---

 

6 

Fanda  metod  (usul)  deganda  haqiqiy  borliqni  xolis  aks  ettiruvchi 

bilimlarni  olish  uchun  qo’llaniladigan  ilmiy  faoliyat  prinsiplari,  qoidalari, 

usullari tushuniladi. 

Davlat  va  huquqning  kelib  chiqishi,  mohiyati  va  ijtimoiy  ahamiyatini 

aniqlash ularning mavjud bo’lish shakllarini, qonuniyatlarini belgilash, ularni 

takomillashtirishga  oid  tavsiyalar  ishlab  chiqish,  ularning  tarixiy  istiqbolini 

belgilash  imkonini beruvchi  dialektik va  tarixiy  materializm  davlat  va  huquq 

nazariyasining uslubiy (metodologik) asosi hisoblanadi. 

Davlat va huquq nazariyasi davlat – huquq muammolarini tadqiq etishda 

dialektik va tarixiy materializmga tayangan holda bilimning tizimli – tarkibiy, 

qiyosiy, tarixiy, mantiqiy, sosiologik singari usullardan keng foydalanadi. 

Davlat va huquq nazariyasi quyidagi funksiyalarni bajaradi: 

1. 

Ontologik  funksiya.  Borliq  to’g’risidagi  ta’limot  bo’lib,  u 

borliqning  asoslari,  tamoyillari,  uning  tuzilmasi,  qonuniyatlarini  tadqiq  etadi. 

Davlat  va  huquq  nazariyasi  nazariy  qoidalar  va  usullar  ishlab  chiqishi  yo’li 

bilan  huquqiy  bilimni  rivojiga  ta’sir  qiladi.  Bu  uning  gnoseologik  funksiyani 

bajarishligini anglatadi. 

2. 

Evristik funksiya. Evristika – haqiqatni topish, yangi ixtirolar kashf 

etish san’ati, yangi bilimlarni topish, hosil qilish, yangi xususiyatini aniqlash, 

ilmiy haqiqatni topish. 

3. 

Metodologik  funksiya.  Umuman  huquqshunoslik  uchun  muhim 

ahamiyatga  ega  bo’lgan  g’oyalar  va  xulosalarni  ishlab  chiqadi.  Bu 

tushunchalar  va  konsepsiyalar  tarmoq  va  maxsus  fanlar  uchun  ―Tayanch 

nuqtalari‖ bo’lib xizmat qiladi. 

4. 

Siyosiy  –  boshqaruv  funksiyasi  –  davlat  va  huquq  nazariyasi 

davlatning ichki va tashqi siyosatining ilmiy asoslarini shakllantirishga, davlat 

boshqaruvini ilmiyligini ta’minlashga xizmat qiladi. 

5. 

Mafkuraviy  funksiya.  Davlat  va  huquq  to’g’risidagi  g’oyalarni  bir 

tizimga  soladi.  Huquq  subyektlari  huquqiy  ongiga  ta’sir  etuvchi  muhim 

g’oyaviy  omil  sifatida  ijtimoiy  hayotga,  kishilarning  xulq  –  atvoriga  va  shu 

tariqa butun ijtimoiy hayotni tartibga solishga ta’sir ko’rsatadi. 

6. 

Ilmiy bashorat davlat – huquqiy sohada oldindan ko’ra bilish uchun 

katta  ahamiyatga  ega  bo’ladi,  davlatchilikning  kelajagiga  ―nazar  tashlash‖ 

imkoniyatini beradi. 

 

 

 

 

---

 

7