Davlat tilida ish yuritish

Nutqning tozaligi.
 Nutqning tozaligi deganda, nutqimizning  adabiy tilning 
leksik normasiga muvofiq kelishi tushiniladi. Agar nutqimizda g’ayritil unsurlari 
yoki    haqorat,  qarg’ish,  so‘kish  kabi  noestetik  so‘zlar  bo‘lsa,  uning  tozaligi 
buzilgan  bo‘ladi.  Masalan, 
Duxungga  o‘tirib  qo‘ydingku,  bratishka.
  (o‘zaro 
gaplardan.) 
Endi mamashamga kelsak, u kishi sovremeniylar, ifloslarni nenavidit, 
tak shto,lishnix slov bo‘lmasin.
(O‘tkir Hoshimov). 
 
O‘zbek  adabiyotida  qahramonlar  xarakterini  ochib  berish  maqsadida 
g’ayritil unsurlaridan foydalaniladi.   
  
Darhaqiqat,  namunali nutq hozirgi o‘zbek adabiy tili talablariga mos holda 
tuzilgan bo‘lishi, turli til  unsurlaridan holi bo‘lishi kerak. Bu masalaning tilga oid 
tomoni bolib, nutqiy tozalikning nolingvistik jihatlari ham undan kam bo‘lmagan 
ahamiyatga  ega.  Jumladan,  estetika,  etika,  mantiq  talablariga  rioya  qilmasak, 
o‘zimizni  ma’naviy  qashshoq,  madaniyatsiz  kishiga  chiqarib  qo‘yishimiz  hech 
nima  emas.  Shuning  uchun  nutqimizni  doimo  varvar  so‘zlardan,  g’ayritil 
unsurlaridan, tor doiradagi salbiy ma’noli so‘zlardan tozalab borishimiz kerak.   
 
To‘g’ri,  bunday  so‘zlar  tilimizda  ishlatiladi.  Chunki  badiiy  adabiyot  tilida 
dialektizm  va  varvarizmlar  bilan  ma’lum  badiiy-estetik  vazifani  bajarishi, 
muallifning  ma’lum  g’oyasini,  niyatini  amalga  oshirish  mumkin.    Aytaylik, 
muallif  milliy  koloritni  bermoqchi  yoki  asar  qahramonining  qayerlik  ekanligiga 
ishora  qilishda,  uning  salbiy  xarakterini  ochishda  dialektizm  va  varvarizmlarga 
murojaat qiladi.   
 
Shevaga oid so‘zlarning badiiy adabiyotda o‘rni bilan ishlatilishi faqatgina 
maqsadga  muvofiq  bo‘lib  qo‘lmasdan,  badiiy  tilimizning  boyib  borishiga, 

---

 
18 
umumxalq  tilidagi  ayrim  unsurlarning  saqlanib  qolishiga  xizmat  qilishi  ham 
mumkin. Misol, “
So‘ri
 g’ichirladi. Qudrat bobo 
damsar
 urdi. Yuzini silab qo‘yib, 
telpagini yechdi... Yana: - Qudrat bobo kecha-kechqurun 
qaytish qildilar
. Bugun 
tushdan keyin 
chaqiramiz
!”(N.Qobul)  
Bu  o‘rinda  shevaga  oid  so‘zlar  asar  qahramonining  tilidagina  bo‘lmoqda. 
Ularni  qo‘llashdan  maqsad  asarning  jonli  chiqishiga  erishishdir.  Bu  unsurlarga 
nutqning  toza  bo‘lishiga  halal  beruvchi  unsurlar  sifatida  qaralayotganda  esa 
ularning noo‘rin qo‘llanishi nazarda tutilyapti