Davlat tilida ish yuritish fanidan yakuniy nazorat savollari

9. Tezisni qo‘llab-quvvatlash yoki dalil qilish uchun tashqi ma’lumotlardan foydalanadigan akademik matn turini tavsif lang.- tadqiqot xulosasi
10. Og‘zaki va yozma nutqning xususiyatlariga tayanib, ularning o‘xshash va farqli tomonlarini yoriting.
10Og‘zaki va yozma nutqning vazifasi, o’xshashligi va farqi.


Ma’lumki nutq og‘zaki va yozma ko’rinishga ega. Og‘zaki nutq gapirib turgan vaqt birligidagina mavjud bo‘lib, bu jarayon nutq tugashi bilan tugaydi. Og‘zaki nutq tezkorlik bilan amalga oshadi va tahrirga ega bo‘lmaydi. Og‘zaki nutqda fikrni aytganlarini xotirada ushlab turgan holda rivojlantirishga to’g’ri keladi. Og‘zaki nutq so‘z boyligi jihatdan yozma nutqdan anchagina kambag’al bo‘ladi. Unda bir xil so’zlar, bir xil shakllar takror qo’llaniladi. Bu holat so’zlarni tanlash bilan bog’liq hisoblanadi. So‘zlovchining faol nutqiy harakati to‘xtam, ohang, urg‘u, turli xil imo-ishoralar asosida tinglovchiga yetib boradi. Dalillar keltirish va muallifning umumlashtira olish qobiliyati nutqni mazmundorligini kafolatlaydi. Keltirayotgan ma’lumot hayotiy va dolzarb bo’lishi kerak. Fonetik va leksik vositalardan to’g’ri foydalanish esa ifodaligini oshiradi. Bu turdagi nutqning o’ziga xos xususiyatlardan yana biri shuki, nutqning biron bir nuqtasiga qaytib bo‘lmaydi. Shu bilan birga mantiqiy o’ylab gapirish ham maqsadga muvofiq. Og‘zaki nutqni tayyorlash ham mumkin va aksincha tayyorlanmasdan so’zlash ham mumkin. Tayyorlangan og‘zaki nutq o‘ychanlik, aniqrog’i tarkibi bilan ajralib turadi. Ammo shu bilan birga odatdagidek nutqni to’g’ridan to’g’ri aloqa o’rnatishga intiladi. Tayyorlanmagan og‘zaki nutq bunda juda ko‘p pauzalar bo‘ladi. Lekin bu pauzalar o’ylab gapirishlik imkonini beradi.

Yozma nutq – bu og‘zaki nutq. Yozuvda ishlatiladigan harflar bu nutq tovushlari. Matnda ishlatiladigan tinish belgilari nutqq a’zo bo’lishga xizmat qiladi: nuqta, vergul, o‘zaki nutqning intanatsion pauzalariga mos keladi. Bu harflar yozuvning moddiy shakli ekanligini anglatadi. Yozma nutq og‘zaki nutq bilan quyidagilar bilan ajralib turadi:

•