Davlat pedagogika



Download 1,39 Mb.
bet87/300
Sana01.01.2022
Hajmi1,39 Mb.
#283499
1   ...   83   84   85   86   87   88   89   90   ...   300
Bog'liq
ОНТОГЕНЕЗ ЁШЛАР 2019

Mavzuningo‘quvmaqsadi:

Ta’limiy: Talabalargailko‘spirinlikdavriningpsixikxususiyatlari, budavrdagiaqliyvaemotsionalrivojlanish, shaxsxususiyatlarihaqidatushuntirishvaanglatishdaniborat.

Tarbiyaviy: ilko‘spirinlikdavriningpsixikxususiyatlaribilantanishtirishorqalishaxsdao‘z-o‘ziniboshqarishni, irodaviyvashaxsiysifatlarnitarbiyalash.

Rivojlantiruvchi: Talabalardailko‘spirinlikdavriningpsixikxususiyatlarito‘g‘risidagibilimlarinirivojlantirish.
7.1. Ilko‘spirinlikdavriningpsixikxususiyatlari

Ilko‘spirinlikdavri«kamolotbo‘sag‘asi” debta’riflanadi. Bukamolotbosqichifiziologik, psixologikvaijtimoiychegaralarnio‘zichigaoladi. Psixologiyafanio‘spirinlikmuammosinikomplekso‘rganishnida’vatetadi.

Bujudaqiyinmasala, chunkipsixofiziologiktaraqqiyotsur’atibilanuningbosqichlariijtimoiyetilishmuddatibilanhammavaqthamto‘g‘rikelavermaydi. Akseleratsiyanatijasidabugungiilko‘spirinlarningtaraqqiyotiavvalgiavlodlarganisbatano‘rtachaikki-uchyilavvaletilmoqda. Fiziologlarbujarayonni 2-darajalijinsiybelgilarningpaydobo‘lishigaqarab, 3-tabosqichgaajratadilar:



Akseleratsiyamunosabatibilano‘spirinlikYoshiningchegarasiendi 15-16 dan 18 Yoshgachabo‘lmoqda. Demak, o‘spirinlikhamoldinboshlanadi. Lekin, butaraqqiyotdavriningqonkretmazmunibirinchinavbatdaijtimoiysharoitlarbilanbelgilanadi. Yoshlarningjamiyatdatutgano‘rni, ularningmavqei, ularegallaydiganbilimlarninghajmivabirqatorboshqafaktorlarijtimoiysharoitlargabog‘liqdir.

Ilko‘spirinlikYoshidagibolalarbu 15 Yoshdan 17-18 Yoshgachabo‘lganakademiklitseyvakasb-hunarkollejlario‘quvchilaridir. O‘spirinlik – buodamningfuqarosifatidashakllanishi, uningijtimoiyjihatdanetilishi, o‘ztaqdirinio‘zihalqilishi, ijtimoiyhayotgafaolishtiroketishidavri, fuqarovavatanparvarningma’naviysifatlaritarkibtopadigandavrdir.Faolijtimoiyhayot, o‘qishningyangixarakteri (mustaqilbilimolish) yigitvaqizlardadunyoqarashningshakllanishiga, ulardamustaqillikvaburchhissiningtarkibtopishiga, bilimningturlisohalaridaularningijodiyqobiliyatiniavjoldirishgakattata’sirko‘rsatadi.

RuspsixologiL.I.Bojovichilko‘spirinlikdavridashaxsmotivatsionsohasiningrivojlanishigaurg‘uberadi: o‘quvchilarninghayotdao‘zo‘rninivaichkipozitsiyasinianiqlashi, dunyoqarashningshakllanishivauningbilishfaoliyatiga, o‘z-o‘zinianglashgavaaxloqiyonggata’sirinazardatutiladi.

Ilko‘spirinlarmustaqilhayotsohasidayaqinistiqbolgaegabo‘larekanlar, o‘zlarininghayotyo‘llarinibelgilabolishga, bundanbuyongimehnatfaoliyatlarininganiqistiqbollarinianiqlabolishga, o‘zlariningkelgusiixtisoslarinitanlashgaintiladilar. SHumunosabatbilankasb-hunargaoidqiziqishlartarkibtopadivayanadabarqarorroqbo‘libqoladi, yigitvaqizlaro‘zkelajaklarihaqidajiddiyroqo‘ylayboshlaydilar.

Ilko‘spirinlikdavridagijismoniyrivojlanishustidato‘xtalibo‘tamiz, bunarsaquyidagisabablargako‘ramuhimdir. Jismoniyrivojlanishningayrimxususiyatlariilko‘spirinshaxsiningayrimsifatlaririvojlanishigama’lumdarajadata’sirko‘rsatadivauningbundankeyingihayotfaoliyatisohasidagiimkoniyatlarinibirqadarbelgilabberadi. Birinchidanbuo‘rindakasbtanlashnazardatutiladi, buesama’lumdarajadayigitvaqizlarningindividualjismoniytuzilishixususiyatlarigahambog‘liqdir. Ikkinchidan, jinslarningo‘zaromaylita’sirko‘rsatadiki, bundajismoniyrivojlanishxususiyatlarianchamuhimrolo‘ynaydi. O‘ziningjismoniykuchinivajozibadorligini, sog‘lomligivamukammalliginihisetishyigitvaqizlardao‘zigaishonch, dadillik, tetiklik, optimizmvaxushchaqchaqliksingarisifatlarningtarkibtopishigata’sirko‘rsatadi.



Bo‘yningo‘sishio‘spirinqizlarda 15-16 Yoshgacha, o‘g‘ilbolalarda 17-18 Yoshgachadavometadi. BuYoshdamuskullarkuchitezo‘sadi. Masalan, 18 Yoshlibolamuskulkuchi 12 Yoshlibolaganisbatan 2 baravarko‘pbo‘ladi. Jismoniytaraqqiyot, asosan, to‘g‘riovqatlanishrejimigavajismoniytarbiyabilanshug‘ullanishigako‘pjihatdanbog‘liq. JinsiytaraqqiyotjihatdanbuYoshdagiko‘pchilikyigitvaqizlarpostpubertat (tugallanuvchi) davrdabo‘ladilar. BularningjismoniyrivojlanishikattaYoshdagiodamningjismoniyrivojlanishidankamfarkqiladi. Bo‘yningvaorganizmningnotekiso‘sishivarivojlanishdavritugallanadihamdajismoniyrivojlanishningnisbatanbirmunchatekisdavriboshlanadi.O‘spirinlikYoshidajismoniysifatlar (bo‘y, og‘irlik) nisbatanbarqarordarajagaetganbo‘ladi. Shuningdek, muskulkuchivaishchanlikqobiliyatisezilarlidarajadaortadi.

Ko‘krakqafasininghajmikengayadi, skelet, naychasimonsuyaklarqattiqlashadi, to‘qimalarvaa’zolarningshakllanishivafunksionaltaraqqiyotitugallanadi. OdatdabuYoshdayurakvaqontomirlarningrivojlanishidao‘smirlargaxosbo‘lgannotekislikenditekislashadi, qonbosimibaravarlashadi, ichkisekretsiyabezlaribirme’yordaishlayboshlaydi. Nervsistemasiningvaxususan, miyarivojlanishidagio‘zgarishlarma’lumbo‘libqoladi. Lekin, buo‘zgarishlarmiyamassasiningortishihisobigaemas, balkimiyaningichkihujayralarituzilishiningmurakkablashuvihisobigaro‘yberadi.

Kattayarimsharlarqatlamidagihujayralarningtuzilishisekin-astakatttaYoshdagikishimiyasininghujayralarigaxosbo‘lganxususiyatlargaegabo‘ladi.Boshmiyapo‘stiningqismlaridaassotsiativto‘qimalarningmiqdoriko‘payadi. Natijadao‘qishvamehnatjarayonidakatta (yarimsharlar) qatlamininganalitik-sintetikfaoliyatimurakkablashadi. Ba’zanbuYoshdagio‘quvchilardanervqo‘zg‘aluvchanliginingortishi, nervsistemasinormalishlashiningbuzilishiko‘pinchanoto‘g‘riyashashrejimining: tungimashg‘ulotlar, to‘yibuxlamaslik, toliqish, chekish, noratsionalovqatlanish, zararliodatlarvaboshqaayrimsabablarningnatijasidaro‘yberadi.

Ilko‘spirlikYoshiningboshlanishidaodatdajinsiyetilishtugallanadi, ikkilamchijinsiybelgilarrivojlanadi, buholyigitvaqizlarningtashqiko‘rinishidahamsezilarlio‘zgarishhosilqiladi. Jinsiyetilishdavriningtugallanishihalijismoniyetuklikniham, buningustigapsixikvama’naviyetukliknihamanglatmaydi. Faqat 18 Yoshgaborib, nikohdano‘tishgaruxsatberiladigandavrda, shuYoshuchunminimaldarajadazarurbo‘lganjismoniy, ma’naviy, fuqaroliketuklikdarajasiboshlanadi. 18 YoshliyigitvaqizlarjamiyattomonidankattaYoshlikishilardebe’tirofetiladi.

Ilko‘spirinlikdavriniikkinchio‘tishdavridebhisoblashmumkin. Agarbirinchio‘tishdavriko‘proqbolalikkayaqinbo‘lsa, ikkinchio‘tishdavridabo‘lgano‘spirinko‘proqYoshlikdavrigayaqindirvashujihatidano‘rganiladihamdatadqiqetiladi. Ilko‘spirinlikdavri, asosan, undamustaqilhayotningboshlanishi(o‘rtamaktabnitamomlab, litsey, kollejlargakirishi)bilanxarakterlanadi. Hayotdagibuo‘zgarishlarilko‘spirinningshaxsiga, o‘z-o‘zinianglashigata’sirko‘rsatadi. O‘smirlardanfarqlio‘laroqilko‘spirinlarkattahayotnitasavvuretmaydilar, balkiundaishtiroketadilar.

Ilko‘spirinlarningmustaqilligiortishibilankattalarningungamunosabatlarihamo‘zgaradi. Kattalaro‘smirgako‘proqboladebqarasalar, ilko‘spirinYoshdagilargakattaodamdekmunosabatdabo‘ladilar. Ilko‘spirinlarhayotdao‘zo‘rninitopishganisbatanintilishianglanganholatdabo‘ladi. Uo‘zhayotiyrejalariniamalgaoshirishuchunharakatqilaboshlaydivama’lumbirkasbniegallayboshlaydiyokishusohabo‘yichaakademiklitseylardao‘qishinidavomettiradi. O‘spirinlartanlagansohalariyokikasblaridajudakattayangiliklar, kashfiyotlarqilgilarikeladi, lekinasta-sekinlikbilanyangilikvakashfiyotlarqilishuchunulardabilimvatajribaetishmayotganligini, buninguchunko‘proko‘qishvao‘rganishlarikerakliginianglayboshlaydilar.

Hayotfaoliyatikengaygansari, o‘spirinlardaijtimoiyrollarkengligifaqatmiqdortomondanginakengayibqolmay, balkisifattomonidanhamo‘zgaribboradi. Masalan: 16 Yoshdapasportoladi; 18 Yoshidanfaolsaylashhuquqigavaoilaqurishimkoniyatigaegabo‘ladi. O‘spirinjinoiyishlaruchunjavobgarbo‘ladi. Ba’zio‘spirinlarbuYoshdanboshlabishlayboshlaydilar. Kasbtanlashhaqidao‘ylayboshlaydilar. Lekin, shungaqaramayo‘spirinlardakattalargaqaramlikxususiyatlarisaqlanibqoladi.

O‘spirinlar (16-18 Yoshlar) o‘zlariningpsixologikxususiyatlaribilanboshqaYoshdavrdagibolalardankeskinfarqqiladilar. Jismoniyhamdaaqliyjihatdanvoyagaetgan, kamolotgaerishgan, dunyoqarashi, o‘z-o‘ziniboshqarishikabietukinsoniyxususiyatlaritarkibtopganbo‘ladi. Ularvazmin, mulohazalibo‘ladilar, kattaYoshdagilargahurmat-ehtirombilanqaraydilar. Ularuzoqniko‘zlaydigan, kelajakuchunqayg‘uradigan, ota-onalariningyaqinyordamchisigaaylanadilar. O‘quvfaoliyatio‘spirinningasosiyfaoliyatibo‘libqolaveradi, o‘qishganisbatano‘smirlikYoshigaqaragandao‘spirinlikdabirmunchayuqoriroqbo‘ladi. Mustaqilhayotgatayyorgarliginio‘z-o‘zinianglashibilanbog‘liqmotivlarbudavrdaetakchio‘rinniegallaydi. Motivlartizimidajamiyatningto‘laqonlia’zosibo‘lishgaintilish, insonlarganafkeltirishkabiijtimoiymotivlarustunlikqiladi. Budavrdao‘spirinlarningkelgusihayotivatanlayotgankasbiyrejalarigako‘rafanlarganisbatanqiziqishlario‘zgaradi. O‘spirinningfanlargahamdashufano‘qituvchilariganisbatanmunosabatio‘zgaradi. O‘spirinlikdavridao‘ziko‘zlaganmaqsadlarigaerishishgaasoslanganmotivlarbirinchio‘ringako‘tariladi. O‘smirlaro‘zlariningo‘qishgabo‘lganmunosabatlarivaularningo‘qish-o‘rganishgaundovchisabablarniyaxshianglaydilar. O‘spirinlikYoshidaboshdankechiriladiganhis-tuyg‘ularningboyligi, xilma-xilligibilan, hayotningturlitomonlarigaemotsionalmunosabatdabo‘lishibilanajralibturadi.

7.2.Xorijiypsixologiyadailko‘spirinlikhaqidanazariyalar

RuspsixologiL.S.Vigotskiy 1920 yillardayoqilko‘spirinlarhaqidanazariyalarko‘pligita’kidlaganedi. Ilko‘spirinlarhaqida 3tayirikyo‘nalishlarniajratibko‘rsatishmumkin.

Birinchiyo‘nalishbiogenetikyo‘nalishdebataladi, uningasosidaetilishningbiologikjarayonlariyotadi. Ikkinchiyo‘nalishsotsiogenetikyo‘nalishdebataladi, undaasosiye’tiborijtimoiylashuvgaqaratiladi. Uchinchiyo‘nalishpsixogenetikdebatalib, uningasosidapsixikjarayonlarvafunksiyalarningrivojlanishiyotadi.

Taraqqiyotningbiogenetiknazariyalaridarivojlanishningbiologikdeterminantlarigaasosiyurg‘uberiladi. Rivojlanishjarayoniningo‘zibosqichlariuniversalbo‘lganetilishsifatidatalqinetiladi. Buyo‘nalishningyorqinnamoyondalaridanbiriXXasramerikalikpsixologi


Download 1,39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   83   84   85   86   87   88   89   90   ...   300




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish