Давлат органлари ва блогерлар ҳамкорлиги ахборотлашган давр талаби базаров Фарид Уралович

ДАВЛАТ ОРГАНЛАРИ ВА БЛОГЕРЛАР ҲАМКОРЛИГИ - АХБОРОТЛАШГАН ДАВР ТАЛАБИ


Базаров Фарид Уралович
Ўзбекистон ёшлар иттифоқи Қашқадарё вилоят Кенгаши бўлим бошлиғи, Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви академияси тингловчиси.
Телефон: [phone]
[e-mail]


Аннотация: Ушбу мақолада бугунги кунда ижтимоий тармоқларда фаол бўлган блогерлар фаолияти ҳамда жамиятимиздаги муаммоларни бартараф этишда давлат идоралари ва блогерлар ҳамкорлигининг самаралари хусусида мулоҳазалар юритилган.
Калит сўзлар: "блог", блог турлари, блог функциялари, блогерлик, давлат идоралари ва блогерлар ҳамкорлиги.

XXI интернет асрида ижтимоий тармоқлар дунёда юз бераётган воқеа-ҳодисаларнинг тезда тарқалишига, кенг аҳоли қатламининг уларга нисбатан муносабатларини шакллантиришга хизмат қилмоқда. Бу борада ижтимоий тармоқларда ўз блогларини юритаётган блогерларнинг ҳиссаси катта бўлмоқда. Чунки, блог – муҳокама учун майдондир. Унда ҳар ким бирор мавзу юзасидан ўзининг позициясини эркин билдириши мумкин. Бу жараёнда блоглар – одамларнинг онги ва кайфиятига таъсир этувчи восита ҳисобланади.

Бугунги ахборотлашган замаонда матбуот билан бир қаторда ижтимоий тармоқлар ҳам давлат идоралари фаолиятини акс эттирувчи кўзгу сифатида намоён бўлмоқда. Бу борада ижтимоий тармоқларда фаол бўлган бўлган блогерларнинг ҳиссаси катта. Хўш, блог ўзи нима? Блогер ким? Уларнинг жамиятга таъсири қандай? Давлат идоралари билан ҳамкорлиги нималарда намоён бўлади?
Баъзиларнинг назарида блогер – фақат танқид қилиб, ҳаммага ақл ўргатиб ўтирадиган одам. Аслида эса улар ҳеч ким кутмаган мавзуни кўтариб чиқиб, барчанинг эътиборини унга қарата олади.
Блогер - бу блог юритувчи шахс. У юритаётган блогини қайсидир маънода кичик газетага ўхшатиш мумкин. Фақат унинг штатида биргина мухбир – блогер бор. Унда блогер бир вақтнинг ўзида ҳам муаллиф, ҳам муҳаррир, ҳам саҳифаловчи. У SMM, SEO, дизайнер, дастурчи, фото ва видеолар монтажчиси вазифасини ҳам бажариши мумкин.
Блогер ҳақида батафсил тўхталишдан олдин блогнинг ўзи нималиги ҳақида фикр юритсак.
Блог – инглиз тилидаги "web log" сўзларидан ясалган бўлиб, интернет-журнал, ҳодиса, интернет-кундалик, онлайн-кундалик деган маъноларни англатади. Аввалига блог шахсий онлайн кундалик сифатида қабул қилинган. Одамлар ўз фикрлари, бирор воқеа ёки ҳодисага нисбатан муносабатини бошқалар билан мунтазам бўлишиб борган. У матн, расм ёки мултимедиа кўринишларида бўлиб, блогда мунтазам ёзиб борилади. Бугунга келиб блог тушунчаси анча кенгайди, матн, тасвир ёки мультимедиани ўз ичига олган, мунтазам ёзувлар қўшиб бориладиган веб-сайт назарда тутилади.
“Veblog” атамаси 1997-йил 17-декабрда Жон Баргер томонидан ўйлаб топилган. Айнан, “blog” сўзини эса 1999-йилда Партер Мерҳолз ўзининг peterme.com блогида ҳазилона тарзда ёзган ва бу оммалашиб кетди. Pyra Labs компанияси ходими Иван Уилямс биринчи марта “blog” (to blog – “блогни таҳрир қилмоқ” ёки “блогга янги ёзув қўшмоқ”) атамасини ҳам от, ҳам феъл сўз туркуми сифатида ишлата бошлаган. Бу эса кейинчалик “bloger” атамасининг келиб чиқишига сабаб бўлди.(1)
Блогларнинг ўзига хос жиҳати – бу уларнинг қисқа ва лўндалиги ҳамда тескари хронологик тартибда жойлашиши, яъни охирги ёзилган мақоланинг (пост, блогпост) энг тепада туришидир. Блоглар муаллифнинг иштирокига кўра, маълумотлар шаклига кўра, мақолалар соҳасига кўра, мултимедиа кўринишига кўра турларга ажратилиши мумкин. Муаллиф иштирокига кўра шахсий, жамоавий ёки ижтимоий ва коорпаратив турларга, маълумотлар шаклига кўра ахборот, таҳлилий турларга, мақолалар соҳасига кўра сиёсий, бизнес, маиший, саёҳат, таълим, саломатлик, санъат, кино, мусиқа, мода, спорт турларига, мултимедиа кўринишига кўра матнли блог, фото блог, артблог (Rais buva каби блог муаллифи чизган расмлардан иборат), подкаст ва блог кастинг, видео блог, микроблог, мусиқавий блог каби турларга ажратиш мумкин. Демак, блогда ҳар қандай кўринишдаги материал, файл ва маълумотларни жойлаштириш мумкин. Бу блогер танлаган йўналишга боғлиқ, истаса ҳамма турларини қориштириб юбориши ҳам мумкин. Чунки блог учун ҳеч қандай қатъий қоида, шаблон ёки мезонлар йўқ.
Блоглар муаллифнинг ва фойдаланувчиларнинг иштироки, фойдаланиш мақсадларидан келиб чиқиб, бир қатор функцияларни бажаради:
- коммуникативлик;
- ўз-ўзини тақдим этиш;
- кўнгилочарлилик;
- ижтимоий алоқаларни ўрнатиш ва ушлаб туриш;
- мемуар;
- ўзини-ўзи ривожлантириш;
- психотерапевтик;
- товар ва хизматларни тарғиб қилиш
- жамоатчилик фикрига таъсир этиш каби функцияларни бажаради.
Биз блогерлар фаолиятини жамоатчилик фикрига таъсир этиш нуқтаи назаридан ўрганамиз, бугунги кундаги аҳамиятини амалий мисоллар билан кўриб чиқишга ҳаракат қиламиз. Ўзбекистонда ҳам блогерлик фаолияти сўнгги 3-4 йилда жадал ривожланди. Айниқса, мамлакат раҳбарининг бу соҳага эътибор қаратиши - блогерлар фаолиятини янги босқичга олиб чиқди. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2019 йил
22 ноябрь куни бўлиб ўтган видеоселектор йиғилишида раҳбарларнинг оммавий ахборот воситалари билан муносабатлари ҳақида тўхталиб, бугун жамият ҳаётининг барча жабҳаларида очиқлик ва шаффофлик таъминланаётганлигини, замон тез ривожланаётганлигини, халқимизнинг дунёқараши ўзгараётганлигини таъкидлади. Президентимиз бу борада айниқса, оммавий ахборот воситалари катта роль ўйнаётгани, улар ҳаётий муҳим масалаларга эътиборни қаратиб, муаммоларни ҳал этишда кўмаклашаётганига алоҳида аҳамият бериб, шундай деди: “Ўзингиз гувоҳ бўлиб турибсиз, деярли ҳар куни ижтимоий тармоқларда қайсидир раҳбарнинг фаолияти билан боғлиқ шов-шувли хабар тарқалаяпти. Уларда берилаётган танқидий материалларга ўз вақтида холис, асосли муносабат билдирилмаётгани оқибатида одамлар орасида ҳар хил фикрлар, баҳс-мунозаралар юзага келмоқда. Энг ачинарлиси, баъзи раҳбарлар жамоатчилик ўртасида турли зиддиятларга сабаб бўлиши мумкин бўлган бундай ҳолатларнинг олдини олиш ўрнига, кибру ҳавога берилиш, ўзига бино қўйиш билан масалани янада чигаллаштирмоқда”.(2)
Матбуот давлат идоралари фаолиятини акс эттирувчи кўзгудир. Бу борада ижтимоий тармоқларда фаол бўлган бўлган блогерларнинг ҳиссаси каттадир. Хўш, блог ўзи нима? Блогер ким? Уларнинг жамиятга таъсири қандай? Давлат идоралари билан ҳамкорлиги нималарда намоён бўлади?
Блогларнинг ўзига хос жиҳати – бу уларнинг қисқалиги ва тескари хронологик тартибда жойлашиши, яъни охирги ёзилган мақола (пост, блогпост) энг тепада туришидир. Блоглар муаллифнинг ва фойдаланувчиларнинг иштироки, фойдаланиш мақсадларидан келиб чиқиб коммуникативлик, ўз-ўзини тақдим этиш, кўнгилочарлилик, ижтимоий алоқаларни ўрнатиш ва ушлаб туриш, мемуар, ўзини-ўзи ривожлантириш, психотерапевтик, товар ва хизматларни тарғиб қилиш каби функцияларни бажаради. Блоглар мақолалар мазмунига кўра сиёсий, маиший, саёҳат, таълим, саломатлик, санъат, кино, мусиқа, мода, спорт каби турларга ажратиш мумкин.
Блогерлар жамоатчилик фикрини шакллантиришга ўрни катта бўлмоқда. Чунки, блог – муҳокама учун майдондир. Унда ҳар ким бирор мавзу юзасидан ўзининг позициясини эркин билдириши мумкин. Бу жараёнда блоглар – одамларнинг онги ва кайфиятига таъсир этувчи восита ҳисобланади. Шу сабабли, кўпгина сиёсатчилар аҳолининг сиёсий жараёнларга муносабатини шакллантириш ва муносабатларини аниқлашда блогерлик фаолияти ва ижтимоий тармоқлардан фаол фойдаланмоқдалар. “Сиёсий блоглар туфайли халқаро сиёсат янада глобаллашди, яъни бир мамлакат ичидаги воқеалар бутун жаҳон эътиборини тортадиган даражага етди ва интернетлашди. Бунинг ижобий томони мазкур блоглар туфайли инсонлар кўпроқ ахборотга эга бўлади ва қизиқиши ортади. Салбий томони эса “виртуалга кетиш” ҳукуматга таъсир этишнинг анъанавий усулларининг жозибадорлигини камайтиради, масалан, протест намойиши”,(3) - деб ёзади журналист Алан Волф “New York Times” газетасида чоп этилган сиёсий блоглар ҳақидаги мақоласида.
Сўнгги йилларда ҳукумат вакиллари ҳам амалга ошираётган ишлари тўғрисида аҳолига тезроқ хабарлар етказиш ва бу орқали халқ олдида ишончни мустаҳкамлаш, олиб борилаётган ислоҳотлардан қониқиш туйғуларини ошириш мақсадларида блогерлар билан ҳамкорлик ўрнатмоқдалар. Масалан, Россия ҳукумати “LiveJournal” блог юритиш тизимидаги салоҳиятли блогерлардан ўз фаолиятини ёритиш мақсадида фойдаланади. 2010-йилда Россия Федерацияси президенти Дмитрий Медведовнинг давлат ташрифлари ва тадбирларини “LiveJournal”да “другой” тахаллуси остида фаолият юритувчи блогер Рустем Aдагамов бир неча марта ёритиб борди.(4) 2011-йилда эса Россия Федерацияси ҳукумат раиси Владимир Путиннинг ташрифларига “Zyalt” тахаллусли блоггер Иля Варламов қатнашган.(5)
Ўзбекистонда ҳам кўплаб блоглар олиб борилаётган ислоҳот жараёнлари қай тарзда кетаётганлигини ёритиб боради. Шундай блоглардан бири “Бир оз юмор, бир оз мулоҳаза, бир оз танқид, бир оз таҳлил!” шиори билан фаолият юритиб келаётган Fayzbog.uz сайти мамлакатимизда олиб борилаётган ислоҳотлар, ҳукумат вакилларининг фикрларини танқидий-таҳлилий ёритиб боради. Сўнгги кунларда биргина Тошкент шаҳар ҳокимининг журналистларга қилган муомаласига муносабат билдириб сайтда “Тўғри сўз солиғи”, “Буёғига энди мана шундай раҳбарлар қўл остида яшаймиз, чидайсизлар…” номли постлар эълон қилинган.
Мамлакатимизда бугунги кунда оммавий ахборот воситаларига, айниқса, ижтимоий тармоқларда фаол бўлган блогерларга алоҳида аҳамият берилиб, улар фаолиятининг ривожланиши учун шарт-шароитлар яратиб берилмоқда. Хусусан, 2019 йил август ойида Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги директори ўринбосари Саида Мирзиёева ўзининг Инстаграм саҳифасида журналистларнинг профессионал фаолиятига тўсқинлик қилганлик учун жавобгарлик ҳамда блогерларга журналистлар каби ҳуқуқлар бериш масаласи кўриб чиқилаётгани ҳақида пост жойлади. Постда Агентлик томонидан мамлакатимиз ОАВ ва блогерларини қўшимча қўллаб-қувватлаш билан боғлиқ нормалар ишлаб чиқилаётгани, жумладан, қонун ҳужжатларига журналистнинг профессионал фаолиятига тўсқинлик қилиш, унинг сўрови асосида ахборотни (ҳужжатларни) тақдим этмаслик, ўз вақтида тақдим этмаслик ёхуд била туриб ёлғон ёки нотўғри ахборот тақдим этишда ифодаланган тарзда тўсқинлик қилиш, шунингдек, журналистга босим ўтказиш, унинг журналистлик фаолиятига аралашганлик учун жавобгарлик киритиш, блогерларга журналистлар каби ҳуқуқлар беришни назарда тутувчи ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш масаласи кўриб чиқилаётганлигини маълум қилинган.
Давлат органлари билан блогерларнинг ҳамкорлик қилиши, ҳукумат вакиллари илғамай қолган муаммоларни тезроқ аниқлашга, уларни барвақт бартараф этилишига кўмак бўлади. Бу эса халқнинг давлат органларига ишончини оширади. Блогерлар томонидан кўтариб чиқилган Қашқадарё вилояти Ғузор туманидаги Ёнқишлоқ МФЙ ҳудудидаги Ғузор дарёси устига қурилган кўприкнинг яроқсиз ҳолатга келганлиги тўғрисида пост туман ҳокимлиги эътиборини тортди ва тезда кўприк таъмирланиб, аҳоли учун қулай шарт-шароит яратилди.
Ривожланишнинг янги босқичига жадал қадам ташлаётган Ўзбекистонимизда оммавий ахборот воситаларининг, блогерларнинг жамаотчилик назортини олиб боришида қулай шарт-шароитлар яратиб берилаётгани ўзининг натижасини бермоқда. Муҳтарам Юртбошимиз Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганлигининг 27 йиллик байрам тадбиридаги нутқида бу масалага алоҳида тўхталиб, “Маълумки, бугунги кунда анъанавий ахборот воситалари билан бирга интернет, ижтимоий тармоқлар, блогерлар жамоатчилик фикрини шакллантиришда катта роль ўйнамоқда”(6), деди. Шунингдек, Президентимиз оммавий ахборот воситалари ва блогерларга кўп-кўп нарсалар тўғрисида очиқ айтаётгани учун миннатдорчилик билдириб, улар одамларимизга ҳақиқий муаммоларни қанча кўп етказса, раҳбар сифатида улардан миннатдор бўлишини таъкидлаб ўтди.
Ижтимоий тармоқларда билдирилаётган фикрлар халқнинг давлатга, Президентга, ҳукуматга бўлган муносабатни шакллантиришга хизмат қилишини англаган ҳолда, оммавий ахборот воситаларининг замонавий кўриниши сифатида эътироф этилаётган блоглар ва уларни юритувчи блогерлар билан давлат органларининг ҳамкорлик қилиши кенг жамоатчилик фикрини ижобий томонга ўзгартиришга, давлат сиёсатига хайриҳоҳларнинг янада ортишига хизмат қилади.