Davlat kelib chiqishi nazariyalar

Davlat kelib chiqishi nazariyalar
Teologiya nazariyasi tarafdorlari davlatlar kelib chiqishini ilohiylik bilan bog’laydi va shohlik ham xudodandir degan atamani mahkam ushlaydi va himoya qiladi. Birlamchi davlatlarning teokratik shallarini (kohinlar hokimiyati, ibodatxona ahamiyati, hokimiyatning diniy va markazlar o’rtasida bo’linishini aks ettirar edi. XVI-XVII asrlarda teologiya nazariyasidan monarxning cheksiz hokimiyatini asoslash uchun foydalanishar edi. Jozef Mestr XIX asrda uni qattiq himoya qildi. Nazariya tarafdorlari fikricha hamma narsa Bibliya va Qur’onda mavjuddir deydi.
Patriarxal nazariya davlatning paydo bo’lishini bevosita oiladan o’sib chiqqan deb qaraydi. Patriarxning cheklanmagan hokimiyati mavjud bo’ladi. Ushbu nazariya dastlab Gretsiyada tug’ildi, Aristotel asarlarida asoslandi. O’z rivojlanishini XVII asrda ingliz R.Filmerning siyosat asarida topdi. Filmer Bibliyaga tayangan holda Odam ota xudodan hokimiyatni o’z qo’liga olgan, so’ngra bu hokimiyatni o’zining katta o’g’li patriarxga – u esa o’z avlodlariga qirollarga bergan. Filmer gapi noto’g’ri. Sababi oilalarning otasi qancha bo’lsa monarxlar ham shuncha bo’lishi yoki dunyoda bitta monarxiya bo’lishi kerak edi.
Patriominal nazariya A.Galler XIX asrda yashagan fransuz olimi davlat yerga mulkchilik huquqidan kelib chiqqan deb aytadi. Yerga egalik qilish huquqidan hokimiyat bevosita u yerda yashovchi odamlarga yoyiladi. Feodal suverenitet bunga misol bo’la oladi.
Shartnomaviy nazariyaga ko’ra davlat ongli ijodning mahsuli, shartnoma natijasi sifatida paydo bo’ladi. Odamlar shartnomaning kuchi bilan o’z erkinligi, o’z hokimiyatining bir qismini davlarga beradilar.
Xalqning knyaz yoki boshqa davlat organlari bilan shartnomasi bunga misol bo’la oladi.
Shartnomaviy nazariyada asosiy siymo bu – abstract, boshqalardan to’sib qo’yilgan odam, bamisoli shartnomaga kirishib, davlatni hosil qiladigan robinzondir.
Kuch ishlatish nazariyasi – Dyuring, Gumplovich, Kautskiy. Uning tarafdorlari davlat kuchsiz va himoyasiz qabilalarning kuchli va uyushgan qabilalar tomonidan bosib olinishi yo’li bilan kuch ishlatish natijasida paydo bo’lgan deydilar. Nazariya natsistlar Germaniyasi tomonidan rasmiy mafkura sifatida qabul qilindi.
Bunda bir xalq boshqa xalq tomonidan bosib olinishi kerak.
Irrigatsiya nazariyasi.Nemis olimi Vitgoel nomi bilan bog’liq.Uning “Sharqiy despotism” asarida davlatlarning paydo bo’lishi, ularning birlamchi despotic shakllari sharqiy agrar viloyatlarda ulkan irrigatsiya inshootlari qurilishi bilan bog’lanadi.