Davlat haqida gapiradigan bo`lsak, avvalo davlat so`zining qanday mano anglatishi haqida bilib olishimiz kerak. Davlat- arabcha so`z bo`lib "mamlakat" degan ma’noni anglatadi

Davlat haqida gapiradigan bo`lsak, avvalo davlat so`zining qanday mano anglatishi haqida bilib olishimiz kerak. Davlat- arabcha so`z bo`lib “mamlakat” degan ma’noni anglatadi. Davlatning davlat deyishga yetarlicha ko`rinish bo`lishi kerak. Masalan:davlatning hududi,fuqarolari,davlatning armiyasi, davlatning konstitutsiyasi, bayrog`iva qoshimcha gerbi, madhiyasi va shunga o`xshash mayda belgilari bo`lishi kerak. Davlatning paydo bo`lishi haqida gapiradigan bo`lsak,davlatning paydo bo`lishi jarayonini piramida ko`rinishida tahlil qilamiz.Birinchi davlat paydo bo`lishidan oldin aholi jamiyatga birlashgan bo`lishi kerak. Jamiyat so`ziga ham to`htaladigan bo`lsak, jamiyat arabcha so`z bo`lib “uyushma” , “birlashma” degan ma’noni angalata. Davlat paydo bo`lishidan oldin jamiyat paydo bo`lishi kerak. Jamiyat asosida davlat paydo bo`ladi. Jamiyat va davlat o`rtasida huquq,majburiyat yuzga keldai. Shunigdek, har bir davlatni boshqarish uchun unga hokimiyat kerak, hokimiyat davlatning turli shakillar orqali boshqaradi, lekin, birinchi davlat pydo bo`lganda podshoh, hukumdorlar va firavinlar tomonida boshqarilganini siz tarix fanidan juda yaxshi bilasiz.

Davlatning moxiyati haqida gaplashadigan bo`lsak, davlatning mohiyati bu- jamiyatdagi barcha sinf, siyosiy parrtiya, tabaqalar guruhi, millatlar va ellatlar uchun hizmat qilishidir. Bundan chiqadigan hulosa shuki, davlat zo`ravonligi bo`lmasadan uning asosiy umuminsoniy vazifalani amalga oshirish birinchi o`ringa chiqadi. Davlat sinfiy mohiyatini yo`qotgani yo`q, u faqat ikkinchi o`ringa chiqdi. Davlat jamiyatdagi barcha kishilarni siyosiy uyushmasidir.davlat hokimiyati umuminsoniy va milliy manfatlarga asoslangan siyosiy hokimiyatdir. Bu siyosiy hokimiyat davlat apparati yoki davlat mexanizimi deb ataluvchi davlat organlari, qonun chiqaruvchi organ, ijrov etuvchi o`rgan, qurolli kuch, politsiya hisoblanadi.

Endilikda davlat maqsadi haqid gapiradigan bo`lsak, maqsadlariga vazifalari va funksiyalari kiradi. Funksiya va vazifa bitta ma’noni anglatadi. Maqsad bu- davlat biron bir sohada, umuman hamma sohada rivojlanishi uchun biron biraniq bo`lgan vaqtgacham yoki aniq bo`lmagan vaqtgacham belgilanadi. Maqsadni funksiyalar bilan ham ifodalasak bo`ladi. Davlatning funksiyalariga ichki va tashqi funksiyalar kiradi. Ichki funksiya deyilganda biron davlatning ichidagi barcha sohalar tushiniladi, davlatning fuqrolarini qo`riqlash va himoya qilish,tibbiyot sohasida, ta’lim sohasida umuman hamma sohadagi vazifalar kiradi. Tashqi funksiyaga davlatning tashqi aloqalari kiradi.

Davlatning nazariyalari haqida gapiradigan bo`lsak,birinchi nazariya nimaligi haqida to`xtalib o`tish lozim deb hisoblayman. Nazariya- biror hodisani va faktlarni izohlovchi bashorat qila biluvchi tizimdir. Nazriya bilimning biror sohasiga oid asosiy g`oyalar tizimi quyidagilardan iborat.Voqealik qonuniyatlariva undagi muhim aloqalar haqida to`laligicha bilim beradigan shakildir.

Hozirgi kungacha dunyo davlatlarini shakillarnishining turli nazariyalari vujidga kelgan.Ular quyidagilardan iborat.

1. Teologik nazariya.

2. Patriarhal nazariya.

3. Shartnoma nazariyasi.

4. Zo’ravonlik nazariyasi.

5. Psihologiya nazariyasi.

6. Irrigatsiya nazariya.

7. Sinfiy nazariyasi.

8. Elitar nazariyasi.

9. Texnikratik nazariyasi.

10. Markscha nazariyasi.

11. Umumiyfarovonlik davlati nazariyasi.

12. Huquqning tarixiy nazariyasi

13. Huqning psixologik nazariyasi

14. Huquqning diniy nuzariyasi

Birinchi nazariya haqida so`z yuritadigan bo`lsak, teologik nazariya bunda davlatning hudo tomonidan yaratilganligini uqtiradilar. Davlat va hokimiyat hudoniki degan qoidani ilgari suradilar. Masalan: Abdulkodir Uda yozishicha, shariat uch nuqtai nazardan qonundan farqlanadi:

• 
  Birinchidan, qonun inson tafakkuri va ijodining mahsuli bo’lsa, shariat yaratuvchi tomonidan yuborilgan. Qonun har doim o’zgarib tursa, shariat o’zgarish va zavoldan o’zi ogohdir.
  
• 
  Ikkinchidan, qonun jamiyat tomonidan uning hayotini tartibga solish va ehtiyojlarini qondirish uchun yaratilgan bir qator qoidalar sifatida jamiyat o’zgarishi bilan o’zgarib turadi. Lekin, shar'iy qonunlar umumiy mohiyatga ega bo’lgani uchun o’zgarishni qabul qilmaydi.
  
• 
  Uchinchidan, qonun jamiyat tomonidan uning urf-odatlari, rasmu-rusumlari va tarixiga muvofiq yaratiladi. Shuning uchun qonun jamiyatdan keyin yuzaga kelib, uning taraqqiyotiga bog`liq bo`ladi. Qonunni jamiyat yaratadi, jamiyatni qonun emas. Ammo, “Islom qonunchiligi” jamiyat mahsuli bo’lmay, jamiyatni shariat yaratadi, ya'ni jamiyat shariatning mahsulidir. Qonunning ushbu hulosasi keng munozarali va bahsli masala hisoblanadi.
  

Bu nazariya qadimda paydo bo’lgan va o’rta asrlarda keng tarqalib hozirgi kunda ham teologik nazariya islom davlatlarida qo’llainiladi.

Ikkinchi nazariya patrialhal nazariya bo`lib. Bu haqida so`z ketadigan bo`lsa, patriarhal nazariya tarafdorlari davlat kattalashib ketgan oiladan bevosita kelib chiqqan, monarx hokimiyati esa oilaning barcha a'zolariga rahbarlik qiladigan otadan meros bo’lib o`tgan deb hisoblaydilar. Bu nazariya yunonistonda , qadimgi rim davlatida paydo bo’lgan Aristotel asarlarida asoslab berilgan.

Bu nazariyani ingliz sotsiologi, tarixchisi va huquqshunos