Давлат бюджетининг тузилиши ва таснифланиши


 Давлат бюджети тизимида махаллий бюжетларнинг тутган урни



Download 257,29 Kb.
Pdf ko'rish
bet4/5
Sana24.02.2022
Hajmi257,29 Kb.
#190790
1   2   3   4   5
Bog'liq
byudzhet zharayoni va byudzhet munosabatlari

3. Давлат бюджети тизимида махаллий бюжетларнинг тутган урни. 
 
Махаллий бюджетлар давлат бюджетининг тизимида асосий уринни (54%) 
эгаллайди. Махаллий бюджетлар Узбекистон Республикаси бюджет 
тизимининг асосий кисми сифатида узида 14 та мустакил бюджетни 
мужассамлаштиради.
Махаллий бюджет — Давлат бюджетининг тегишли вилоят, туман, шахар 
пул маблаглари жамгармасини ташкил этувчи бир кисми булиб, унда 
даромадлар манбалари ва улардан тушумлар микдори, шунингдек, молия йили 
мобайнида аник максадлар учун ажратиладиган маблаглар сарфи йуналишлари 
ва микдори назарда тутилади. 
Махаллий бюджетларнинг хукуматни ижтимоий – иктисодий сиѐсатини амалга 
оширишдаги салмоги мавкеи куйидаги жадвал маълумотлари оркали яккол 
намоѐн булади. 
Узбекистон Республикаси махаллий бюджетлари харажатларининг динамикаси 
ва умумбюджет харажатларидаги салмоги (2002– 2003 й.). 
№ Асосий параметрлар 
2002 
2003 
1. Давлат бюджети харажатлари 
1927393,0 
2492306,9 
2. Махаллий бюджетларнинг харажатлари 
1032336,1 
1296977,1 
3. Махаллий бюджетларининг давлат бюджети 
харажатлари хажмидаги салмоги, %
53.5 
52.0 
Жадвал маълумотларидан куриниб турибдики, махаллий бюджет харажатлари 
2002 йилда 1032336,1 млн.сумни ташкил килган булса, 2002 йилда бу 
курсаткич купайиши кузатилмокда, яъни 1296977,1 млн.сумни ташкил килиши 
кузатилмокда. Шундай булсада, махаллий бюджет харажатларининг давлат 
бюджети харажатларида хажмидаги салмоги, 2002 йилда 53,5 фоиздан 2002 
йилда 52,0 фоизга камайиши кузатилмокда. 


б) Ахолини ижтимоий химоя килиш масаласининг устуворлиги Узбекистон 
Республикасида ахолини ижтимоий жихатдан химоя килиш бозор 
иктисодиѐтига утиш дастурининг энг устувор йуналиши сифатида тан олинди. 
Узбесистон Республикаси Президенти И. А.Каримов томонидан илгари 
сурилган бозор муносабатларига утишнинг беш томойилларидан бири – 
ахолини демографик таркибини хисобга олган холда, кучли ижтимоий сиѐсат 
юритиш хисобланади. Шунинг учун хам ахолининг кам таъминланган 
катламларига туланаѐтган ижтимоий туловлар хажми ошиб бормокда. 
в) Махаллий бюджетлар хисобидан молиялаштириладиган тадбирларнинг 
ошиб бориши, масалан, 1994 йилдан бошлаб махаллий бюджетлар томонидан 
олдинги йилларда Республика бюджети хисобидан молиялаштрилган кадрлар 
тайерлаш, яъни урта махсус укув юртлари харажатларини молиялаштиришни 
амалга оширилишини мисол килиб курсатиш мумкин. Бундан ташкари давлат 
куйилмаларининг махаллий бюджетлардаги хажми хам ошиб бормокда. 
Махаллий бюджетлар оркали халк таълими, согликни саклаш ва маданият 
муассасалари молиялаштириб борилади. Махаллий бюджетлар ахолини 
ижтимоий химоя килиш борасида давлатнинг олиб бораѐтган сиѐсатининг 
жойлардаги асосий таянчи хисобланади. карийиб ахолини ижтимоий химоя 
килиш 
харажатларининг 
100% 
и 
махаллий 
бюджтлар 
томонидан 
молиялаштирилади. 
Амалдаги иктисодий сиѐсат стратегик йуналишларидан келиб чиккан 
холда жойлардаги ислохотларни амалга оширишда давлат бюджетининг роли 
гоят мухимлиги табиий холдир. Шунга асосланган холда давлатнинг 
марказлаштирилган пул фондларини асосий шаклларидан бири булган давлат 
бюджети муносабатларини шакллантириш ва бюджет хукуклари ва 
мажбуриятларини худудлар буйича таксимланишининг умумий механизмлари 
бюджетлараро муносабатлар тизимида уз аксини топади. 
Узбекистон демократик давлат куришни уз олдига максад килиб куйган экан, 
бунда давлат бюджетини шакллантириш мухим урин тутади. Шуни щисобга 


олиб, Узбекистон Республикаси 2000 йил, 2- чакирик, III-сессиясида, «Бюджет 
тизими тугрисида» ги конуни кабул килинди. Ушбу конун Узбекистон 
Республикасида бюджет тизими тугрисида ягона конун хисобланади.
Бюджет тизими турли даражадаги бюджетлар ва бюджет маблаглари 
олувчилар йигиндисини, уларни ташкил этишни ва тузиш принципларини, 
шунингдек, бюджет жараѐнида пайдо буладиган улар уртасида узаро 
муносабатларини узида ифодалайди. Молия йилига мулжалланган барча 
даражадаги бюджетларни шакллантириш, куриб чикиш, кабул килиш ва 
уларнинг ижросини хисобга олиш Узбекистон Республикасининг миллий 
валютаси – сумда амалга оширилади. 
Узбекистон Республикасининг ушбу конунида таъкидланишича, Узбекистон 
Республикаси бюджет тизими икки погонали бюджетдан иборат.
1. Республика бюджети. 
1. Махаллий бюджет. 
конунда курсатилишича, махаллий бюджетлар бугинлари таркибига 
куйидагилар киради: 
1. Коракалпогистон Республикаси бюджети; 
2. Вилоятлар бюджети; 
3. Шахарлар бюджети; 
4. Туманлар бюджети; 
5. Шахарлар таркибидаги туманлар бюджети; 
6. Туманлар таркибидаги шахарлар бюджети. 
Махаллий бюджет — Давлат бюджетининг тегишли вилоят, туман, 
шахар пул маблаглари жамгармасини ташкил этувчи бир кисми булиб, унда 
даромадлар манбалари ва улардан тушумлар микдори, шунингдек, молия йили 


мобайнида аник максадлар учун ажратиладиган маблаглар сарфи йуналишлари 
ва микдори назарда тутилади. 
Махаллий бюджет даромадлари манбалари, уларнинг ташкил топиши хамда 
нисбатлари, «Узбекистон Республикаси солик кодекси» ва «Бюджет тизими 
тугрисида» ги конунда махаллий бюджет даромадларининг саккиз хил манбаи 
аник курсатилган: 
1) Махаллий соликлар, йигимлар, божлар, мажбурий туловлар ва солик 
булмаган бошка туловлар; 
2) Бюджет 
конунчилигида курсатилган меъѐрлар асосида махаллий 
бюджетлар ихтиѐрида колдириладиган умумдавлат соликлари ва умумдавлат 
тушумлари; 
3) Конунда курсатилган меъѐрлар асосида давлат мулкини жойлаштириш, 
вактинча фойдаланишга бериш асосида олинган даромадлар; 
4) Давлатга конунчилик асосида эгалик килиш, васият, молиявий ѐрдам, 
хайрия максадларида тушган пул тушумлари; 
5) Юкори бюджетлардан ажратиладиган бюджет субвенциялари, дотациялари 
ва ссудалари; 
6) Алощида олинган хукукий ва жисмоний шахслар хамда щорижий 
давлатлар томонидан кайтариб олмаслик шарти билан олинган пул тушумлари; 
7) Конунда белгиланган турли максадли тадбирларни молиялаштириш 
максадида умумий лойиха ѐки хамкорлик тарзида жалб этилган маблаглар; 
8) Конунда таъкикланмаган бошка даромадлар. 
1. Махаллий 
бюджетларлардан 
молиялаштириладиган 
бюджет 
ташкилотларининг жорий харажатлари; 
2. Махаллий бюджетлар куйи бугинлари учун бюджет трансфертлари; 
3. Капитал харажатлар: 
-асосий воситалар ва фондларни давлат эхтиѐжлари учун олиш ва такрор ишлаб 
чикариш; 


-давлат эхтиѐжлари учун ерга булган хукукни ва бошка номоддий активларни 
олиш; 
4. Конунда таъкидланмаган бошка харажатлар. 
«Бюджет тизими тугрисида»ги конунда махаллий бюджетларга 
белгиланадиган чекловлар тугрисида хам белгиланиб куйилган. 
Махаллий бюджетларни тасдиклаш ва ижро этишда: 
1) конун хужжатларида назарда тутилмаган манбалар хисобига жамгармалар 
ташкил этишга; 
2) маблаг жалб килишни амалга оширишга, юкори бюджетлардан бюджет 
ссудалари олиш бундан мустасно; 
3) уз бюджетлари харажатларига тасдикланган бюджетдан ажратиладиганидан 
ортикча маблаг; 
4) сарфлашга, ушбу конунда назарда тутилган холлар бундан мустасно; 
5) бюджет маблаглари хисобидан бошка шахслар фойдасига молиявий 
кафолатлар ва кафилликлар беришга; 
6) юридик ва жисмоний шахсларга бюджет ссудалари беришга йул 
куйилмайди.
Узбекистон Республикасида махаллий бюджетлар давлат бюджетининг 
таркиби сифатида махаллий хокимият органлари бошкарув воситалари булади. 
Шу бугунги кунгача махаллий бюджетларни ташкил этиш, уларни бошкариш 
1993 йилда жорий килинган «Узбекистон Республикасининг махаллий 
хокимият органлари тугрисида» ги конунга асосланар эди. Узбекистон 
Республикасининг бюджет тизими тугрисидаги конун лойихаси бюджет 
мустакиллигига амал килади. Бюджет мустакиллиги тамойили, бу – туманнинг 
ваколатли органларининг бюджет жараѐнини мустакил амалга ошириш 
конуний йул билан барча даражадаги бюджетларга даромадларни бириктириш 
ваколатли органлар томонидан махаллий соликлар ва йигимларнинг 
ставкаларини узгартириш тушунилади. 


Махаллий бюджетларнинг мухим вазифалари худудий иктисодиѐт 
махаллий уз-узини бошкариш органлари фаолиятларининг туб максади хамда 
давлатнинг марказлашган бюджет – молия сиѐсатига асосланади. Махаллий 
бюджетлар тараккиѐтидаги мухим хусусиятлардан бири жойларда иктисодий – 
ижтимоий муаммоларни хал этишда махаллий бюджетлар манфаатдорлиги 
хамда имкониятларининг оширилиши хисобланади.
1
Албатта худудий
иктисодиѐт ва давлатнинг марказлашган ижтимоий сиѐсати ыртасида мавжуд 
былган зиддиятлар сакланиб колади. Давлатнинг бюджет сиѐсати юзасидан 
харакатларнинг бош максади, махаллий бюджетлар, бюджет потенциалини 
устириш оркали юкорида таъкидланган зиддиятларни ижобий хал этишга 
каратилган.
Махаллий бюджетларнинг давлат бюджет сиѐсатидаги тутган урни
махаллий бюджетлар даромадларини ташкил этиш хамда унинг таркибини 
белгилашда молиявий асос хисобланади. 
Хулоса 
Хулоса сифатида шуни айтиш мумкинки, бюджет курилиши давлатнинг 
тузилишига боглик .Унитар давлатларда бюджет тизими икки бугиндан ташкил 
топади: 
Давлат бюджети; 
Махаллий бюджетлар; 
Федератив давлатларда давлат бюджети тизими эса 3 бугиндан : 
Давлат бюджети еки федерал бюджет; 
Федерация аъзолари бюджети; 
Махаллий бюджетлардан ташкил топади. 
Собик иттифокнинг таркалиб кетиши билан Узбекистон Республикасининг 
бошкарув ва иктисодий мавкеи тубдан узгарди.Узбекистон халкаро хамжамият 


томонидан тан олинган мустакил ва суверен давлат макомига эга 
булди.Узбекистоннинг махаллий давлат хокимият идоралари :вилоятлар, шаха 
рва туманлар билан узаро муносабатлари янгича иктисодий асосларда кайта 
ташкил этилди. Республика уз даромадларини мустакил тасарруф этадиган ва 
харажатларини тула тукис узи молиялаштирадиган булди. Буларнинг хаммаси 
давлатнинг зарурий хусусияти саналувчи бюджет ва бюджет жараенида уз 
аксини топмаслиги мумкин эмаслигини хисобга олган холда , бюджетга оид 
хукукий муносабатларнинг такомиллаштирилишида илк кадамлар ташлади. 
Хар кандай давлатнинг бюджет тизими шу давлатнинг давлат тузумига 
боглик холда ташкил этилади. Узбекистон Республикаси Конституциясининг 
122 моддасида шундай дейилган: Узбекистон Республикаси Давлат бюджети уз 
ичига республика бюджетини , Коракалпогистон Республикаси бюджетини ва 
махаллий бюджетларни олади. Махаллий бюджетларга –вилоятлар , шахарлар , 
туманлар бюджети киради. Коракалпогистон Республикаси бюджети : 
Коракалпогистон Республикаси Давлат Бюджети , туман бюджети , шаха рва 
овул бюджетларини уз ичига олади.

Download 257,29 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish