Давлат (қардош тиллар) тили

 
машқ ва 
топшириқлар 
янгидан 
киритилди.
13 
Ватанга 
садоқат 
бошлаб, 
тортиб
кўмакчилари
нинг 
қўлланиши 
VIII. 
Ватанга 
садоқат 
Равишларни
нг ясалиши 
Грамматик 
қоида, шу 
асосда 5 та 
машқ(2,3,5,6,8
), 1 та 
топшириқ ( 6-
топшириқ) 
қайта 
ишланди. 
―Жону 
жаҳонимсан 
Ватан‖ матни 
бўйича суҳбат 
янгидан 
киритилди.
Адабий 
ўқиш 
учун 
Шукур 
Қурбоннинг 
―Ватан‖ 
шеъри 
берилди. 
 
- 
 
 
 Ватан 
сарҳадлари 
Қўшма ва 
жуфт 
равишлар, 
уларнинг 
имлоси
 
Ушбу мавзу 
янгидан 
киритилди. 
Грамматик 
қоидалар, 
машқ ва 
топшириқлар 
янгидан 
киритилди. 
Адабий 
ўқиш 
учун 
―Мовараунна
ҳр‖ 
матни 
янгидан 
киритилди. 
1 та расм 
янгиланди
. 
14 
Табиатни 
асранг 
-са
шарт 
майли 
қўшимчасин
инг 
қўлланиши 
Ўқув дастуридан чиқарилди 
15 
Донолар 
бисотидан
Шарт 
майлидаги 
феълнинг 
керак, бўлади
сўзлари 
билан 
қўлланиши
 
 
Ўқув дастуридан чиқарилди 

---

48 
16 
Алишер 
Навоий 
-ган
қўшимчали 
сифатдошни
нг 
қўлланиши 
Алишер 
Навоий 
Феълларнин
г 
тузилишига 
кўра 
турлари. 
Содда ва 
ясама 
феъллар 
Грамматик 
қоидалар 
асосида 4 та 
машқ (2,4,5,8) 
янгидан 
киритилди. 
Адабий 
ўқиш учун 
А.Ориповни
нг 
―Алишернин
г онаси‖ 
шеъри 
берилди. 
Уйга вазифа: 
Ахборот 
воситаларид
ан Алишер 
Навоий 
ҳақида 
маълумотла
р тўпланг
тарзида 
берилди. 
1 та расм
янгиланди
. 
 
 
Адабиѐт 
музейида 
Феъл ясовчи 
қўшимчалар
, уларнинг 
имлоси 
Ушбу мавзу 
янгидан 
киритилди. 
Грамматик 
қоидалар, 
машқ ва 
топшириқлар 
янгидан 
киритилди. 
1 та расм 
янгиланди
. 
17 
Она – улуғ 
зот 
-а, -й, -(и) б
 
қўшимчали 
равишдошла
рнинг 
қўлланиши
 
 Она – улуғ 
зот 
Ёрдамчи 
феъллар. 
Уларнинг 
феъл 
ясашдаги 
иштироки 
Грамматик 
қоидалар 
асосида 5 та 
машқ(2,3,5,6,7
), 2 та 
топшириқ 
(5,6) қайта 
ишланди. 
Адабий 
ўқиш учун 
Миртемирни
нг 
―Бувижоним
‖ шеъри 
берилди. 
Уйга вазифа 
топшириқлар
и янгиланди. 
2 та расм 
янгиланди
. 
18 
Шаҳримиз 
обод бўлсин 
II шахс 
буйруқ-истак 
майлидаги 
феълларнинг 
тусланиши 
 
Ўқув дастуридан чиқарилди 

---

49 
ва 
қўлланиши 
19 
Наврўз 
тароналари 
I-шахс 
буйруқ-истак 
майлидаги 
феълларнинг 
тусланиши 
ва 
қўлланиши
 Миллий 
урф-
одатларим
из 
Тўлиқсиз 
феъллар, 
уларнинг 
шакллари 
Грамматик 
қоидалар 
асосида 8 та 
машқ 
(1,2,3,4,5,6,7,8
) , 5 та 
топшириқ(3,4,
5,6,9) қайта 
ишланди. 
Адабий 
ўқиш учун 
―Қарз‖ 
ривояти 
берилди. 
Уйга вазифа 
топшириқлар
и янгиланди. 
 
1 та расм 
янгиланди
. 
20 
Сув – ҳаѐт 
манбаи 
III шахс 
буйруқ-истак 
майлидаги 
феълларнинг 
тусланиши 
ва 
қўлланиши
 
Сув – ҳаѐт 
манбаи 
Шарт 
майлидаги 
феъллар, 
уларнинг 
қўлланиши 
Грамматик 
қоидалар 
асосида 5 та 
машқ 
(2,3,4,5,6) 
қайта 
ишланди, 1 та 
топшириқ (6-
топшириқ) 
янгидан 
киритилди 
Адабий 
ўқиш учун 
―Булоқ‖ 
ривояти 
янгидан 
киритилди. 
Уйга вазифа 
топшириқлар
и янгиланди 
 
5 та майда 
расм 
ўрнига
янги 3 та 
катта расм
берилди 
 
 
Ўзбекистон
нинг сув 
ҳавзалари 
Керак, 
зарур, шарт
сўзлари, 
уларнинг 
қўлланиши. 
Ушбу мавзу 
янгидан 
киритилди. 
Грамматик 
қоидалар, 4 та 
машқ, 2 та 
топшириқлар 
янгидан 
киритилди. 
 
2 та расм 
янгиланди
. 
21 
Амир Темур 
Сабаб ва 
мақсад 
равишларини
нг 
қўлланиши 
Амир 
Темур 
Феъл 
майллари. 
Буйруқ-
истак 
майлидаги 
феъллар 
Грамматик 
қоидалар 
асосида 7 та 
машқ(2,3,4,5,6
,8,9) қайта 
ишланди, 1 та 
топшириқ (6-
топшириқ) 
янгидан 
киритилди 
Адабий 
ўқиш 
учун 
―Темур 
бобомга 
таъзим‖ 
шеъри 
янгидан 
киритилди. 
Уйга вазифа 
топшириқлар
и янгиланди 
 
- 
22 
Буғдой –
ризқ-у 
8-синфга кўчирилди 

---

50 
рўзимиз 
Отдан феъл 
ясалиши 
23 
Мардлик – 
мангулик 
Ундовлар. 
Ҳис-ҳаяжон 
ундовларини
нг 
қўлланиши 
8-синфга кўчирилди 
24 
Менинг 
орзуларим 
(режаларим) 
Буйруқ-
хитоб 
ундовларини
нг 
қўлланиши 
 Менинг 
орзуларим 
Юкламалар, 
уларнинг 
қўлланиши 
Грамматик 
қоидалар 
асосида 5 та 
машқ(2,3,5,6,7
) қайта 
ишланди, 4 
та 
топшириқ(3,4,
5,6) янгидан 
киритилди 
Уйга вазифа 
топшириқлар
и янгиланди 
 
1 та 
иллюстра
ция 
ўрнига 5 
та янги 
расм
берилди. 
Жам
и: 
 
4 та янги 
мавзу 
киритилди
76 та машқ 
(56%);
31 та 
топшириқ 
(27%) 
31 та 
расм 
(60%) 
 
Изоҳ:
-
24 та нутқий мавзу 18 тага келтирилди. Шундан: 5 та мавзу ўқув 
дастуридан чиқарилди. 4 та мавзу 8-синфга, 1 та мавзу 9-синфга 
кўчирилди. 4 та мавзу янгидан киритилди.
-
Амалдаги дарсликда берилган жами 135 та машқдан 76 таси, 111 
та топшириқдан 31 таси янгиланди.
-
Амалдаги дарсликда берилган жами 53 та расмдан 31 та расм 
янгиланди.
 
Ўзгаришлар жами ...%ни ташкил этади.
 
 
 
 

---

51 
 
 
МАВЗУНИ
МУСТАҲКАМЛАШ УЧУН
БЛИЦ -СЎРОВ САВОЛЛАРИ 
1.Таълим ўзбек тилидан бошқа тилларда олиб бориладиган мактабларда 
давлат тили таълимидан ўқувчилар қандай билим, кўникма ва малакаларни 
эгаллашлари шарт? 
2.5-9- синф дастурида ҳар бир мавзу бўйича материал қай тартибда 
берилган? 
 
2-МАВЗУ. ТИЛ ТАЪЛИМИ МЕТОДЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ. 
ЗАМОНАВИЙ 
ТАЪЛИМ 
МЕТОДЛАРИ 
ВА 
ПЕДАГОГИК 
ТЕХНОЛОГИЯЛАР. НОАНЪАНАВИЙ ДАРС ШАКЛЛАРИ. (4 СОАТ) 
Режа:
1. Тил таълими методлари ва 
методологияси 
2. Замонавий таълим методлари ва 
педагогик технологиялар. 
3. Таълимнинг ноанъанавий 
шакллари. Анъанавий таълимнинг 
замонавий таълим технологияларига 
асосланган таълимдан фарқи
 
 
Таянч тушунчалар: 
метод, методология, методика, технология, 
таълим технологиялари, таълим шакли ва воситалари, анъанавий ва 
замонавий таълим методлари, ҳамкорлик методлари, таълимнинг 
ноанъанавий шакллари, ноанъанавий дарс шакллари. 
1.
 
Тил таълими методлари ва методологияси 
«Кадрлар тайѐрлаш миллий дастури»да инсон, унинг ҳар томонлама 
уйғун камол топишига ва фаровонлиги, шахс манфаатларини рўѐбга 
чиқаришнинг шароитлари ва таъсирчан механизмларини яратиш, эскирган 
тафаккур 
ва 
ижтимоий 
ҳулқ-атворнинг 
андозаларини 
ўзгартириш 

---

52 
республикамизда амалга оширилаѐтган ислоҳотларнинг асосий мақсади» 
эканлиги алоҳида таъкидлаб ўтилган. Шу боис ҳозирги кунда 
таълимжараѐнида 
янги 
инновацион 
педагогик 
ва 
ахборот 
технологияларини,интерактив методларни қўллашга бўлган қизиқиш, эътибор 
борган сарикучайиб бормоқда. Замонавий педагогик ва ахборот 
технологиялари ўқувчиталабаларнинг эгаллаѐтган билимлари мустаҳкам 
бўлишига, уларнингмустақил изланишларига, қўшимча адабиѐтлардан 
фойдаланишга ҳаракатқилишлари, лингвистик материалларни қиѐсий таҳлил 
қилиш ва уларасосида хулоса чиқара олишга ўргатади. Бунда анъанавий 
таълимдаги каби ўқувчини тайѐр билимларни эгаллашга эмас, балки 
бошқарувчи, йўналтирувчи сифатида шахснинг ривожланиши, шаклланиши, 
билим олиши ва тарбияланишига шарт-шароит яратилади, натижада 
ўқувчилар ва талабалар таълим жараѐнининг эшитувчи пассив объектидан 
фаол субъектига айланадилар. Бизда узоқ муддат ўқитувчи таълим 
жараѐнининг фаол субъекти сифатида, ўқувчи ѐки талаба эса ана шу 
жараѐннинг пассив объекти сифатида фаолият юритиб келди. Хусусан, ўзбек 
тили дарсларида узоқ йиллар давомида ҳукмронлик қилган репродуктив, яъни 
берилган матнни қайта ҳикоя қилиш, сўзлаб бериш, тайѐр машқларни, 
мисолларни таҳлил қилиш усули ўқувчиларнинг мактабда олган билимларини 
амалда мустақил қўллаш кўникмаларини яхши ривожлантирмади. Шу боис 
таълим методларига жиддий эътибор бериш ҳозирги кун талабига айланди: 
республикамизда таълим соҳасида амалга оширилган туб ислоҳотлар нафақат 
дарсликлардаги машқларнинг топшириқларини тубдан ўзгартиришни, балки 
ўқувчи 
ва 
талабаларнинг 
ижодий 
тафаккурини 
ривожлантиришга 
йўналтирилган янги педагогик технологияларни дарсларга тадбиқ этиш 
заруриятини ҳам келтириб чиқармоқда. Маълумки, билим бериш, ўқитиш 
―таълим жараѐни‖ деб, таълим самарадорлигини таъминлашга хизмат қилувчи 
фан эса ―методика‖ деб юритилади. Таълим жараѐнида мақсадга эришиш, 
масалаларни ҳал қилиш йўллари, усуллари эса метод демакдир. 
“Метод” 
юнонча сўз бўлиб, 
“йўл”
маъносини ифодалайди ва объектив борлиқдаги 
предмет, ҳодисаларни, яъни тадқиқот манбаини илмий таҳлил қилиш, 
ўрганиш орқали унинг моҳиятини, табиати, таркибий қисмларини, муайян 
ўзига хос хусусиятларини топиш, очиш, улар ҳақида илмий хулосалар, 
умумлашмалар чиқариш усулини англатади.
Таълим усули 
ўқитувчи ва 
ўқувчиларнинг таълим жараѐнидаги аниқмақсадга эришишига қаратилган 
биргаликдаги фаолиятлари бўлиб, у ўқувматериалини назарий ва амалий 
жиҳатдан ўзлаштириш йўлларини англатади. Шуниси равшанки кўпроқ 
ҳамкорликда ишлаш услублари энг самарали услублар ҳисобланади. 

---

53 
Ўқувчилар ҳам смарали ўзлаштиришлари учун ҳам шахсий, ҳам жамоавий 
бўлиб ишлаш қобилиятларини шакллантиришлари лозимдир. Индивидуал 
ўрганиш услублари кўп бўлиши билан бир қаторда баъзи индивидуал шахслар 
устунлиги муайян бир услубда ўз аксини топади. Бунга мисол қилиб 
қуйидагиларни ҳавола қиламиз:

 Визуал 

 Эшитиш 

 Кинестетик
Визуал услубда ўрганувчилар маълумотларни кўриш орқали, эшитиш 
услубида ўрганувчилар эшитиш орқали, кинестетик ўрганувчилар эса баъзи 
жисмоний ҳаракатлар (предметларни ушлаб кўриш, бирор иш ҳаракатни 
бажариш ѐки ҳис қилиш) орқали ўрганишни афзал кўришади.8Ўқитиш 
методлари таълим жараѐнида ўқитувчи ва ўқувчи фаолиятининг қандай 
кечиши, ўқитиш жараѐнини қандай ташкил этиш, қай тарзда олиб бориш 
кераклигини белгилаб беради. Бугунги кун ўқитувчиси ҳар бир машғулотга 
кирар экан, ҳар доим унинг олдида дарсни қандай ташкил этиш керак, қайси 
дидактик материалдан қай тарзда фойдаланиш керак, ушбу мавзуни ўтишдан 
қайси методлардан фойдаланиш самарали бўлади деган савол туради. Дарсда 
кўзда тутилган таълимий-тарбиявий мақсадларга эришишда ўқитувчининг ўз 
мутахассислиги доирасидаги чуқур билими, интеллектуал салоҳиятининг ўзи 
етарли эмас. Ўқитувчи, шунингдек, ўз тажрибаси, ўзгалар тажрибасига 
суянган ҳолда дарс ўтиш методлари устида ҳам жиддий бош қотириши керак. 
Демак, ўқув фаолияти мазмунининг тўлақонли ѐритилишида