Dasturlash tillari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari 1-semestr

O‘nli sonlar 
Ko‘pgina  yirik  kompyuterlar,  kommersiya  ilovalari  uchun  ishlab  chiqarilgan 
bo‘lib,  o‘nli  sonlar  tiplarini  qo‘llovchi  uskunaviy  ta’minotga  ega.  Bunday  tipli 
ma’lumotlarga  chekli  o‘nli  sonlar  va  o‘nli  nuqtadan  iborat  bo‘lib,  ular  o‘rnatilgan 
joyida  bo‘ladi  va  butun  qismdan  kasr  qismini  ajratadi.  Bunday  tipli  ma’lumotlar 

---

Dasturlash tillari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari                                                              1-semestr
 
 
38 
 
kommersiya ilovalarida asosiy hisoblanadi, shuning uchun ular COBOL tilining asosini 
tashkil qiladi. 
O‘nli  sonlarning  (  haqiqiy  tiplardan  farqli  ravishda)  afzalliklari  shundaki  ular, 
o‘nli  kattaliklarning  aniq  qiymatiga  ega,  bu  albatta,  chekli  diapazonda  bo‘ladi. 
Ularning kamchiliklari bosqich ko‘rsatkichi yo‘qligi sabab o‘zgaruvchilarning o‘zgarish 
diapazonining  cheklanganligi  va  ularni  xotirada  taqdim  etishda  isrofgarchilikka  yo‘l 
qo‘yilishi hisoblanadi. 
O‘nli  sonlar,  belgilar  satri  kabi,  xotirada  o‘nli  shifrlarning  ikkilik  kodlari  orqali 
yoziladi.  Bunday  taqdimotlar  ikkilik  kodlangan  o‘nli  sonlar  (BCD  –  binary-coded 
decimal).  Ba’zi  hollarda  o‘nli  kattaliklar  1  baytga  bir  shifr  ko‘rinishida  beriladi, 
boshqalarida  esa  bayt  ikkita  shifrga  ega.  Buni  misolda  ko‘rsatamiz.  O‘nlik  shifrni 
kodlashtirish  eng  kamida  4  bit  talab  qiladi.  Natijada,  kodlangan  olti  razryadli  o‘nlik 
sonni saqlash uchun 24 bit xotira kerak bo‘ladi. Buni ikkilik ko‘rinishda saqlash atigi 
20  bit  talab  qiladi.  O‘nlik  kattaliklar  ustida  amallar  mashinalarning  uskunaviy 
ta’minoti orqali amalga oshiriladi yoki dasturiy ta’minot orqali modellashtiriladi.