Dasturlash tillari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari 1-semestr

 
13 O‘zaro bog‘liq dasturlar 
O‘zaro  bog‘liq  dasturlar  (coroutines)  –  bu  qism  dasturlarning  alohida 
xilma­xilligidir.  Odatda  chaqiruvchi  va  chaqiriluvchi  qism  dasturlar  orasidagi 
“boshliq­ishchi”  munosabatidan  farqli  ravishda,  chaqiruvchi  va  chaqiriluvchi  o‘zaro 
bog‘liq  dasturlar  o‘zaro  tengdir.  O‘zaro  bog‘liq  dasturlarni  boshqarish  mexanizmi 
simmetrik modullarni boshqarish modeli deb ham ataladi. 
Simmetrik  modullarni  boshqarish  konsepsiyalarining  asosiy  kelib  chiqish 
tarixini  aniqlash  qiyin.  O‘zaro  bog‘liq  dasturlar  eng  oldingi  maqolalarda  sitaktik 
tahlilga  qo‘llanilgan  (Conway,  1963).  O‘zaro  bog‘liq  dasturlarni  qo‘llab­quvvatlash 
vositalariga  ega  bo‘lgan  yuqori  bosqichdagi  birinchi  dasturlash  tili  SIMULA  67 
dasturlash  tilidir.  Eslatib  o‘taylik,  SIMULA  ning  boshlang‘ich  maqsadi  tizimlarni 
modellashtirish  bo‘lib,  ushbu  tizimlar  mustaqil  jara1nlarni  modellashtirishni  talab 
qilgan.  SIMULA  67  tilida  o‘zaro  bog‘liq  dasturlarning  yaratilishiga  shu  sababchi 
bo‘lgan.  O‘zaro  bog‘liq  dasturlarni  qo‘llovchi  boshqa  dasturlash  tillari  –  bu  BLISS 
(Wulf et al., 1971), INTERLISP (Teitelman, 1975) va Modula-2 (Wirth, 1985) dir. 
O‘zaro  bog‘liq  dasturlar  bir  nechta  kiruvchi  nuqtalarga  ega  bo‘lib,  o‘zaro 
bog‘liq  dasturlar  tomonidan  boshqariladi.  Ular  chaqiruvlar  orasida  o‘z  ahvolini 
qo‘llab­quvvatlash  vositalariga  ham  egadir.  Bu  o‘zaro  bog‘liq  dasturlar  o‘zlarining 
tarixlariga bog‘liq bo‘lishlari lozimligini va natijada, statistik mahalliy o‘zgaruvchilarga 
ega bo‘lishlari kerakligini bildiradi. O‘zaro bog‘liq dasturlarni qayta bajarish ularning 
boshlang‘ichi  bilan  mos  tushmaydigan  nuqtalardan  boshlanadi.  Buning  natijasida, 
o‘zaro bog‘liq dasturlarni aktivlashtirishning ushbu jarayoni chaqiriq deb emas, balki 
yangilanish (resume) deb ataladi. 
O‘zaro  bog‘liq  dasturlar  qism  dasturlarning  bir  xossasiga  ega:  bir  vaqtning 
o‘zida faqatgina  bir  dona o‘zaro  bog‘liq  dasturlar  bajarilishi  mumkin. Ammo, o‘zaro 
bog‘liq  dasturlar  bajarilgunigacha  operatsiyalarni  bajarish  ko‘pincha  qo‘llaniladi  va 
boshqaruvni boshqa o‘zaro bog‘liq dasturlarga beradi. O‘zaro bog‘liq dasturlar qayta 
aktivlashtirilganida operator bajarishini yangilashdan boshlaydi. 
 

---

Dasturlash tillari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari                                                              1-semestr
 
 
247