Dasturlash tillari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari 1-semestr

 
11.2. Tashqi e’lonlar va modullar 
Modula-2  va  Ada  dasturlash  tillari  statik  obzordan  dastur  modullari  bilan 
ma’lumotlarni  birgalikda  qo‘llash  vositasi  kabi  foydalanadi.  Ushbu  tillarning 
ikkalasida  ham  ma’lumotlarni  birgalikda  ishlatishning  alternativ  metodi  ham  ko‘rib 
chiqilgan. Dastur modullarida tashqi modullarni ko‘rsatishga imkon beriladi, bularga 
kirish  talab  qilinadi.  Ushbu  metod  yordamida  har  bir  modulda  boshqa  modullarni 
aniq  ko‘rsatish  mumkin  bo‘lib,  ularga  albatta  kirish  huquqi  lozim.  Modula-2  tilida 
ushbu  huquq  faqat  ko‘rsatilgan  protseduralar,  o‘zgaruvchilar  va  berilgan  tashqi 
moduldagi  ma’lumotlar  tiplarigagina  ochilishi  mumkin.  Ada  dasturlash  tilida 
dasturchi  tashqi  modulning  faqat  nomini  kiritishi  mumkin,  keyin  esa  barcha  tiplari, 
o‘zgaruvchilari  va  protseduralariga  kirish  huquqini  beradi.  Ushbu  metod  Modula-2 
tilida ham qo‘llanilishi mumkin. Kirish talab qilinadigan barcha vositalarni ko‘rsatish, 
ko‘rinib  turganidek, juda qiyin, chunki  kerakli  tiplar, o‘zgaruvchilar va  protseduralar 
ro‘yxati  juda  uzun  bo‘lishi  mumkin.  Ammo,  ushbu  metod  modulni  nomining 
o‘zinigina ko‘rsatishga qaraganda xavfsizroq. 
FORTRAN  90  dasturlash  tili  ham  nomahalliy  ma’lumotlarni  birgalikda  tanlov 
asosida  qo‘llashni  o‘z  ichiga  jamlaydi,  ushbu  ma’lumotlar  tiplar  muvofiqligini 
tekshirishni amalga oshiradi. 
Ushbu  tilga  xos  xususiyatlar  ma’lumotlar  abstraksiyasi  bilan  birga  10  bobda 
to‘liq o‘rganib chiqilgan. 
C++  hamda  Java  kabi  ob’ektga  yo‘naltirilgan  dasturlash  tillarida,  ma’lumotlar 
to‘plamini  inkapsulyatsiyalash  uchun  sinflardan  foydalanish  mumkin  bo‘lib,  ushbu 
sinflar  boshqa  sinflar  bilan  o‘zaro  uzviy  bog‘liq  holda  qo‘llaniladi.  Sinflar  11  bobda 
to‘liq o‘rganib chiqilgan. 
S  tilida  kiritilgan  qism  dasturlar  mavjud  emas,  shuning  uchun,  qism  dastur 
ob’ektlarining  faqat  birgina  bosqichi  mavjud.  Dunyoviy  o‘zgarishlarni  yaratish 

---

Dasturlash tillari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari                                                              1-semestr
 
 
245 
 
mumkin,  bunda  oldindan  aniqlangan  funksiyalarda  ular  e’lon  qilinadi.  Funksiyada 
tashqi  o‘zgaruvchi  kabi  e’lon  qilingan  o‘zgaruvchiga  kirish  external  operatori  orqali 
amalga  oshiriladi.  Boshlang‘ich  fayldagi  dunyoviy  o‘zgaruvchilar  e’lon  qilinganidan 
so‘ng  aniqlanuvchi  barcha  funksiyalar  tashqi  funksiya  kabi  e’lon  qilinmasdan 
o‘zgaruvchilarga kira oladi. Ushbu metod juda qulay, ammo kirishga bo‘lgan huquqni 
keragidan ortiq miqdorda beradi.