Dasturlash tillari tarixi Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Assembler tilidan foydalanila boshlandi. Assembler tili mashina kodini inson uchun qulayroq shaklda koʻrsatishga imkon berdi: buyruqlar va bu buyruqlar bajariladigan obyektlarni belgilash uchun buyruqning mohiyatini aks ettiruvchi ikkilik kodlar oʻrniga harflar yoki qisqartirilgan maxsus soʻzlar qoʻllanilgan. Masalan, assembler tilida ikkita raqamni qoʻshish boʻyicha koʻrsatma add soʻzi bilan ifodalanadi, uning mashina kodi 000010 tarzida boʻladi.
Assembler quyi darajadagi dasturlash tilidir. Quyi darajadagi dasturlash tili, bu muayyan turdagi protsessorga yoʻnaltirilgan va uning xususiyatlarini hisobga oladigan dasturlash tili demakdir. Bunday holda, „quyi“ „yomon“ degani emas, balki bu shuni anglatadiki, til operatorlari mashina kodiga yaqin va maxsus protsessor koʻrsatmalariga qaratilgan boʻladi. Assemblar tilining paydo boʻlishi dasturchilarning hayotini sezilarli darajada osonlashtirdi, chunki endi ular koʻzda miltillovchi nollar va birlar oʻrniga oddiy tilga yaqin belgilardan iborat buyruqlar bilan dastur yozishlari mumkin edi. Oʻsha vaqt uchun bu til innovatsiya edi va mashhur edi, chunki u kichik dasturlarni yozishga imkon berardi, bu esa oʻsha davr mashinalari uchun muhim mezon sanalgan.
Ammo u orqali yirik dasturiy taʼminotlar ishlab chiqish murakkabligi boʻlganligi bois uchinchi avlod tillari hisoblanmish yuqori darajadagi tillarning paydo boʻlishiga olib keldi. Ammo assemblerdan foydalanish shu bilan tugamadi, u bugungi kungacha tor doiralarda mashhur boʻlib kelmoqda. Hozirgi vaqtda u dasturlarning alohida qismlarini yozishda yoki baʼzan dasturlarning oʻzini yozishda qoʻllaniladi. Misol tariqasida, drayverlar, oʻyinlar va operatsion tizimlar yuklagichi (bootloader)ni yozishda assemblerga murojaat etiladi. Shuni unutmaslik kerakki, bu til hakerlar orasida ham mashhurdir, chunki bu tilda yozilgan dasturning tezligi yuqori darajadagi dasturlash tilida yozilgan dastur tezligidan ancha yuqori boʻlishidadir. Buning sababi shundaki, assemblerda yozilgan dastur hajmi juda kichik boʻladi. Antivirus ishlab chiquvchilari oʻz dasturlarining baʼzi modullarida assemblerdan ham foydalanadilar^[2].
Birinchi yuqori darajadagi dasturlash tillari
1950-yillarning oʻrtalari dasturlashning jadal rivojlanishi bilan tavsiflanadi. Mashina kodlarida dasturlashning roli pasaya boshladi, mashinalar va dasturchilar oʻrtasida vositachi boʻlgan yangi turdagi dasturlash tillari paydo boʻla boshladi. Dasturlash tillarining ikkinchi va uchinchi avlodlari davri boshlandi. XX asrning 50-yillari oʻrtalariga kelib, birinchi yuqori darajadagi dasturlash tillari (high-level programming languages)ni yaratishga kirishildi. Ushbu tillar kompyuterning maʼlum bir turiga (mashinadan mustaqil) bogʻlanmagan edi. Ularning har biri uchun oʻz kompilyatorlari ishlab chiqilgandi. Kompilyatsiya — yuqori darajadagi manba tilda yozilgan dasturni mashina kodiga yaqin quyi darajali tildagi ekvivalent dastur (absolyut kod, obyekt moduli, baʼzan assembler tili)ga oʻgirishni anglatadi.
Birinchi yuqori darajadagi dasturlash tili 1942-1945-yillarda Konrad Suze tomonidan yaratilgan en:Plankalkül dasturlash tili edi^[3]. Buyruqlarni kompyuterga yetkazish uchun moʻljallangan birinchi ishlaydigan dasturlash tillari 1950-yillarning boshlarida yozilgan. 1949-yilda taklif qilingan Jon Mauchlyning en:Short code elektron kompyuter uchun yaratilgan birinchi yuqori darajadagi tillardan biri edi^[4]. Mashina kodidan farqli oʻlaroq, Short code matematik ifodalarni tushunarli shaklda ifodalaydi. Biroq, dastur har safar ishga tushirilganda mashina kodiga tarjima qilinishi kerak edi, bu jarayon ekvivalent mashina kodini ishlatishdan ancha sekinroq davom etardi.
Oʻz kompilyatoriga ega boʻlgan birinchi yuqori darajali til 1951-yilda doktorlik dissertatsiyasi uchun Korrado Böhm tomonidan yaratilgan^[5].
FORTRAN
Tijoriy maqsad uchun ishlab chiqilgan birinchi til FORTRAN (FORmula TRANslation) boʻlib, 1956-yilda (birinchi yoʻriqnomasi 1956-yilda paydo boʻlgan, lekin birinchi boʻlib 1954-yilda ishlab chiqarila boshlangan) IBMda Jon Bekus boshchiligidagi guruh tomonidan ishlab chiqilgan. U ilmiy-texnik hisob-kitoblar uchun moʻljallangan edi.
1953-yil oxirida Jon Bekus IBM 704 kompyuterini dasturlash uchun assemblerdan samaraliroq boʻlgan muqobil dasturlash tilini ishlab chiqishni taklif qildi. 1954-yil oʻrtalarida Fortran tilining spetsifikatsiyasi loyihasi tugallandi. Biroq ushbu dasturlash tili avval boshida foydalanuvchilar tomonidan iliq kutib olinmadi, chunki Fortran assemblerga qaraganda past unumdorlikka ega kod yaratadigan yuqori darajadagi dasturlash tili deya qarala boshladi. Shu tufayli uni optimallashtirish zarurati vujudga keldi.
Keyinchalik bu til olimlar tomonidan intensiv hisoblash dasturlarini yozish uchun keng qoʻllanilgan. Murakkab maʼlumotlar turini kiritish uni ayniqsa texnik ilovalar uchun moslashtirdi.
1960-yilga kelib, Fortranning IBM 709, 650, 1620, 7090 kompyuterlari uchun versiyalari paydo boʻldi. Uning katta mashhurligi raqobatchi kompyuter ishlab chiqaruvchilarni oʻz kompyuterlari uchun Fortran kompilyatorlarini tuzishga undadi. Shunday qilib, 1963-yilga kelib turli platformalar uchun 40 dan ortiq kompilyatorlar tuzilgan edi. Shu bois Fortran birinchi keng tarqalgan dasturlash tili hisoblanadi^[6].
Fortran SSSRʼda Gʻarbga qaraganda kechroq paydo boʻldi, chunki dastlab Algol SSSRʼda yanada istiqbolli til hisoblangan. Sovet fiziklarining 1960-yillarda Fortran dasturlari yordamida deyarli barcha hisob-kitoblar amalga oshirilgan CERNʼdagi hamkasblari bilan aloqasi Fortranni amalga oshirishda muhim rol oʻynadi.
Fortrandagi birinchi sovet kompilyatori 1967-yilda „Minsk-2“ mashinasi uchun yaratilgan, ammo u unchalik mashhur boʻlmagan. Fortranning keng qoʻllanilishi 1968-yilda BESM-6 (БЭСМ-6) mashinasi uchun „ФОРТРАН-ДУБНА“ kompilyatori yaratilgandan keyin boshlandi. 1972-yilda paydo boʻlgan ES (ЕС) EHMlarida dastlab Fortran translyatori (boshqa dasturlar bilan birga IBM/360 dan „aynan nusxa olingan“) mavjud edi.
ALGOL
Algol 1958-yilda ETHʼda (Syurix, Shveytsariya) bir haftalik konferentsiyada keng koʻlamli ilovalar uchun universal dasturlash tili sifatida ishlab chiqilgan va keyin Xalqaro axborotni qayta ishlash federatsiyasi tomonidan tuzilgan qoʻmita tomonidan yakunlangan. Qoʻmita tarkibiga Yevropa hamda amerikalik bir qancha yetakchi dasturlash tillari sohasidagi olimlar va muhandislar, jumladan, Jon Bekus, Jon Makkarti, Piter Naur, Edsger Deykstr va keyinchalik Kobol tilini rivojlantirish qoʻmitasiga raislik qilgan Jozef Vegstenruen jalb etildi.
Dastlab, taklif qilingan ALGOL (ALGOrithmic Language) nomi rad etildi. Ammo u umumiy foydalanishga aylanganligi sababli, IALʼning rasmiy nomi keyinchalik ALGOL 58 ga oʻzgartirilishi belgilab qoʻyildi.
Yangi tilning tarafdorlari ham, tanqidchilari ham bor edi. Qoʻshma Shtatlarda Algol sovuqqonlik bilan qabul qilindi, u faqat akademik muhitda mashhur edi. Algolnining targʻibotchilari bir qator qiyinchiliklarga duch kelishdi. Xususan, oʻsha paytda mavjud boʻlgan kompyuterlarning hech biri Algol alifbosini tashkil etgan barcha 116 ta harfni kiritish-chiqarishni qoʻllab-quvvatlamas edi.
Ammo Yevropada Algol ishtiyoq bilan qabul qilindi. U akademik muhitda tezda mashhurlikka erishdi va kompilyatorlar hamma joyda ishlab chiqildi, ularning koʻpchiligi amalga oshirishning murakkabligiga qaramay, juda muvaffaqiyatli boʻldi. Algol Buyuk Britaniyadan SSSRʼning Uzoq Sharqiga tarqalib, ilmiy nashrlarda algoritmlarni tavsiflash uchun universal til va haqiqiy dasturlash vositasiga aylandi.
Algolda dastur tushunchasi buyruqlarning erkin ketma-ketligi sifatida emas, balki aniq tasvirlangan va ajratilgan qismlardan iborat blokli tuzilma sifatida paydo boʻldi.
Algol dasturining asosiy bloki asosiy dasturning oʻzi hisoblanadi. U begin va end kalit soʻzlari juftligi bilan chegaralangan blokga oʻrnatilgan bajariladigan qismini, shuningdek, pastki dasturlarning tavsiflarini oʻz ichiga oladi. Har bir ostdastur kichik dastur shaklida boʻlib, uning ichida oʻziga xos maʼlumotlar tasvirlangan, nom va rasmiy parametrlar roʻyxati koʻrinishidagi yagona aniqlangan interfeys va kod blokini oʻzz ichiga oladi. Bunday holda, bloklar kichik ostbloklarga ajratilishi mumkin.
LISP
Lisp tili 1960-yilda J. Makkarti tomonidan taklif qilingan boʻlib, u raqamli boʻlmagan xarakterdagi masalalarni yechish dasturlarini ishlab chiqishga qaratilgan edi. LISP inglizcha LISt Processing (roʻyxatga ishlov berish) iborasining qisqartmasi boʻlib, uning asosiy qoʻllanish sohasini yaxshi taʼkidlaydi.
Algebraik ifodalar, grafiklar, chekli guruhlar elementlari, toʻplamlar, xulosa chiqarish qoidalari va boshqa koʻplab murakkab obyektlarni roʻyxat shaklida tasvirlash qulayligi bois ushbu dasturlash tili tezda mashhurlikka erishdi. Xususan, roʻyxatlar kompyuterlar xotirasida axborotni taqdim etishning eng moslashuvchan shaklidir.
Oʻtgan davr mobaynida ushbu tilning bir qator dialektlari: Common LISP, Mac LISP, Inter LISP, Standard LISP va boshqalar paydo boʻldi. Ularning orasidagi farqlar katta emas va asosan oʻrnatilgan funksiyalarning bir oz boshqacha toʻplamiga va dasturlarni yozish shaklidagi baʼzi farqlari bilan xarakterlanadi. Shunday ekan, ulardan biri ustida ishlashni oʻrgangan dasturchi boshqasini bemalol oʻzlashtira oladi.
Lispʼning katta afzalligi uning funksional yoʻnalishidir, yaʼni dasturlash funksiyalar yordamida amalga oshiriladi. Bundan tashqari, funksiya maʼlum bir klassning elementlarini boshqa klassning tegishli elementlari bilan bogʻlaydigan qoida sifatida tushuniladi.
Moslashtirish jarayoni dasturning ishlashiga hech qanday taʼsir koʻrsatmaydi, faqat uning natijasi — funksiyaning qiymati muhim sanaladi. Bu katta dasturiy paketlarni yozish va diskni raskadrovka qilishni nisbatan osonlashtiradi. Dasturlarning aniqligi, ularning funksiyalarining ochiq-oydin chegaralanganligi, ularni bajarishda murakkab nojoʻya taʼsirlarning yoʻqligi mantiqiy jihatdan murakkab vazifalarni, masalan, sunʼiy intellektni dasturlash uchun majburiy talablardir.
COBOL
Kobol 1959-yilda ishlab chiqilgan va asosan biznes ilovalarini ishlab chiqish uchun dasturlar yozish, shuningdek, iqtisodiy sohada ishlash uchun moʻljallangan edi.
Tilni yaratuvchilar uni mashinadan mustaqil va tabiiy ingliz tiliga iloji boricha yaqinroq qilishni maqsad qilganlar. Ikkala maqsad ham muvaffaqiyatli amalga oshirildi; COBOL dasturlari hatto mutaxassis boʻlmaganlar uchun ham tushunarli hisoblanadi, chunki ushbu dasturlash tilidagi matnlar hech qanday maxsus izohga muhtoj emas.
Kobol koʻplab ilova hamda dialektlarga ega. Til uchun bir qator standartlar: 1968, 1974, 1985 va 2002-yillarda tasdiqlangan. Eng soʻnggi standart tilga obyektga yoʻnaltirilgan paradigmani joriy etdi.
Dasturlash tillari, ularning turlari va asoslari

Kompyuterda dasturlash bu – kompyuter mikroprotsessori uchun turli buyruqlar berish, qachon, qayerda nimani o'zgartirish va nimalarni kiritish yoki chiqarish haqida buyruqlar berishdir. Ushbu maqolada, qanday dasturlash tillari borligi, eng keng tarqalgan dasturlash tillari va ularning farqi. Hamda, Dasturlashni o'rganish yo'llari haqida suhbatlashamiz Kompyuter dunyosida ko'plab dasturlash tillari mavjud bo'lib, dasturlash va unga qiziquvchilar soni ortib bormoqda. Bir xil turdagi ishni bajaradigan dasturlarni Basic, Pascal, Ci va boshqa tillarda yozish mumkin. Pascal, Fortran va Kobol tillari universal tillar hisoblanadi, Ci va Assembler tillari mashi tiliga ancha yaqin tillar bo'lib, quyi yoki o'rta darajali tillardir. Algoritmik til inson tillariga qanchalik yaqin bo'lsa, u tilga yuqori darajali til deyiladi. Mashina tili esa eng pastki darajali tildir. Mashina tili bu sonlardan iboratdir, Masalan: 010110100010101 Dasturlash tillari 2 ta katta guruhlarga bo'linadi, Quyi va Yuqori darajali dasturlash tili. Quyi darajali dasturlash tili ancha murakkab bo'lib ular juda maxsus sohalarda ishlatiladi va ularning mutaxassislari ham juda kam. Chunki quyi dasturlash tillari (masalan: assembler) ko'pincha miktoprotsessorlar bilan ishlashda kerak bo'lishi mumkin. Odatda turli dasturlash ishlari uchun yuqori darajali dasturlash tilidan keng foydalaniladi. EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) endi yuzaga kelgan paytda programma tuzishda, faqat mashina tillarida, ya'ni sonlar yordamida EHM bajarishi kerak bo'lgan amallarning kodlarida kiritilgan. Bu holda mashina uchun tushinarli sanoq, sistemasi sifatida 2 lik, 6 lik, 8 lik sanoq sistemalari bo'lgan. Programma mazkur sanoq sistemasidagi sonlar vositasida kiritilgan. Yuqori darajali dasturlashda, mashina tillariga qaraganda mashinaga moslashgan (yo'naltirilgan) belgili kodlardagi tillar hisoblanadi. Belgilar kodlashtirilgan tillarning asosiy tamoyillari shundaki, unda mashina kodlari ularga mos belgilar bilan belgilanadi, hamda xotirani avtomatik taqsimlash va xatolarni tashhis qilish kiritilgan. Bunday mashina moslashgan til - ASSEMBLER tili nomini oldi. Odatda dasturlash yuqori saviyali dasturlash tillari (Delphi, Java, C++, Python) vositasida amalga oshiriladi. Bu dasturlash tillarining semantikasi odam tiliga yaqinligi tufayli dastur tuzish jarayoni ancha oson kechadi. Ko'p ishlatiladigan dasturlash tillari. Biz hozir biladigan va ishlatadigan tillarning barchasi shu guruhga mansub. Ular insonga "tushunarli" tilda yoziladi. Ingliz tilini yaxshi biluvchilar programma kodini qiynalmasdan tushunishlari mumkin. Bu guruhga Fortran, Algol, C, Pascal, Cobol va h.k. tillar kiradi(ko`pchiligi hozirda deyarli qo`llanilmaydi). Eng birinchi paydo bo`lgan tillardan to hozirgi zamonaviy tillargacha ishlatish mumkin. Lekin, hozirgi web texnologiya orqali ishlaydigan tillarda(PHP, ASP.NET, JSP) bunday dasturlar tuzilmaydi. Chunki bunday dasturlarning ishlashi uchun yana bir amaliy dastur ishlab turishi kerak. Hozirda, amaliy dasturlar, asosan, Visual C++, C#, Borland Delphi, Borland C++, Java, Phyhon kabi tillarda tuziladi. O`zbekistonda ko`pchilik Delphi dan foydalanadi. Buning asosiy sababi: soddaligi, komponentlarning ko`pligi, interfeysining tushunarliligi va h.k. Delphida birinchi ishlagan odam ham qanaqadir dastur tuzishi oson kechadi. Lekin, Windows da dasturning asosiy ishlash mohiyatini ancha keyin biladi(komponentlarning ko`pligi va API funksiyalari dasturda ko`rsatilmasligi uchun). Yana bir tarafi, Delphi(Pascal) operativ xotirani tejashga kelganda ancha oqsaydi. Unda o`zgaruvchilarni oldindan e'lon qilib qo`yish evaziga ishlatilmaydigan o`zgaruvchilar va massivlar ham joy olib turadi. Eng keng tarqalgan dasturlash tili(Windows OS ida) Microsoft Visual C++ tilidir. Ko`pchilik dasturlar hozirda shu tilda tuziladi. Umuman olganda, C ga o`xshash(C-подобный) tillar hozirda dasturlashda yetakchi. Deyarli hamma zamonaviy tillarning asosida C yotadi. Bundan tashqari, Turli komputer o'yinlari tuzishda yoki kichik hajmdagi dasturlar tayyorlashda LUA script yoki JavaScript tillari ham keng ishlatilmoqda. Biz sizga xozirgi kunda keng tarqalgan desktop dasturlashda ishlatiladigan dasturlash tillaridan bazilari haqida aytib o'tamiz: Delphi (talaff. délfi) — dasturlash tillaridan biri. Borland firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan. Delphi dasturlash tili ishlatiladi va avvaldan Borland Delphi paketi tarkibiga kiritilgan. Shu bilan bir qatorda 2003-yildan hozirgacha qoʻllanilayotgan shu nomga ega bulgan. Object Pascal — Pascal tilidan bir qancha kengaytirishlar va toʻldirishlar orqali kelib chiqqan boʻlib, u ob'yektga yoʻnaltirilgan dasturlash tili hisoblanadi. Avvaldan ushbu dasturlash muhiti faqatgina Microsoft Windows amaliyot tizimi uchun dasturlar yaratishga mo'ljallangan, keyinchalik esa GNU/Linux hamda Kylix tizimlari uchun moslashtirildi, lekin 2002-yilgi Kylix 3 sonidan so'ng ishlab chiqarish to'xtatildi, ko'p o'tmay esa Microsoft.NET tizimini qo'llab quvvatlashi to'g'risida e'lon qilindi. Lazarus proekti amaliyotidagi (Free Pascal) dasturlash tili Delphi dasturlash muhitida GNU/Linux, Mac OS X va Windows CE platformalari uchun dasturlar yaratishga imkoniyat beradi. Visual Basic (talaffuzi: "Vijual Beysik") – Microsoft korporatsiydan dasturlash tili va uning uchun dasturlash muhitdir. U BASICdan ko`p tushunchalar oldi va tez rasmli interfeys bilan dasturlar taraqqiyot ta`minlaydi. Oxirgi versiya 6.0 1998 yilda reliz kelishdi. Microsoftdan voris Visual Basic .NET 2002 yilda paydo bo`ldi. Java dasturlash tili - eng yaxshi dasturlash tillaridan biri bo'lib unda korporativ darajadagi mahsulotlarni(dasturlarni) yaratish mumkin.Bu dasturlash tili Oak dasturlash tili asosida paydo bo'ldi. Oak dasturlash tili 90-yillarning boshida Sun Microsystems tomonidan platformaga(Operatsion tizimga) bog'liq bo'lmagan holda ishlovchi yangi avlod aqlli qurilmalarini yaratishni maqsad qilib harakat boshlagan edi. Bunga erishish uchun Sun hodimlari C++ ni ishlatishni rejalashtirdilar, lekin ba'zi sabablarga ko'ra bu fikridan voz kechishdi.Oak muvofaqiyatsiz chiqdi va 1995-yilda Sun uning nomini Java ga almashtirdi, va uni WWW rivojlanishiga hizmat qilishi uchun ma'lum o'zgarishlar qilishdi. Java Obyektga Yo'naltirilgan Dasturlash(OOP-object oriented programming) tili va u C++ ga ancha o'xshash.Eng ko'p yo'l qo'yildigan xatolarga sabab bo'luvchi qismalari olib tashlanib, Java dasturlash tili ancha soddalashtirildi. Java kod yozilgan fayllar(*.java bilan nihoyalanuvchi) kompilatsiyadan keyin bayt kod(bytecode) ga o'tadi va bu bayt kod interpretator tomonidan o'qib yurgizdiriladi. C++ (talaffuzi: si plyus plyus) — turli maqsadlar uchun moʻljallangan dasturlash tili. 1979-yili Bell Labsda Biyarne Stroustrup tomonidan C dasturlash tilining imkoniyatlarini kengaytirish va OOP(object Oriented Programming) xususiyatini kiritish maqsadida ishlab chiqarilgan. Boshida „C with Classes" deb atalgan, 1983-yili hozirgi nom bilan yaʼni C++ deb oʻzgartirilgan. C++ C da yozilgan dasturlarni kompilyatsiya qila oladi, ammo C kompilyatori bu xususiyatga ega emas. C++ tili operatsiyon tizimlarga aloqador qisimlarni, klient-server dasturlarni, EHM oʻyinlarini, kundalik ehtiyojda qoʻllaniladigan dasturlarni va shu kabi turli maqsadlarda ishlatiladigan dasturlarni ishlab chiqarishda qoʻllaniladi. Quyidagi jadvalda programmalash tillari haqida ma'lumotlar keltirilgan.

Internet. Web Server. Web dasturlash vositalari (tillari) Ma`lumki, yuqori darajadagi dasturlash tillarida yozilgan dasturlarni kompyuterga tushuntirish uchun kompilyator degan qo'shimcha dastur kerak bo'ladi. Web dasturlashda ham huddi shunday jarayon sodir bo'ladi. Siz internetdagi saytlarni ko'rishlik uchun ishlatadiganingiz Brauzerlar - web dasturlash tillarining bazilarini kompilyatori hisoblanadi. Web dasturlashda yana shunday tillar ham borki ularni brouzer kompyuterga tarjima qilib tushuntirib bera olmaydi, lekin bunday tillar web saytni asosini tashkil etadi. Ana shunday tillarni brouzer tushunadigan qilib berish uchun ham Web server ga o'xshagan dasturlar (kompilyator yoki interpretatorlar) to'plami kerak bo'ladi. Bunday dasturlar esa sayt joylashgan serverlarda turadi, qachonki unga so'rov yuborganingizda (istalgan biror ssilkani bosganingizda, birinchi marta saytni ochganingizda va hokazo...) shu sayt joylashgan serverdagi Web server dasturlari sizning brauzeringizga saytni brauzer tushunmaydigan tillarda yozilgan joylarini tarjima qilib jo'natadi. Shunday qilib klient - yani siz tomondagi web saytni kodlarini kompyuteringizga tushuntirib beradigan tarjimon bu - Brauzer, server tomonidagi web saytni sizning brauzeringiz tushunmaydigan joylarini unga tarjima qilib jo'natadigan tarjimon bu Web Server hisoblanadi. Quyida web serverni

Bu yerda Klient yani siz tomonda sizning Brauzer va u tushunadigan web dasturlash tillari (HTML,CSS,Java Script) turgan bo'lsa, server tomonda Apache -> Web server, PHP -> PHP tili uchun interpretator va ma`lumotlar ombori bilan ishlash uchun vosita (bu MYSQL, Oracle va boshqalar bo'lishi mumkin) turibdi. Bundan tashqari server tomonida yana boshqa tillar ham bo'lishi mumkin. Hullas, siz qachonki brauzerdan kerakli sayt nomini kiritganingizda bu so'rovingiz DNS serverdan saytga mos IP bo'yicha kerakli serverga boradi, so'rovingiz Brauzerda kiritilgani uchun ham ko'pincha standart HTTP protokoli bo'yicha yuborilgani uchun uni Web server kutib oladi va so'rovingizga mos papkadan index faylni qidirib topadi. Undagi bog'lanishlardan kelib chiqib kerakli fayllarni yuklaydi, bu fayllarni kengaytmasiga qaraydi, agar kengaytmasi .html bo'lsa uni shundoq, aks holda masalan .php bo'lsa PHP serverdagi interpretator orqali brauzer tushunadigan tilga tarjima qildiradi(shuni ichida ma`lumotlar bazasidan ham kerakli ma`lumotlar yuklab olinadi) va natijani sizni brauzeringizga jo'natadi. PHP dasturlash tili yordamida sayt yaratish uchun avvalo o'z shaxsiy komputeringizda Virtual server o'rnatishingiz lozim. Masalan Denwer, yoki XAMPP yoki WAMPP Brauzeringiz o'zi tushunadigan tilda kelgan sayt kodlarini natijasini ekraningizda sizga ko'rsatib beradi va siz tayyor saytni ko'rasiz. Demak, agar web dasturlash bilan shug'ullanaman deydigan bo'lsangiz, minimum: HTML,CSS,JavaScript,PHP,MySQL larni bilishingiz kerak ekan. Bunda HTML-> Sayt karkasini yasaydi, CSS- saytni pardozini(dizaynini) amalga oshiradi, Javascript - saytni dinamikasi(haraktlarini) ta`minlaydi, PHP - saytni mantiqiy amallarini bajaradi(masalan siz login bo'lganmisiz, yoki yo'qmi, login bo'lgan bo'lsangiz sizda nimalar chiqadi, aks xolda nimalar...), MySQL - PHP bilan hamkorlikda saytga ma`lumotlar bazasidan ma`lumotlarni o'qib olish, yozish, o'zgartirish uchun xizmat qiladi. Programmani yaratish jarayonidagi uning nomlari Beta versiya - bu versiya programmani ommaga havola qilinib, ularning fikri bo`yicha programmaga turli o`zgartirishlar kiritiluvchi versiyasi. Programmaning bu versiyasi, odatda, tekin bo`lib, ko`pchilik hukmiga havola etiladi. Programmaning bu versiyasi orqali sizga yetkazilgan ziyon qoplanmaydi(fayllaringizning o`chib ketishi, OS ning buzilishi va h.k.). Hozirda ko`pchilik firmalar o`z mahsulotlarini Beta versiyasini chiqarib, o`z mahsulotlarini takomillashtirib bormoqdalar. Bundan, programma ishlab chiqarish bo`yicha yetakchi bo`lgan Microsoft korporatsiyasi ham mustasno emas(Windows Vista, Office 2007, Exchange Server 2007, Internet Explorer 7 va h.k.). Release Candidate(versiya nomzodi) - bu versiyaning nomidan ma'lumki, u haqiqiy, sotuvga chiqariladigan versiyaga kandidat(nomzod)dir. Bu kabi versiyalar qisqacha RC deb ataladi. Shu turdagi versiyalar esa, RC1, RC2 kabi nomlanadi. Ko`pchilik RC versiyalar sotuvga chiqariladi, chunki bu versiya o`zida ma'lum bir imkoniyatlarni jamlagan bo`ladi va bu versiya orqali yetkazilgan zarar programmani yaratgan firma tomonidan qoplanadi. Final Release(so`nggi versiya) - programmani yaratishda qo`yilgan maqsadni "to`liq" amalga oshiruvchi versiya. Bu versiyani "alfa" versiya deb ham atashadi. Bu versiya o`z bahosida sotiladi, unga ko`rsatiluvchi xizmatlarning barchasi programma yaratuvchisi tomonidan ko`rsatiladi. Build XXXX(XXXX - qurish) - bu, odatda, versiya hisoblanmaydi. XXXX ning o`rnida biror son keladi. Bu son programmaning kompilyatsiya(programmalash tilidan haqiqiy bajariluvchi kodga o`tkazish) sonini bildiradi. Programma yadrosi(qo`shimchalarsiz, asosiy qism)ga nisbatan yuritiladi. Masalan, Windows Vista Beta 2 Build 5308 - Windows Vistaning Beta 2 versiyasi turkumida 5308-kompilyatsiya(OSga nisbatan "kompilyatsiya"ni ishlatish noo`rinroq:)). Update(yangilash) - programmaning biror teshigini(biror kichik xato, kamchiligi) tuzatuvchi kichik yordamchi programma. Bu yordamchi programmaning hajmi, odatda, kichik bo`lib, faqat o`sha kamchilikni tuzatishgagina xizmat qiladi. Ya'ni bu programmacha biror *.dll faylni yoki programmaishlatuvchi funksiyalardan birortasini "tuzatib" qo`yadi, xolos. Bunday Update("qarz")lar har doim tekin bo`ladi. Service Pack(xizmat paketi) - o`zida bir qancha Update lar bajaruvchi amallarni saqlovchi paket. Uning qisqacha nomi SP. Programmaning haqiqiy versiyasi yoki avvalgi SP dan shu paytgacha bo`lgan xatoliklarni birdaniga tuzatuvchi programma. Ya'ni, u bir qancha Update lar ishini o`zi bajaradi. Masalan, Windows XP chiqqanidan so`ng, taxminan bir yildan keyin SP1 chiqdi. Bundan kelib chiqadiki, Windows XP SP1 bir yil davomidagi xatoliklarni tuzatuvchi paket hisoblanadi. SP ham programma ishlab chiqaruvchi firmaning xatolari tufayli kelib chiqqan xatolarni tuzatgani uchun tekin bo`ladi. Trial(yoki demo)-versiya(vaqtinchalik) - bu versiya, programma sotuvga chiqarilgandan so`ng tekin tarqatila boshlaydi. Bu versiyaning asosiy maqsadi foydalanuvchilarni ushbu programmani sotib olishga jalb qilish va ularni programma bilan tanishtirish. Trial versiyalar, odatda, ikki xil bo`ladi: a) vaqt bo`yicha chegalangan; b) imkoniyatlar bo`yicha. Vaqt bo`yicha chegaralangan versiya ma'lum muddat, masalan, 30 kun ishlaydi va shundan so`ng boshqa ishga tushmaydi. Bu holatda siz programmani sotib olishingiz kerak. Odatda, vaqt bo`yicha trial-versiyalar programmaning hamma imkoniyatlarini o`zida saqlaydi. Imkoniyatlar bo`yicha versiya esa programmaning sotib olingan versiyasining nechadir foiz imkoniyatlarini o`zida saqlaydi yoki ma'lum cheklanishlar qo`yilgan bo`ladi. Bu versiyaning ishlash muddati chegaralanmaydi. Yuqo`ridagi ikki holatdan tashqari yana bir holat bor. Bunda programmaning hamma imkoniyati saqlanadi, muddat ham berilmaydi, faqat foydalanuvchiga programmani sotib olish haqida eslatib turiladi. Bu esa ko`pchilikning jig`iga tegishi mumkin. Ko`pchilikka ma'lum Total Commander programmasi shu kabi programmadan biri, u har ishga tushganida 1, 2, 3 deb nomlangan knopkalardan birini bosishingizni talab qiladi. Dasturlashni o'rganishni nimadan boshlash kerak? Eng avvalo insonda kuchli qiziqish bo'lishi kerak. Lekin bu hammasi emas. Dasturchi bo'lish uchun matematika yoki geometriya fanlarini ham yaxshi o'qigan bo'lishingiz kerak deb o'ylaymiz. Aslida dasturlash uchun matematika yoki geometriya unchalik ishlatilmasligi mumkin. Aytmoqchimizki aniq fanlarni yaxhsi tushunaolgan inson dasturchi bo'lishi ham oson bo'ladi. Agar dasturchi bo'lishga qaror qilgan bo'lsangiz, Dastlab eng sodda tildan boshlash kerak 1-navbat HTML tilini o'rganasiz. 2-navbat CSS va Javascript asoslarini o'rganasiz. 3-navbat Delphi yoki Java asoslarini o'rganasiz. Yana Mobile telefonlar (Android, iOS) uchun dastur tuzish usullari bilan qiziqib ko'rasiz Endi oldingizda 3 ta katta yo'l chiqadi. Siz esa shu yo'lning biridan yurishingiz kerak. 1-yo'l. Web App yoki web dasturlash yo'nalishi. asosan internet bilan ishlaydigan dasturlar yaratish 2-yo'l Win, Linux App ya'ni Faqat Komputer uchun dasturlar tuzish 3-yo'l Mobile dasturlash ya'ni Hozirda ommabop Android, iOS (Iphone) uchun dasturlar tuzish Agar 3 ta yo'lni ham o'rganaman desangiz katta natijaga erishish qiyin. Chunki ularning har biri katta bir olam misolidir. Xullas ishlarinngizga omad tilab qolamiz.
Dasturlash Tillari Ro'yxati. Tillar Past Va Yuqori Darajali Dasturlash
kompyuter texnologiyasini ishlab chiqish hali ham turgan emas va doimo usullarini takomillashtirish va dasturiy metodlarni va dasturlash tillariga sifatida. zamonaviy kompyuter va ularning tasnifi sohasida mavjud nima tillar ko'rib chiqaylik.
UMUMIY MA'LUMOT
dasturlash tillari ro'yxati to'liq tarqalgan, shuning uchun keng va xilma-xil bo'ladi - bir vazifa deyarli imkonsiz. Barcha tillar orasida uch asosiy guruhga ajratish mumkin:
mashinasozlik (past darajadagi dasturlash tillari);
mashina-yo'naltirilgan (birlashtiruvchi);
mashina-mustaqil (yuqori darajali);

zamonaviy dasturiy ta'minotni ishlab chiquvchilar orasida eng mashhur quyidagi asosiy dasturiy tillar. mashhurlik ozayib ro'yxati:
SQL.
Java.
XML.
C ++.
HTML.
Visual Basic.
XSL.
Delphi.
dasturlash tillari Ushbu ro'yxat to'liq bo'lishdan uzoq, lekin bir ish uchun programcı talab qilishi mumkin bilim qaysi eng mashhur tillari hisoblanadi. Ular barcha oliy darajadagi dasturlash tillari mavjud.
DASTURLASH ASOSLARI

Past darajadagi dasturlash - bu siz hisobga turini va protsessori imkoniyatlarini olish talab tillar mavjud. Operatorlar va bunday dasturlash tillari operatsiya usullari, ular kompyuter xotirasi bilim talab va protsessor unga o'giriladi, mashinasozlik kodi etarlicha yaqin.
Bu turli past-darajali dasturlash tillari qo'ng'iroq qilish qiyin. Assembler - ro'yxati hali tilida biri ustunlik uchun kamayadi. Bu mashina kodi yaqin sanoq sistemasida dasturlari kodlari qilish imkonini beradi beri, assembler kabi operatsion tizimlar, qurilma drayveri sifatida tizimi dasturiy ta'minot yozish uchun faqat ishlatiladi va nazorat chip kodlar dasturlashning.
Bunday dasturlash tillari salbiy ular muayyan qurilmaga maxsus vazifalarni bajarish uchun dasturda yozilgan, deb, va ularning ijro boshqa bir protsessor o'tkazish taqdirda mumkin emas.
DASTUR RIVOJLANTIRISH
dasturlash tillari ro'yxati maxsus dasturlar, shuningdek ishlab chiqish va maxsus dasturiy ta'minot bajarilishini ob'ektlar minglab ega yaratish. Qanday tufayli muayyan bir til turli vazifalarni hal qilish uchun mos ekanligiga bunday turli tushunish uchun.

Bu dasturiy tillar alohida guruh aniqlanadi qaramay, ularning amalga oshirilishi, mashinasozlik kodi bo'lib o'tadi. tarjimonlar - layn va maxsus dastur yordamida mashina kodi tarjima tayyor tomonidan dasturi liniyasi amalga oshirish uchun. bir til kodi tarjima jamoalarini amalga holda amalga oshiriladi bo'lsa, u holda bu dastur derleyiciler bilan shug'ullanadi. Umuman, boshqa bir rasmiy dasturlash tilida yozilgan dasturlarni tarjima qilish uchun mo'ljallangan dasturlar, tarjimonlar chaqirdi.
ko'proq yuqori darajali dasturlash tillari ko'rib chiqaylik. ro'yxati faqat eng mashhur har haqida bir necha tafsilotlarni yozib bo'lmaydi bo'ladi.

SQL
birinchi navbatda, ma'lumotlar bazasi boshqarish tizimlari va dasturiy ta'minot bilan foydalanish uchun mo'ljallangan ixtisoslashtirilgan dasturlash tili. SQL deb tarjima "ixtisoslashtirilgan so'rovlar tili." DBMS bozorining so'nggi o'n yil ko'p marta o'sdi boshlab, til mashhurlik kutilmagan bo'lmaydi.
tilida kelajagi haqida turli xil fikrlar mavjud. Albatta u İlişkisel yaratish uchun texnologiya deb hisoblanadi bazasini balandlikda edi, lekin uning vaqti tugab bormoqda. qayta ma'lumotlar hajmi tobora oshib borayotganida munosabati bilan rivojlantirish uchun ehtiyoj ekanligini insoniyat shunchaki kelajakda post-ilişkisel ilişkisel texnologiya zarur o'tish ishonish mutaxassislar keladi, lekin mavjud ma'lumotlar banklar bilan mosligini asrab-avaylash maqsadida.
JAVASCRIPT
O'ngda ikkinchi yirik oliy darajadagi dasturlash tillari hisoblanadi. o'rganish oson, foydalanish oson. Fitness dasturlash otasi nisbatan ko'paydi dunyo bo'ylab millionlab odamlar bu tilda bilan ishlash Aslida olib keladi. maxsus muhitda axborot katta miqdorda band va tayyor o'ziga xos amalga oshirish, atrof-muhit va rohatlariga mumkin dasturlari va amaliy dasturlar yaratish uchun moslashtirilgan C ++ asosida ob'ekt yo'naltirilgan til, mahsulot.
Java texnologiyasi - cheklanmagan miqdorda super uchun Wi-Fi telefonlar orqali tarmoqqa ulanish eng turli kalibrli tizimini birga bog'langan mumkin infratuzilma kompaniya va kompaniya oshirish imkonini beradi asosidir.
XML

HTML bir avlodi, bu texnologiya bir Kengaytirilgan gipermatnli belgilash tili hisoblanadi. Bu hujjatlar talqin odatiga qilingan. unda murakkab o'zgartirish va almashtirish hujjatlarni amalga oshirish uchun. XML uzatish uchun ishlatiladi va do'kon ma'lumotlar vaqtincha Internet orqali turli İlişkisel ma'lumotlar bazalari bilan ishlashda.
XML allaqachon bu korxona tarmoq texnologiyalari uchun muhim deb da'vo mumkin darajaga yetdi.
BIZ RUS TILIDA DASTURLASHINGIZ
Eng mashhur dasturlash tillari ingliz tili so'z foydalanish. Biroq, bir-biridan bu kelgan, shuningdek, rus dasturlash tillari bor. Rossiya kichik va ro'yxati mavzu sohada ular ishlatiladi bo'lgan, juda ixtisoslashgan. Mana, bir necha misol.
1C: Enterprise. butun tizimi faoliyatining barcha sohalarida tashkil boshqarish uchun mo'ljallangan. Ko'pincha, xodimlar uchun qidiruv e'lonlar uchratish mumkin "1C Programcısı".
fe'l. Paskal Ingliz-tili analog.
Robić. bolalarga dasturlash asoslarini o'rgatish uchun mo'ljallangan ixtisoslashtirilgan dasturlash tili.
Rapira. Jadal tartib asosida, til kiritgan.
Ko'rib turganingizdek, tillarda ro'yxati har qanday sinflar va ro'yxatlarini qamrab mumkin emas, shuning uchun turli xil. Agar noprofessional yoki professional darajada dasturiy qilish uchun qaror qilsangiz, keyin bu programcısı esda - nafaqat bilim, balki farasingiz, tasavvur, sezgi, va omad, hatto bir oz ichiga oladi ijodiy kasb.

Reja: Quyi va yuqori darajadagi dasturlash tillari

Download 13.32 Kb. Sana 09.01.2022 Hajmi 13.32 Kb. #266808

Bog'liq
Dasturlash tillari qanday ishlaydi
abbos, abbos, abbos, uzb rivoj 4, 3-amaliy mashg'ulot Word, pul aylanishi va uning tarkibiy qism, 5-seminar. Nanotexnologiya asosida erishilgan yutuqlar, Golografiya, Jo'rayev Suxrob, dhtml yordamida web-sahifa , ctandartlashtirish metrologiya va sifatni boshqarish , htmlda forma va uning elementlari ulardan foydalanish, Diagnosis, Адабиёт ўқитиш методикасиI ОН 2020, Адабиёт ўқитиш методикасиI ОН 2020

Mavzu: Dasturlash tillari qanday ishlaydi. Reja: Quyi va yuqori darajadagi dasturlash tillari. Kompilyatorli, interpretatorli va p-kod(psevdokod) dasturlash tillari haqida. Kompyuter ikki qismdan tashkil topgan. 1-qism qattiq (hardware) qurilmalar va 2-qism yumshoq (software). Biz ushbu mavzuda ikkinchi qism haqida gaplashamiz. Kompyuterning miyyasi bu mikroprotsessor hisoblanadi. Mikroprotsessor mantiqiy va arifmetik amallarni bajaradi. Demak kompyuterni boshqaruvchi qism bu mikroprotsessordir. Dasturlar bu buyruqlar ketma-ketligidir. Dastur uchun yozilgan kodlar bu protsessor uchun tayyor buyruqlar majmuasi hisoblanadi. Protsessor ushbu buyruqlarni bajarsa dastur ishlayotgan hisoblanadi. Dasturlash bu – kompyuter mikroprotsessori uchun turli buyruqlar berish, qachon, qayerda nimani o'zgartirish va nimalarni kiritish yoki chiqarish haqida buyruqlar berishdir. Kompyuter bu mashina, u faqatgina nol va birlarni tushuna oladi xolos. Demak kompyuterga dasturlashni hozirgi zamonaviy dasturlash tillarisiz nol va birlar yordamida dastur yozish kerak. EHM (elektron hisoblash mashinalari) dastlab yaratilganda ularni mashina tiliga yaqin bo’lgan dasturlash tillari bilan dasturlangan. Bunday holatda dasturlash juda ham murakkab hisoblanadi. Dasturlash tillari mashina tiliga yaqin yoki uzoqligiga qarab quyi va yuqori darajadagi tillarga bo’linadi (bazi manbalarda 3 ga bolingan). Agar til inson tiliga qanchalik yaqin bolsa unda dasturlash tili yuqori darajadagi dasturlash tili boladi. Qanchalik mashina tiliga yaqin bolsa u holda dasturlash tili quyi darajadagi dasturlash tili hisoblanadi. Past darajadagi tilda kompyuter uchun algoritm yaratadigan dasturchi to'g'ridan-to'g'ri kompyuterning resurslariga murojaat qiladi: protsessor, xotira, tashqi qurilmalar. Bu dasturlarning yuqori tezligini ta'minlaydi, chunki yuqori darajadagi tillardan farqli o'laroq, past darajadagi tillarda dastlabki matnni ikkilik kodga aylantirish paytida kompilyator tomonidan avtomatik ravishda qo'shilgan yashirin(qo’shimcha) kod qismlari mavjud emas. Kompyuter arxitekturasi haqida o'ylamasdan yuqori darajadagi tillarda dasturlar yozish imkonini beradigan abstraktsiyaning yuqori darajasiga qo'shimcha ustama xarajatlar hisobiga erishiladi: chexlar va programmachidan yashiringan "bog'lanishlar" sizga yordam bermaydi masalan, o'zgaruvchilar uchun xotirani ajratish va ishlatilgandan keyin uni bo'sh joyga qaytarishni misol keltirish mumkin. Boshqa tomondan, past darajadagi tillar dasturchi kompyuterning barcha ichki resurslari (protsessorning yuklanish vaqti, ajratilgan xotira va boshqalar) uchun javobgarlikni o'z zimmasiga oladi deb taxmin qiladi. Shu sababli, past darajadagi tillar "xavfli" deb tasniflanadi: ularning yordami bilan ozmi-ko'pmi keng dasturlarni yozishda, yuqori darajadagi tillarda yozilgandan ko'ra, kodda ko'proq xatolar paydo bo'ladi. Past darajadagi dasturlash, asosan, ixcham dasturiy ta'minotni yaratish uchun ishlatiladi, masalan, real vaqt tizimlarini (ishning kechikishi qabul qilinishi mumkin bo'lmagan hollarda), o'rnatilgan tizimlarni (mikrokontroller), shuningdek tashqi qurilmalarni boshqaruvchi drayverlarni dasturlash uchun. Quyi dasturlash tillariga misol qilib C va Assemblerlarni keltirish mumkin. C dasturlash tili odatda yuqori darajadagi dasturlash tili deb yuritiladi, lekin u ham past darajadagi dasturlash uchun imkoniyatlarga ega: unda yozilgan dasturlar to'g'ridan-to'g'ri protsessor ko'rsatmalariga kirishi bilan ajratish va xotirani bo'shatish imkoniyatiga ega. Bugungi kunda past darajadagi dasturlash tillari yoki ularning imkoniyatlariga ega bo'lgan tillar ham bugungi kunda faol qo'llanilmoqda. Axir, faqat ularning yordami bilan kompyuter uskunalari, ulangan atrof-muhit birliklari uchun drayverlarni yozish, operatsion tizimlar va proshivka yadrolarini yaratish hamda boshqa ko'plab muhim vazifalarni bajarish mumkin. Harbiy sohada muhandislik, tibbiyot, dasturlar ba'zi qurilmalarni va ularning fizik parametrlarini bevosita boshqarishi kerak, shuning uchun ham bu erda tillar juda mashhur. Hozirda qo'llanilayotgan past darajadagi tillarning ro'yxati unchalik katta emas, ammo shunga qaramay, ular hali ham dolzarb bo'lib, muhim muammolarni hal qilishga qodir. Yuqori darajadagi dasturlash tili - bu oddiy odam tili yoki boshqa tanish belgilar tizimiga (masalan, matematik formulalar) imkon qadar yaqin bo'lgan rasmiylashtirilgan semantik tizim. Yuqori darajadagi til minimal darajada protsessor yoki operatsion tizim bilan bog'langan va dasturchining kompyuter qurilmasining xususiyatlari bilan chalg'imasdan, vazifani hal qilishda kontsentratsiyasini ta'minlashga qaratilgan. Yuqori darajadagi dasturlash tillari - bu katta hajm va murakkabligi sababli past darajadagi tillarda oddiygina mashinaga etkazib bo'lmaydigan turli xil mavhum semantik konstruktsiyalardan foydalanadigan tillar. Tillarning eng an'anaviy turi kompilyatsiya qilinadigan tillardir. Kompilyatsiya qilinadigan tillarda dasturning manba kodini mashina kodini o'z ichiga olgan bajariladigan ikkilik fayllariga tarjima qilish uchun kompilyator ishlatiladi (bu mantiqiy). Ikkilik hosil bo'lgandan so'ng, uni to'g'ridan-to'g'ri manba kodiga qarashsiz ishlatishingiz mumkin. (Dasturiy ta'minotning aksariyati manba kodidan qurilgan kompilyatsiya qilingan ikkiliklar ko'rinishida bo'ladi, siz ko'rmaysiz). Tuzilgan tillar bilan yaratilgan dasturlar ishlash tezligining yuqori tezligiga ega va tillarning aksariyati OS funktsiyalarining to'liq doirasiga ega, ammo kompilyatsiya qilingan tillar dasturlash uchun murakkabdir. Interpretatsiya qilingan til manba kodini o'qiydigan va uni tezda hisoblash va tizim qo'ng'iroqlariga aylantiradigan tarjimon dasturiga bog'liq. Dastur har safar bajarilganda manba kodi qayta sharhlanadi (va tarjimon ishlatiladi). Interpretatsiya qilingan tillar kompilyatsiya qilingan tillarga qaraganda sekinroq bo'ladi va ko'pincha operatsion tizim funktsiyalari qo'ng'iroqlari va apparatlariga kirish imkoniyati cheklangan. Boshqa tomondan, ularni tuzish osonroq va tuzilgan tillarga qaraganda xatolarga chidamli. 1990 yildan boshlab, ham kompilyatsiya, ham tarjimon yordamida gibrid tillarga ega bo'lish tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. P-kodli tillar, kompilyatsiya qilingan tillar singari, manba kodini keyinchalik bajariladigan ixcham ikkilik formatiga aylantiradi, ammo bu kod mashina kodi emas. Bu pseudocode (pseudocode yoki p-code), odatda juda sodda, ammo haqiqiy mashina kodiga qaraganda kuchliroq. Dasturni ishga tushirishda p-kod talqin qilinadi. P-kod mashinali binarga tuzilgan tezlikda bajarilishi mumkin (p-kodning tarjimonlari oddiy, kichik va tezkor bo'lishi mumkin). Bunda p-kodli tillar yaxshi tarjimonlarning moslashuvchanligi va kuchini saqlab qolishi mumkin. P-kodidan foydalanadigan muhim tillarga Python, Perl va Java kiradi. Interpretatorli dasturlash tillarni kompyuterga o’rnatish kerak. Kompilyatorli dasturlash tillarida esa kompilyatorni ozi yetarli. Kompilyatsiya qilingan til - bu dastur, kompilyatsiya qilinganida, maqsadli mashinada ko'rsatmalarda ifodalangan til. Masalan, manba kodidagi "+" qo'shimchasini to'g'ridan-to'g'ri mashina kodidagi "ADD" buyrug'iga tarjima qilish mumkin. Interpretatsiya qilingan til - bu ko'rsatmalar to'g'ridan-to'g'ri mashina tomonidan bajarilmaydigan, aksincha boshqa biron bir dastur tomonidan o'qiladigan va bajariladigan (odatda mahalliy ona tilida yoziladigan) til. Masalan, xuddi shu + operatsiya tarjimon tomonidan ish vaqtida tan olinadi, so'ngra tegishli argumentlar bilan o'zining add (a, b) funktsiyasini chaqiradi, so'ngra ADD mashina kodi buyrug'ini bajaradi. Interpretatorlarga misollar: basic, php, perl, javascript, Kompilyatsiya qilinadigan : C, go, pascal, swift, rust, delfi

Yuqori darajadagi dasturlash tili - High-level programming language

Yilda Kompyuter fanlari, a yuqori darajadagi dasturlash tili a dasturlash tili kuchli bilan mavhumlik tafsilotlaridan kompyuter. Aksincha past darajadagi dasturlash tillari, ishlatishi mumkin tabiiy til elementlar, ulardan foydalanish osonroq bo'lishi yoki hisoblash tizimlarining muhim sohalarini avtomatlashtirishi (yoki umuman yashirishi) mumkin (masalan, xotirani boshqarish), dasturni ishlab chiqish jarayonini quyi darajadagi tildan ko'ra sodda va tushunarli qilish. Taqdim etilgan abstraktsiya miqdori dasturlash tilining qanchalik "yuqori darajadagi" ekanligini belgilaydi.[1]

1960-yillarda a dan foydalangan holda yuqori darajadagi dasturlash tillari kompilyator odatda chaqirilgan avtokodlar.[2]Avtokodlarga misollar COBOL va Fortran.[3]

Kompyuterlar uchun mo'ljallangan birinchi yuqori darajadagi dasturlash tili bu edi Plankalkül, tomonidan yaratilgan Konrad Zuse.[4] Biroq, u o'z vaqtida amalga oshirilmadi va uning dastlabki hissalari tufayli boshqa rivojlanishlardan ajralib qoldi Ikkinchi jahon urushitomonidan, "Superplan" tiliga tilning ta'siridan tashqari Xaynts Rutishauzer va shuningdek, ma'lum darajada Algol. Birinchi darajada keng tarqalgan yuqori darajadagi til edi Fortran, IBM ning ilgari ishlab chiqarilgan mashinadan mustaqil rivojlanishi Avtokod tizimlar. Algol, 1958 va 1960 yillarda Evropa va Amerikalik kompyuter olimlari qo'mitalari tomonidan belgilab qo'yilgan rekursiya shu qatorda; shu bilan birga ichki funktsiyalar ostida leksik ko'lam. Bu shuningdek, ularning orasidagi farqni aniq ko'rsatadigan birinchi til edi qiymat va nom parametrlari va ularga mos keladi semantik.[5] Algol shuningdek, bir nechtasini taqdim etdi tizimli dasturlash kabi tushunchalar bajarishda va if-then-else konstruktsiyalari va uning sintaksis rasmiy notalarda birinchi bo'lib tasvirlangan - "Backus-Naur shakli"(BNF). Taxminan shu davrda, Kobol tanishtirdi yozuvlar (shuningdek, tuzilmalar deb ataladi) va Lisp to'liq generalni taqdim etdi lambda mavhumligi birinchi marta dasturlash tilida.

Mundarija

1 Xususiyatlari
2 Abstraktsion jazo
3 Nisbiy ma'no
4 Ijro rejimlari
4.1 Til kompyuterlarining yuqori darajadagi arxitekturasi
5 Shuningdek qarang
6 Adabiyotlar
7 Tashqi havolalar
Xususiyatlari
"Yuqori darajadagi til" dan abstraktsiyaning yuqori darajasini anglatadi mashina tili. Yuqori darajadagi tillar registrlar, xotira manzillari va qo'ng'iroqlar to'plamlari bilan ishlash o'rniga, o'zgaruvchilar, massivlar, ob'ektlar, murakkab arifmetik yoki mantiqiy ifodalar, pastki dasturlar va funktsiyalar, ko'chadan, iplar, qulflar va boshqa mavhum informatika tushunchalari, diqqat markazida qulaylik dasturning eng maqbul samaradorligi. Past darajadan farqli o'laroq assambleya tillari, yuqori darajadagi tillarda mashinaning asl tiliga to'g'ridan-to'g'ri tarjima qilinadigan til elementlari kam bo'lsa ham, mavjud opkodlar. Boshqa funktsiyalar, masalan, mag'lubiyatga ishlov berish tartiblari, ob'ektga yo'naltirilgan til xususiyatlari va fayllarni kiritish / chiqarish kabi narsalar ham mavjud bo'lishi mumkin. Yuqori darajadagi dasturlash tillari haqida bir narsani ta'kidlash kerakki, bu tillar dasturchini ajratib olish va mashinadan ajratish imkonini beradi. Ya'ni, assambleya yoki mashina tili kabi past darajadagi tillardan farqli o'laroq, yuqori darajadagi dasturlash dasturchining ko'rsatmalarini kuchaytirishi va o'zlari bilmagan holda ma'lumotlar fonida juda ko'p harakatlarni boshlashi mumkin. Ko'rsatmalarni bajarish uchun mas'uliyat va kuch dasturchiga mashinaga topshirilgan.

Abstraktsion jazo

Yuqori darajadagi tillar umumiy vazifalarni standartlashtiradigan, boy disk raskadrovka qilishga imkon beradigan va me'moriy agnostitsizmni saqlaydigan xususiyatlarni taqdim etishni niyat qilmoqda; past darajadagi tillar esa ko'pincha samarali kod ishlab chiqaradi optimallashtirish ma'lum bir tizim arxitekturasi uchun. Abstraktsion jazo yuqori darajadagi dasturlash texnikasi ishlashni optimallashtira olmaganligi yoki ba'zi bir qo'shimcha qurilmalardan foydalana olmaganligi uchun to'laydigan xarajatdir, chunki ular ba'zi bir past darajadagi me'moriy manbalardan foydalanmaydi. Yuqori darajadagi dasturlash ko'proq umumiy ma'lumotlar tuzilmalari va operatsiyalari, ish vaqti talqini va oraliq kod fayllari kabi xususiyatlarni namoyish etadi; Bu ko'pincha zarur bo'lgandan ko'ra ko'proq operatsiyalarni amalga oshirishga, xotira sarfini ko'paytirishga va ikkilik dastur hajmining katta bo'lishiga olib keladi.[6][7][8] Shu sababli, ayniqsa tez va samarali ishlashi kerak bo'lgan kod, yuqori darajadagi til kodlashni osonlashtirsa ham, quyi darajadagi tildan foydalanishni talab qilishi mumkin. Ko'pgina hollarda, dasturning muhim qismlarini, asosan, yuqori darajadagi tilda qo'l bilan kodlash mumkin assambleya tili, juda tezroq, samaraliroq yoki oddiyroq ishlashga olib keladi optimallashtirilgan dastur.

Biroq, zamonaviy o'sib borayotgan murakkabligi bilan mikroprotsessor arxitekturalar, yuqori darajadagi tillar uchun yaxshi ishlab chiqilgan kompilyatorlar tez-tez samaradorligi jihatidan past darajadagi dasturchilarning ko'pchiligi qo'l bilan ishlab chiqaradigan narsalar bilan taqqoslanadigan kod ishlab chiqaradilar va yuqori abstraktsiya o'zlarining past darajadagi hamkasblariga qaraganda yaxshi natijalarni ta'minlaydigan kuchli texnikalarga imkon beradi. alohida sozlamalar.[9]Yuqori darajadagi tillar ma'lum bir hisoblash tizimi arxitekturasidan mustaqil ravishda ishlab chiqilgan. Bu shunday tilda yozilgan dasturni har qanday hisoblash tizimida Interpretated yoki uchun mos qo'llab-quvvatlash bilan bajarilishini osonlashtiradi JIT dastur. Dizaynerlar takomillashtirishni rivojlantirgani uchun yuqori darajadagi tillarni yaxshilash mumkin. Boshqa hollarda, yuqori darajadagi yangi tillar bir yoki bir nechtasidan rivojlanib, eng ommalashgan konstruktsiyalarni yangi yoki takomillashtirilgan xususiyatlar bilan birlashtirishga intiladi. Bunga misol Scala bilan orqaga qarab muvofiqlikni saqlaydi Java bu shuni anglatadiki, Java-da yozilgan dasturlar va kutubxonalar dasturlash do'koni Scala-ga o'tsa ham foydalanishda davom etadi; bu o'tishni osonlashtiradi va bunday yuqori darajadagi kodlash muddatini cheksiz qiladi. Aksincha, past darajadagi dasturlar kamdan-kam hollarda tuzatilgan holda tuzilgan tizim arxitekturasidan tashqarida omon qoladi. Bu "Abstraktsiya jazosi" uchun muhandislik "savdosi".

Nisbiy ma'no

Ushbu bo'lim emas keltirish har qanday manbalar. Iltimos yordam bering ushbu bo'limni yaxshilang tomonidan ishonchli manbalarga iqtiboslarni qo'shish. Manbaga ega bo'lmagan materialga qarshi chiqish mumkin va olib tashlandi. (2018 yil oktyabr) (Ushbu shablon xabarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)
Bugungi kunda faol foydalanilayotgan yuqori darajadagi dasturlash tillariga misollar kiradi Python, Visual Basic, Delphi, Perl, PHP, ECMAScript, Yoqut, C #, Java va boshqalar.

Shartlar yuqori darajadagi va past darajali tabiatan nisbiydir. Bir necha o'n yillar oldin C tiliva shunga o'xshash tillar ko'pincha "yuqori darajali" deb hisoblanardi, chunki bu so'zlarni ifodalashni baholash kabi tushunchalarni qo'llab-quvvatladi, parametrlangan rekursiv funktsiyalar va ma'lumotlar turlari va tuzilmalari, ammo assambleya tili "past darajali" deb hisoblangan. Bugungi kunda, ko'plab dasturchilar C ni past darajali deb atashlari mumkin, chunki u katta emas ish vaqti-sistema (axlat yig'ilmaydi va hokazo), asosan faqat skalyar operatsiyalarni qo'llab-quvvatlaydi va xotiraning to'g'ridan-to'g'ri adreslanishini ta'minlaydi. Shuning uchun u osonlik bilan montaj tili va mashina darajasi bilan aralashadi CPU va mikrokontrollerlar.

Assambleya tili o'zi uchun yuqori daraja deb qaralishi mumkin (ammo agar ular ishlatilmasa, ko'pincha bitta-bitta) makrolar) vakili mashina kodi, chunki u doimiy va (cheklangan) ifodalar kabi tushunchalarni qo'llab-quvvatlaydi, ba'zan hatto o'zgaruvchilar, protseduralar va ma'lumotlar tuzilmalari. Mashina kodi, o'z navbatida, tabiiy ravishda biroz yuqoriroq darajada mikrokod yoki mikro operatsiyalar ichki ko'plab protsessorlarda ishlatiladi.

Ijro rejimlari

Ushbu bo'lim emas keltirish har qanday manbalar. Iltimos yordam bering ushbu bo'limni yaxshilang tomonidan ishonchli manbalarga iqtiboslarni qo'shish. Manbaga ega bo'lmagan materialga qarshi chiqish mumkin va olib tashlandi. (2018 yil oktyabr) (Ushbu shablon xabarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)
Zamonaviy yuqori darajadagi tillar uchun uchta umumiy ijro rejimi mavjud:

Tafsir qilingan

Qachon tilda yozilgan kod bo'lsa talqin qilingan, uning sintaksisi o'qiladi va keyin to'g'ridan-to'g'ri bajariladi, kompilyatsiya bosqichi yo'q. An deb nomlangan dastur tarjimon dastur oqimini kuzatib, har bir dastur bayonotini o'qiydi, keyin nima qilish kerakligini hal qiladi va bajaradi. Tarjimon va kompilyatorning gibridi bayonotni mashina kodiga kompilyatsiya qiladi va bajaradi; keyin mashina kodi bekor qilinadi, agar satr yana bajarilsa yangidan talqin qilinishi kerak. Bu erda keltirilgan boshqa ikkita variant bilan taqqoslaganda, tarjimonlar odatda tilning xatti-harakatlarini eng sodda tatbiq etishadi.
Tuzilgan
Qachon tilda yozilgan kod bo'lsa tuzilgan, uning sintaksisi ishga tushirishdan oldin bajariladigan shaklga aylantiriladi. Tarkibning ikki turi mavjud:
Mashina kodini yaratish
Ba'zi kompilyatorlar to'g'ridan-to'g'ri manba kodini kompilyatsiya qiladilar mashina kodi. Bu asl kompilyatsiya rejimi va shu tarzda to'g'ridan-to'g'ri va to'liq mashinada ishlab chiqarilgan kodga aylangan tillarni chaqirish mumkin chinakamiga tuzilgan tillar. Qarang assambleya tili.
O'rta vakolatxonalar
Tilda yozilgan kod an-ga tuzilganda oraliq vakillik, manba faylini qayta o'qishga hojat qoldirmasdan, ushbu vakolatxonani keyinchalik bajarish uchun optimallashtirish yoki saqlash mumkin. Qidiruv vakolatxonasi saqlanganda, u quyidagi shaklda bo'lishi mumkin bayt kodi. Keyinchalik, oraliq vakolatxonani talqin qilish yoki uni bajarish uchun qo'shimcha ravishda kompilyatsiya qilish kerak. Virtual mashinalar to'g'ridan-to'g'ri bayt kodini bajaradigan yoki uni mashina kodiga o'zgartiradigan vositalar oraliq vakolatxonalar va chinakam kompilyatsiya qilingan tillar o'rtasidagi aniq farqni yo'q qildi.
Manbadan manbaga tarjima qilingan yoki transkompilyatsiya qilingan
Tilda yozilgan kod mahalliy kod kompilyatorlari keng tarqalgan bo'lgan pastki darajadagi tilga tarjima qilinishi mumkin. JavaScript va til C bunday tarjimonlar uchun umumiy maqsadlardir. Qarang CoffeeScript, Tovuq Sxema va Eyfel misol sifatida. Xususan, yaratilgan C va C ++ kodlarini ko'rish mumkin (Eyfel tilidan EyfelStudio IDE) har qanday tuzilgan Eyfel loyihasining EIFGENs katalogida. Eyfelda tarjima qilingan jarayon transkompilyatsiya qilingan yoki transkompilyatsiya qilingan, Eyfel kompilyatori transkompilyator yoki manbadan manbaga kompilyator.
Tillar qat'iy emasligiga e'tibor bering talqin qilingan tillar yoki tuzilgan tillar. Aksincha, til xatti-harakatlarini amalga oshirish tarjima qilish yoki kompilyatsiya qilishdan foydalanadi. Masalan, ALGOL 60 va Fortran ikkalasi ham sharhlangan (garchi ular odatda tuzilgan bo'lsa ham). Xuddi shu tarzda, Java bu yorliqlarni amalga oshirishda emas, balki tillarda qo'llashga qiynalishini ko'rsatadi; Java bayt kodiga kompilyatsiya qilinadi, keyin esa tarjima qilish orqali amalga oshiriladi (a. Da Java virtual mashinasi (JVM)) yoki kompilyatsiya (odatda, masalan, hozirda kompilyator bilan HotSpot, yana JVM-da). Bundan tashqari, kompilyatsiya, transkompilyatsiya va izohlash faqat kompilyator artefaktining tavsifi bilan cheklanmaydi (ikkilik bajariladigan yoki IL yig'ilishi).

Til kompyuterlarining yuqori darajadagi arxitekturasi

Shu bilan bir qatorda, yuqori darajadagi tilni kompyuter tomonidan to'g'ridan-to'g'ri amalga oshirish mumkin - kompyuter HLL kodini bevosita bajaradi. Bu a sifatida tanilgan yuqori darajadagi til kompyuter arxitekturasi - the kompyuter arxitekturasi o'zi ma'lum bir yuqori darajadagi tilga yo'naltirilgan bo'lishi uchun mo'ljallangan. The Katta tizimlarni ishlab chiqaradi maqsadli mashinalar edi ALGOL 60, masalan.
Dasturlash tillari, ularning turlari va asoslari

Начало формы Конец формы Download 31,13 Kb. Sana 29.11.2019 Hajmi 31,13 Kb. #27714

Bog'liq
Dasturlash tillari
gastrulyasiya va embrion varaqlarining hosil bolishi. , 20, БМИ Рахматуллаева Гулжахон, pedagogik mahorat, 1, 1, 1, 1, Dasturlash paradigmalari, 5uz, 15uz, Гулноза, 1-ma ruza uchun taqdimot materiallari, Глоссарий, 5-6-Ахборотларни криптографик ҳимоялаш

Bu sahifa navigatsiya:

Dasturlash tillari

Dasturlash tillari, ularning turlari va asoslari Kompyuterda dasturlash bu – kompyuter mikroprotsessori uchun turli buyruqlar berish, qachon, qayerda nimani o'zgartirish va nimalarni kiritish yoki chiqarish haqida buyruqlar berishdir. Ushbu maqolada, qanday dasturlash tillari borligi, eng keng tarqalgan dasturlash tillari va ularning farqi. Hamda, Dasturlashni o'rganish yo'llari haqida suhbatlashamiz Kompyuter dunyosida ko'plab dasturlash tillari mavjud bo'lib, dasturlash va unga qiziquvchilar soni ortib bormoqda. Bir xil turdagi ishni bajaradigan dasturlarni Basic, Pascal, Ci va boshqa tillarda yozish mumkin. Pascal, Fortran va Kobol tillari universal tillar hisoblanadi, Ci va Assembler tillari mashi tiliga ancha yaqin tillar bo'lib, quyi yoki o'rta darajali tillardir. Algoritmik til inson tillariga qanchalik yaqin bo'lsa, u tilga yuqori darajali til deyiladi. Mashina tili esa eng pastki darajali tildir. Mashina tili bu sonlardan iboratdir, Masalan: 010110100010101 Dasturlash tillari 2 ta katta guruhlarga bo'linadi, Quyi va Yuqori darajali dasturlash tili. Quyi darajali dasturlash tili ancha murakkab bo'lib ular juda maxsus sohalarda ishlatiladi va ularning mutaxassislari ham juda kam. Chunki quyi dasturlash tillari (masalan: assembler) ko'pincha miktoprotsessorlar bilan ishlashda kerak bo'lishi mumkin. Odatda turli dasturlash ishlari uchun yuqori darajali dasturlash tilidan keng foydalaniladi. EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) endi yuzaga kelgan paytda programma tuzishda, faqat mashina tillarida, ya'ni sonlar yordamida EHM bajarishi kerak bo'lgan amallarning kodlarida kiritilgan. Bu holda mashina uchun tushinarli sanoq, sistemasi sifatida 2 lik, 6 lik, 8 lik sanoq sistemalari bo'lgan. Programma mazkur sanoq sistemasidagi sonlar vositasida kiritilgan. Yuqori darajali dasturlashda, mashina tillariga qaraganda mashinaga moslashgan (yo'naltirilgan) belgili kodlardagi tillar hisoblanadi. Belgilar kodlashtirilgan tillarning asosiy tamoyillari shundaki, unda mashina kodlari ularga mos belgilar bilan belgilanadi, hamda xotirani avtomatik taqsimlash va xatolarni tashhis qilish kiritilgan. Bunday mashina moslashgan til - ASSEMBLER tili nomini oldi. Odatda dasturlash yuqori saviyali dasturlash tillari (Delphi, Java, C++, Python) vositasida amalga oshiriladi. Bu dasturlash tillarining semantikasi odam tiliga yaqinligi tufayli dastur tuzish jarayoni ancha oson kechadi. Ko'p ishlatiladigan dasturlash tillari. Biz hozir biladigan va ishlatadigan tillarning barchasi shu guruhga mansub. Ular insonga "tushunarli" tilda yoziladi. Ingliz tilini yaxshi biluvchilar programma kodini qiynalmasdan tushunishlari mumkin. Bu guruhga Fortran, Algol, C, Pascal, Cobol va h.k. tillar kiradi(ko`pchiligi hozirda deyarli qo`llanilmaydi). Eng birinchi paydo bo`lgan tillardan to hozirgi zamonaviy tillargacha ishlatish mumkin. Lekin, hozirgi web texnologiya orqali ishlaydigan tillarda(PHP, ASP.NET, JSP) bunday dasturlar tuzilmaydi. Chunki bunday dasturlarning ishlashi uchun yana bir amaliy dastur ishlab turishi kerak. Hozirda, amaliy dasturlar, asosan, Visual C++, C#, Borland Delphi, Borland C++, Java, Phyhon kabi tillarda tuziladi. O`zbekistonda ko`pchilik Delphi dan foydalanadi. Buning asosiy sababi: soddaligi, komponentlarning ko`pligi, interfeysining tushunarliligi va h.k. Delphida birinchi ishlagan odam ham qanaqadir dastur tuzishi oson kechadi. Lekin, Windows da dasturning asosiy ishlash mohiyatini ancha keyin biladi(komponentlarning ko`pligi va API funksiyalari dasturda ko`rsatilmasligi uchun). Yana bir tarafi, Delphi(Pascal) operativ xotirani tejashga kelganda ancha oqsaydi. Unda o`zgaruvchilarni oldindan e'lon qilib qo`yish evaziga ishlatilmaydigan o`zgaruvchilar va massivlar ham joy olib turadi. Eng keng tarqalgan dasturlash tili(Windows OS ida) Microsoft Visual C++ tilidir. Ko`pchilik dasturlar hozirda shu tilda tuziladi. Umuman olganda, C ga o`xshash(C-подобный) tillar hozirda dasturlashda yetakchi. Deyarli hamma zamonaviy tillarning asosida C yotadi. Bundan tashqari, Turli komputer o'yinlari tuzishda yoki kichik hajmdagi dasturlar tayyorlashda LUA script yoki JavaScript tillari ham keng ishlatilmoqda. Biz sizga xozirgi kunda keng tarqalgan desktop dasturlashda ishlatiladigan dasturlash tillaridan bazilari haqida aytib o'tamiz: Delphi (talaff. délfi) — dasturlash tillaridan biri. Borland firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan. Delphi dasturlash tili ishlatiladi va avvaldan Borland Delphi paketi tarkibiga kiritilgan. Shu bilan bir qatorda 2003-yildan hozirgacha qoʻllanilayotgan shu nomga ega bulgan. Object Pascal — Pascal tilidan bir qancha kengaytirishlar va toʻldirishlar orqali kelib chiqqan boʻlib, u ob'yektga yoʻnaltirilgan dasturlash tili hisoblanadi. Avvaldan ushbu dasturlash muhiti faqatgina Microsoft Windows amaliyot tizimi uchun dasturlar yaratishga mo'ljallangan, keyinchalik esa GNU/Linux hamda Kylix tizimlari uchun moslashtirildi, lekin 2002-yilgi Kylix 3 sonidan so'ng ishlab chiqarish to'xtatildi, ko'p o'tmay esa Microsoft.NET tizimini qo'llab quvvatlashi to'g'risida e'lon qilindi. Lazarus proekti amaliyotidagi (Free Pascal) dasturlash tili Delphi dasturlash muhitida GNU/Linux, Mac OS X va Windows CE platformalari uchun dasturlar yaratishga imkoniyat beradi. Visual Basic (talaffuzi: "Vijual Beysik") – Microsoft korporatsiydan dasturlash tili va uning uchun dasturlash muhitdir. U BASICdan ko`p tushunchalar oldi va tez rasmli interfeys bilan dasturlar taraqqiyot ta`minlaydi. Oxirgi versiya 6.0 1998 yilda reliz kelishdi. Microsoftdan voris Visual Basic .NET 2002 yilda paydo bo`ldi. Java dasturlash tili - eng yaxshi dasturlash tillaridan biri bo'lib unda korporativ darajadagi mahsulotlarni(dasturlarni) yaratish mumkin.Bu dasturlash tili Oak dasturlash tili asosida paydo bo'ldi. Oak dasturlash tili 90-yillarning boshida Sun Microsystems tomonidan platformaga(Operatsion tizimga) bog'liq bo'lmagan holda ishlovchi yangi avlod aqlli qurilmalarini yaratishni maqsad qilib harakat boshlagan edi. Bunga erishish uchun Sun hodimlari C++ ni ishlatishni rejalashtirdilar, lekin ba'zi sabablarga ko'ra bu fikridan voz kechishdi.Oak muvofaqiyatsiz chiqdi va 1995-yilda Sun uning nomini Java ga almashtirdi, va uni WWW rivojlanishiga hizmat qilishi uchun ma'lum o'zgarishlar qilishdi. Java Obyektga Yo'naltirilgan Dasturlash(OOP-object oriented programming) tili va u C++ ga ancha o'xshash.Eng ko'p yo'l qo'yildigan xatolarga sabab bo'luvchi qismalari olib tashlanib, Java dasturlash tili ancha soddalashtirildi. Java kod yozilgan fayllar(*.java bilan nihoyalanuvchi) kompilatsiyadan keyin bayt kod(bytecode) ga o'tadi va bu bayt kod interpretator tomonidan o'qib yurgizdiriladi. C++ (talaffuzi: si plyus plyus) — turli maqsadlar uchun moʻljallangan dasturlash tili. 1979-yili Bell Labsda Biyarne Stroustrup tomonidan C dasturlash tilining imkoniyatlarini kengaytirish va OOP(object Oriented Programming) xususiyatini kiritish maqsadida ishlab chiqarilgan. Boshida „C with Classes" deb atalgan, 1983-yili hozirgi nom bilan yaʼni C++ deb oʻzgartirilgan. C++ C da yozilgan dasturlarni kompilyatsiya qila oladi, ammo C kompilyatori bu xususiyatga ega emas. C++ tili operatsiyon tizimlarga aloqador qisimlarni, klient-server dasturlarni, EHM oʻyinlarini, kundalik ehtiyojda qoʻllaniladigan dasturlarni va shu kabi turli maqsadlarda ishlatiladigan dasturlarni ishlab chiqarishda qoʻllaniladi. Quyidagi jadvalda programmalash tillari haqida ma'lumotlar keltirilgan. Internet. Web Server. Web dasturlash vositalari (tillari) Ma`lumki, yuqori darajadagi dasturlash tillarida yozilgan dasturlarni kompyuterga tushuntirish uchun kompilyator degan qo'shimcha dastur kerak bo'ladi. Web dasturlashda ham huddi shunday jarayon sodir bo'ladi. Siz internetdagi saytlarni ko'rishlik uchun ishlatadiganingiz Brauzerlar - web dasturlash tillarining bazilarini kompilyatori hisoblanadi. Web dasturlashda yana shunday tillar ham borki ularni brouzer kompyuterga tarjima qilib tushuntirib bera olmaydi, lekin bunday tillar web saytni asosini tashkil etadi. Ana shunday tillarni brouzer tushunadigan qilib berish uchun ham Web server ga o'xshagan dasturlar (kompilyator yoki interpretatorlar) to'plami kerak bo'ladi. Bunday dasturlar esa sayt joylashgan serverlarda turadi, qachonki unga so'rov yuborganingizda (istalgan biror ssilkani bosganingizda, birinchi marta saytni ochganingizda va hokazo...) shu sayt joylashgan serverdagi Web server dasturlari sizning brauzeringizga saytni brauzer tushunmaydigan tillarda yozilgan joylarini tarjima qilib jo'natadi. Shunday qilib klient - yani siz tomondagi web saytni kodlarini kompyuteringizga tushuntirib beradigan tarjimon bu - Brauzer, server tomonidagi web saytni sizning brauzeringiz tushunmaydigan joylarini unga tarjima qilib jo'natadigan tarjimon bu Web Server hisoblanadi. Quyida web serverni Bu yerda Klient yani siz tomonda sizning Brauzer va u tushunadigan web dasturlash tillari (HTML,CSS,Java Script) turgan bo'lsa, server tomonda Apache -> Web server, PHP -> PHP tili uchun interpretator va ma`lumotlar ombori bilan ishlash uchun vosita (bu MYSQL, Oracle va boshqalar bo'lishi mumkin) turibdi. Bundan tashqari server tomonida yana boshqa tillar ham bo'lishi mumkin. Hullas, siz qachonki brauzerdan kerakli sayt nomini kiritganingizda bu so'rovingiz DNS serverdan saytga mos IP bo'yicha kerakli serverga boradi, so'rovingiz Brauzerda kiritilgani uchun ham ko'pincha standart HTTP protokoli bo'yicha yuborilgani uchun uni Web server kutib oladi va so'rovingizga mos papkadan index faylni qidirib topadi. Undagi bog'lanishlardan kelib chiqib kerakli fayllarni yuklaydi, bu fayllarni kengaytmasiga qaraydi, agar kengaytmasi .html bo'lsa uni shundoq, aks holda masalan .php bo'lsa PHP serverdagi interpretator orqali brauzer tushunadigan tilga tarjima qildiradi(shuni ichida ma`lumotlar bazasidan ham kerakli ma`lumotlar yuklab olinadi) va natijani sizni brauzeringizga jo'natadi. PHP dasturlash tili yordamida sayt yaratish uchun avvalo o'z shaxsiy komputeringizda Virtual server o'rnatishingiz lozim. Masalan Denwer, yoki XAMPP yoki WAMPP Brauzeringiz o'zi tushunadigan tilda kelgan sayt kodlarini natijasini ekraningizda sizga ko'rsatib beradi va siz tayyor saytni ko'rasiz. Demak, agar web dasturlash bilan shug'ullanaman deydigan bo'lsangiz, minimum: HTML,CSS,JavaScript,PHP,MySQL larni bilishingiz kerak ekan. Bunda HTML-> Sayt karkasini yasaydi, CSS- saytni pardozini(dizaynini) amalga oshiradi, Javascript - saytni dinamikasi(haraktlarini) ta`minlaydi, PHP - saytni mantiqiy amallarini bajaradi(masalan siz login bo'lganmisiz, yoki yo'qmi, login bo'lgan bo'lsangiz sizda nimalar chiqadi, aks xolda nimalar...), MySQL - PHP bilan hamkorlikda saytga ma`lumotlar bazasidan ma`lumotlarni o'qib olish, yozish, o'zgartirish uchun xizmat qiladi. Programmani yaratish jarayonidagi uning nomlari Beta versiya - bu versiya programmani ommaga havola qilinib, ularning fikri bo`yicha programmaga turli o`zgartirishlar kiritiluvchi versiyasi. Programmaning bu versiyasi, odatda, tekin bo`lib, ko`pchilik hukmiga havola etiladi. Programmaning bu versiyasi orqali sizga yetkazilgan ziyon qoplanmaydi(fayllaringizning o`chib ketishi, OS ning buzilishi va h.k.). Hozirda ko`pchilik firmalar o`z mahsulotlarini Beta versiyasini chiqarib, o`z mahsulotlarini takomillashtirib bormoqdalar. Bundan, programma ishlab chiqarish bo`yicha yetakchi bo`lgan Microsoft korporatsiyasi ham mustasno emas(Windows Vista, Office 2007, Exchange Server 2007, Internet Explorer 7 va h.k.). Release Candidate(versiya nomzodi) - bu versiyaning nomidan ma'lumki, u haqiqiy, sotuvga chiqariladigan versiyaga kandidat(nomzod)dir. Bu kabi versiyalar qisqacha RC deb ataladi. Shu turdagi versiyalar esa, RC1, RC2 kabi nomlanadi. Ko`pchilik RC versiyalar sotuvga chiqariladi, chunki bu versiya o`zida ma'lum bir imkoniyatlarni jamlagan bo`ladi va bu versiya orqali yetkazilgan zarar programmani yaratgan firma tomonidan qoplanadi. Final Release(so`nggi versiya) - programmani yaratishda qo`yilgan maqsadni "to`liq" amalga oshiruvchi versiya. Bu versiyani "alfa" versiya deb ham atashadi. Bu versiya o`z bahosida sotiladi, unga ko`rsatiluvchi xizmatlarning barchasi programma yaratuvchisi tomonidan ko`rsatiladi. Build XXXX(XXXX - qurish) - bu, odatda, versiya hisoblanmaydi. XXXX ning o`rnida biror son keladi. Bu son programmaning kompilyatsiya(programmalash tilidan haqiqiy bajariluvchi kodga o`tkazish) sonini bildiradi. Programma yadrosi(qo`shimchalarsiz, asosiy qism)ga nisbatan yuritiladi. Masalan, Windows Vista Beta 2 Build 5308 - Windows Vistaning Beta 2 versiyasi turkumida 5308-kompilyatsiya(OSga nisbatan "kompilyatsiya"ni ishlatish noo`rinroq:)). Update(yangilash) - programmaning biror teshigini(biror kichik xato, kamchiligi) tuzatuvchi kichik yordamchi programma. Bu yordamchi programmaning hajmi, odatda, kichik bo`lib, faqat o`sha kamchilikni tuzatishgagina xizmat qiladi. Ya'ni bu programmacha biror *.dll faylni yoki programmaishlatuvchi funksiyalardan birortasini "tuzatib" qo`yadi, xolos. Bunday Update("qarz")lar har doim tekin bo`ladi. Service Pack(xizmat paketi) - o`zida bir qancha Update lar bajaruvchi amallarni saqlovchi paket. Uning qisqacha nomi SP. Programmaning haqiqiy versiyasi yoki avvalgi SP dan shu paytgacha bo`lgan xatoliklarni birdaniga tuzatuvchi programma. Ya'ni, u bir qancha Update lar ishini o`zi bajaradi. Masalan, Windows XP chiqqanidan so`ng, taxminan bir yildan keyin SP1 chiqdi. Bundan kelib chiqadiki, Windows XP SP1 bir yil davomidagi xatoliklarni tuzatuvchi paket hisoblanadi. SP ham programma ishlab chiqaruvchi firmaning xatolari tufayli kelib chiqqan xatolarni tuzatgani uchun tekin bo`ladi. Trial(yoki demo)-versiya(vaqtinchalik) - bu versiya, programma sotuvga chiqarilgandan so`ng tekin tarqatila boshlaydi. Bu versiyaning asosiy maqsadi foydalanuvchilarni ushbu programmani sotib olishga jalb qilish va ularni programma bilan tanishtirish. Trial versiyalar, odatda, ikki xil bo`ladi: a) vaqt bo`yicha chegalangan; b) imkoniyatlar bo`yicha. Vaqt bo`yicha chegaralangan versiya ma'lum muddat, masalan, 30 kun ishlaydi va shundan so`ng boshqa ishga tushmaydi. Bu holatda siz programmani sotib olishingiz kerak. Odatda, vaqt bo`yicha trial-versiyalar programmaning hamma imkoniyatlarini o`zida saqlaydi. Imkoniyatlar bo`yicha versiya esa programmaning sotib olingan versiyasining nechadir foiz imkoniyatlarini o`zida saqlaydi yoki ma'lum cheklanishlar qo`yilgan bo`ladi. Bu versiyaning ishlash muddati chegaralanmaydi. Yuqo`ridagi ikki holatdan tashqari yana bir holat bor. Bunda programmaning hamma imkoniyati saqlanadi, muddat ham berilmaydi, faqat foydalanuvchiga programmani sotib olish haqida eslatib turiladi. Bu esa ko`pchilikning jig`iga tegishi mumkin. Ko`pchilikka ma'lum Total Commander programmasi shu kabi programmadan biri, u har ishga tushganida 1, 2, 3 deb nomlangan knopkalardan birini bosishingizni talab qiladi. Dasturlashni o'rganishni nimadan boshlash kerak? Eng avvalo insonda kuchli qiziqish bo'lishi kerak. Lekin bu hammasi emas. Dasturchi bo'lish uchun matematika yoki geometriya fanlarini ham yaxshi o'qigan bo'lishingiz kerak deb o'ylaymiz. Aslida dasturlash uchun matematika yoki geometriya unchalik ishlatilmasligi mumkin. Aytmoqchimizki aniq fanlarni yaxhsi tushunaolgan inson dasturchi bo'lishi ham oson bo'ladi. Agar dasturchi bo'lishga qaror qilgan bo'lsangiz, Dastlab eng sodda tildan boshlash kerak 1-navbat HTML tilini o'rganasiz. 2-navbat CSS va Javascript asoslarini o'rganasiz. 3-navbat Delphi yoki Java asoslarini o'rganasiz. Yana Mobile telefonlar (Android, iOS) uchun dastur tuzish usullari bilan qiziqib ko'rasiz Endi oldingizda 3 ta katta yo'l chiqadi. Siz esa shu yo'lning biridan yurishingiz kerak. 1-yo'l. Web App yoki web dasturlash yo'nalishi. asosan internet bilan ishlaydigan dasturlar yaratish 2-yo'l Win, Linux App ya'ni Faqat Komputer uchun dasturlar tuzish 3-yo'l Mobile dasturlash ya'ni Hozirda ommabop Android, iOS (Iphone) uchun dasturlar tuzish Agar 3 ta yo'lni ham o'rganaman desangiz katta natijaga erishish qiyin. Chunki ularning har biri katta bir olam misolidir. Xullas ishlarinngizga omad tilab qolamiz. Agar bu borada savollar bo'lsa www.aql.uz sayti orqali bizga maktub yuboring... Foydalanilgan Manbalar: Ki.uz , qalam.uz, qanday-qilib.uz Dasturlash tillari Programmalash tillari sun’iy tillar hisoblanadi, ularda sintaksis va semantik qoidalar qat’iy aniqlangan bo‘ladi. SHu sababli Programmalash tillari tabiiy tillardan farqli ravishda jumlalarni ko‘pmazmunli va erkin talqin etishga yo‘l qo‘ymaydi. Buning asosiy sababi tildagi xar bir ko‘rsatma mashina tilidagi aniq bir buyruqqa o‘tadi.  Sintaksis-bu qoidalar to‘plami bo‘lib, Programmalash tilida ruxsat etilgan belgilarning ketma-ketligi va asosiy ichki tuzilishni aniqlaydi.  Semantika-til birliklariga (so‘z, so‘z birikmalari, jumlalariga) beriladigan qiymatlardir.  EHMlar endi yuzaga kelgan paytda programma tuzishda, faqat mashina tillarida, ya’ni sonlar yordamida EHM bajarishi kerak bo‘lgan amallarning kodlarida kiritilgan. Bu holda mashina uchun tushinarli sanoq, sistemasi sifatida 2 lik, 6 lik, 8 lik sanoq sistemalari bo‘lgan. Programma mazkur sanoq sistemasidagi sonlar vositasida kiritilgan.  YUqori bosqichli programmalashda, mashina tillariga qaraganda mashinaga moslashgan (yo‘naltirilgan) belgili kodlardagi tillar hisoblanadi. Belgilar kodlashtirilgan tillarning asosiy tamoyillari shundaki, unda mashina kodlari ularga mos belgilar bilan belgilanadi, hamda xotirani avtomatik taqsimlash va xatolarni tashhis qilish kiritilgan. Bunday mashina moslashgan til - ASSEMBLER tili nomini oldi.  EHM faqat mashina tilini-buyruqlar, operand va sonlarning ikkilik sanok, sistemasidagi ko‘rinishini «tushinadi». SHu sababli, Assembler tilida yozilgan programmalar uchun ularni mashina tiliga o‘tkazuvchi «tarjimon» kerak bo‘ladi.  Assembler tilidagi programmani mashina tiliga o‘tkazuvchi maxsus programma translyator deyiladi, ayrim hollarda uni assembler deb ham atashadi.  Mashinaga moslashgan tillarning asosiy kamchiligi bir turdagi mashina uchun tuzilgan programma boshqa mashinalarda bajarilmaydi, ya’ni bunday tillar mashinaning apparat tuzilishiga bog‘liq qilib yaratiladi. Masalan, Pravets mashinasi uchun tuzilgan programma IBM yoki YAMANA turidagi mashinalar uchun o‘tmaydi va aksincha.  Programmalash tillarining keyingi bosqichida protsedurali tillar joylashadi. Bu tillaring asosiy xususiyati shundaki, ularning sintaksis va semantikasi konkret EHM (protsessor) buyruqlari tarkibiga bog‘liq, emas. Tuzilgan programmani konkret EHM ga bog‘lashni translyator amalga oshiradi.  Programmaning boshlang‘ich matni Operativ xotiraga kiritilgandan keyin u translyasiya qilinadi. Natijada, aynan shu mashina «tushinadigan» buyruqlar ketma-ketligi hosil bo‘ladi va ularni bajarish asosida EHM masalani echadi. Programmani tarjimasi va uni bajarish jarayoni ikki usulda amalga oshirilishi mumkin: Birinchi usul-komplilyator deb nomlanuvchi usulda programmani EHMda bajarilishi-tarjima jaryoni to‘liq, tugagandan keyin amalga oshiriladi. Bunda tarjima programmasini operativ xotirada saqlab turishga hojat yuq, shu sababli xotirani tejashga erishiladi.  Ikkinchi usul – interpretatsiya - programmadagi ayrim operatorlar ular tarjima qilingan zahoti bajariladi, shundan keyin navbatdagi operator tarjima qilinadi, bajariladi va xokazo. Bu rejimda xotirada interpretator programmasi ham bo‘lishi kerak, natijada qo‘shimcha xotira ishlatiladi va programmaning ishlashi kompilyasiya qilinganga nisbatan sekin ishlaydi. Interpretatorning afzallik tomonlari programmalarni sozlash paytida ko‘rinadi, ya’ni yo‘l qo‘yilgan xatolar tuzatilishi mumkin. Kompilyatorda bunday imkoniyat yuk.  Protsedurali tillarning umumiy xususiyatlarini ko‘raylik. Bu tillarda programmadagi yozuvlar umumiy qabul qilingan matematik yozuvlarga juda yaqin va tushunish uchun engildir. Masalan, 7 va 5 sonlaring yig‘indisini hisoblash amalini programmalash tillarida yozilishini ko‘raylik: mashina tilida Buyruq Operand adresi 0011 1111 1101 0001 0000 0101 1101 0010 0000 0110 1101 00111 0000 0111 1101 0100 1000 0000 1101 0101 2) mashinaga moslashgan tilda  MOV A, 7  MOV V, 5  ADD V protsedurali tillarda A=7+5. Ko‘rinib turibdiki, protsedurali tillardagi yozuv tabiiy yozuvga yaqin.  Birinchilar qatorida yuzaga kelgan protsedurali tillar ichida FORTRAN (FORmula TRANslation - formulalarni boshqa ko‘rinishga aylantirish). O‘zining sodda tuzilishi, samarali translyasiyalanishi bu tilni nafaqat shu kungacha saqlanib qolishiga sabab bo‘ldi, balki uning ilmiy tadkdqot, injener-texnik masalalarini echishda eng samarali til sifatida rivojlanib, keng tarqalishiga sabab bo‘ldi.  Fortran tili Beysik tilining asosiga qo‘yildi. Beysik so‘zi inglizcha «VASIC-Veginners All-purpose Symbolic Instruction Sode» ma’noni anglatadi. Bu jumla quyidagicha tarjima kilinadi: boshlovchilar uchun ko‘pmaqsadli belgili buyruqlar tili.  Beysik tili mutaxassis bo‘lmagan odamlarni programmalash texnologiyalariga jalb qilish imkoniyatini berdi. Beysik tilida programma operatorlarining kamligi, tuzilishining soddaligi uni programmalashga o‘rgatish tili sifatida keng tarqalishiga sabab bo‘ldi. Bu til asosan maktablarda o‘rgatiladi.  Algol-60 tili Fortranga nisbatan takomillashgan til, unda tuzilgan programmalar moslashuvchanlik va yuqori ishonchlilik xususiyatlari bilan xarakterlanadi.  Prolog va Lisp tillari sun’iy tafakkur sohasidagi masalalarni echishga moslashgan. Bu tillar belgili berilganlarni qayta-ishlash orqali matematika va mantiqiy masalalarni echishga eng qulay tillardir. 1971 yilda paydo bo‘lgan Paskal tili programmalash texnologiyalariga strukturali programmalash g‘oyasini olib kirdi. Natijada bitta masala bir nechta bo‘laklarga bo‘lingan holda alohida echilishi va oxirida bitta programmaga jamlanish imkoniyati yuzaga keldi.  Ci tili zamonaviy kompьyuterlar xususiyatlarini o‘zida aks ettirgan va samarali programmalar yaratishda Assemblerga murojaat qilmaydigan til sifatida namoyon bo‘ldi. Bu til UNIX operatsion sistemasida yozilgan. Ayni paytda programmalash texnologiyasining istiqbolli yo‘nalishlaridan biri ob’ektga yo‘naltirilgan programmalash tillaridir (ob’ektno-orientirovannoe programmirovanie). Ob’ektlar ko‘p ishlatiladigan programma modullaridir. O‘z navbatida ob’ektlar ikkita qismdan tashkil topadi: metodlar va o‘zgaruvchilar. Metodlar protsedura va funksiyalar to‘plami bo‘lib, ob’ekt ishlash algoritmini aniqlaydi. O‘zgaruvchilar turli xil qiymatlarni qabul qiladi.  Ob’ektga moslashgan programmalashning asosiy mohiyati shundaki, sodda ob’ektlardan vorislik orqali murakkab ob’ektlar shajarasini yaratish mumkin. Bunda biror masalani echish deganda masala algoritmiga mos ob’ektlar shajarasini qurish tushiniladi.  Ob’ektaga yo‘naltirilgan tillarning yaqqol namunasi - bu Delphi vizual programmalash muhitidir. Bu muhit Turbo Paskal tili asosida yaratilgan bo‘lib, unda programma yaratish muhitidagi mavjud komponentalarni loyihalash asosida bo‘ladi. SHuning uchun ham bosh programma Rgoject deyiladi. Delphining yana bir muhim xususiyati vizual programmalashdir, ya’ni programma yaratilayotgan paytda tuzuvchi hosil bo‘ladigan programma shaklini ko‘rib turadi va grafik interfeys yordamida komponentalar shaklini o‘zi ma’qul topgan joyiga qo‘yishi mumkin.  Visual Basic tili ham ob’ektga moslashgan til hisobalanadi va Windowsning ofis programmalarida makroslar yozish uchun til sifatida ishlatiladi.  Internet uchun programmalar yaratish uchun NTML (Nureg Text Markur Language) 1989 yilda yaratilgan bo‘lib, WWW sahifalarini yaratish uchun asosiy til bo‘lib qolmoqda. Bu til yordamida sahifa poligrafik usulda yaratishilishi mumkin, unda matn, audio, video, animatsiya va boshqa ma’lumotlar joylashishi mumkin.  Java tili kompьyuter tarmoqlarida amal qiladigan programmalarni yaratishga mo‘ljallangan, ya’ni Java tilida yozilgan programmalar global tarmoqlarda dinamik reklamalarni (animatsiya, teletayp lentalari) global tarmoqda joylashtirish uchun ishlatiladi, Java tilining afzalligi shundaki, u turli operatsion sistemalarda ham birdek amal qilaveradi. Java programmasi bir paytda Windows, UNIX va Macintosh operatsion sistemalarida ishlashi mumkin.  Quyidagi jadvalda programmalash tillari xaqida ma’lumotlar keltirilgan. Nima Uchun Yuqori Darajali Dasturlash Tillari Foydalanish? Ma'lumki, kompyuterdan ichki buyruqlar barcha operatorlari nol va kishilarning bir Murakkab va yapılandırılmamış oqibat maxsus mashina tiliga yo'naltiriladi. Bunday signal yo'qligi - bu birlik, ma'lum bir signal darajasi, nol sifatida belgilangan bo'lishi mumkin elektron uskunalar, uchun juda qulay hisoblanadi. Biroq, ushbu kodni foydalanib murakkab vazifalar juda qiyin bajarish uchun ko'rsatmalar yozish uchun, va xato va debug shunchaki imkonsiz topish. Shuning uchun biz bir, maxsus ishlab chiquvchilar uchun yanada qulay, yuqori darajadagi dasturlash tillarini ishlab chiqildi. hikoya Dastur standart buyruqlar ketma ketligi, amalga oshirish muayyan vazifani hal qilish uchun keladi. Uchun birinchi kompyuter dasturlari mashina tilida to'g'ridan yozilgan, ular juda noqulay va tushunish qiyin edi. erta - o'rta, 50-XX so'nggi, 20, asr dasturlash jarayoni ko'proq tuzilgan birinchi macro, keyin shunday deb atalmish paydo montaj tilini, shuningdek, mashina kodi tayanib. kompyuter texnologiyalari ishlab chiqildi va takomillashtirildi va dasturlash tillariga jadal rivojlantirish quyidagi. Va 50-XX o'rtasida, Fortran, birinchi to'laqonli yuqori darajada dasturlash tilini paydo bo'ldi. 1968-yilda, Nikolay Wirth yangi til Paskal keng loyihalashtirish va qiziqarli dasturiy mahsulotlar va hozirgi yaratish uchun ishlatiladi, bu joriy etildi. So'ngra ob'ekt yo'naltirilgan Visual Basic platformasi ishlatiladi asos bo'lib BASIC tilini keldi. uchun maxsus moslashtirilgan qilindi C, - 70s eng keng bugun tillarda ishlatiladigan biri edi tizimi dasturlash. Ayni paytda, yaxlit va ko'p tomonlama ob'ekt yo'naltirilgan tizimlari, shuningdek, Internet dasturini yaratish mutaxassislar yordam o'sha tillarning rivojlanishi va tarqatish: HTML, PHP, Java. shartli va kompyuter ishlatiladigan emas bo'lgan umumiy og'irligi, shuningdek, ko'plab oliy darajadagi dasturlash tillarida ikki ming turli tillarda haqida umumiy dasturlash.