|
Bir sanoq sistemasidan boshqa sanoq sistemasiga o‘tkazish
Butun sonni bir sanoq sistemasidan boshqasiga o‘tkazish uchun berilgan sonni o‘tilayotgan sanoq sistemasining asosiga bo‘lib borish kerak. Bo‘lish jarayoni, bo‘lishdan hosil bo‘ladigan sonning butun qismi 0 ga teng bo‘lguncha davom ettiriladi. Yangi sanoq sistemasidagi son bo‘lishdan hosil bo‘ladigan qoldiqlarni ketma-ket yozishdan hosil bo‘ladi.
Shuni ta'kidlash lozimki, barcha amallar o‘nlik sanoq sistemasida bajariladi.
Odamlar o‘rtasida muomala vositasi bo‘lmish til kabi sonlarning o‘z tili mavjud bo‘lib, u ham o‘z alifbosiga ega. Bu alifbo raqamlar va sonlarni ifodalash uchun qo‘llaniladigan belgilardan iboratdir. Masalan, kundalik hayotimizda qo‘llaniladigan arab raqamlari 0, 1, 2, ..., 9 yoki rim raqamlari I, V, X, L, C, D, M, H,…sonlar alifbosining elementlari hisoblanadi.Turli davrlarda turoi halqlar, qabilalar raqamlar va sonlarni ifodalashda turlicha belgilardan foydalanganlar.
Ma’lumki, harflardan iborat alifboni qo‘llashda ma’lum qonun va qoidalarga amal qilinadi. Sonli alifbosidagi belgilardan foydalanishda ham o‘ziga xos qoidalardan foydalaniladi. Bu qoidalar turli alifbolar uchun turlicha bo‘lib, mazkur alifboning kelib chiqish tarixi bilan bog‘liq. Masalan, biz kundalik hayotimizda qo‘llayotgan sonlar alifbosi o‘nta arab raqamini o‘z ichiga olgan bo‘lib, uning kelib chiqishida va qo‘llanilishida tabiiy hisoblash vositasi bo‘lmish qo‘l barmoqlarimiz asossiy o‘rin tutadi. O‘z ichiga o‘nta raqamni olganligi uchun ham bu alifbo o‘zining barcha qoidalari bilan birgalikda o‘n raqamli (o‘nlik) sanoq sistemasi deb ataladi.Bundan tashqari biz kundalik hayotimizda o‘nlik sanoq sistemasidan tashqari oltmishlik, yigirma to‘rtlik, o‘n ikkilik sanoq sistemalaridan foydalaniladi. Sanoq sistemalar pozitsiyali va pozitsiyasiz sanoq sistemalarga bo‘linadi. Sanoq sistemalarida qo‘llaniladigan qoidalar turlicha bo‘lsa – da, ular bir xil tamoyil asosida qurilgan. Mazkur tamoyilga ko‘ra ixtiyoriy natural N sonni p asosli sanoq sistemada quyidagicha ifodalash mumkin:
k
N ak p
pk1 ... a
p1 a
p
1
0
Sonni_2_lik_sanoq_sistemasiga_o‘tkazish'>Sonni 2 lik sanoq sistemasiga o‘tkazish
Birinchi navbatda 2 lik sanoq sistemasi bilan tanishib chiqsak. 2 lik sanoq sistemasida 0 va 1 raqamlari qatnashadi. Bu sanoq sistemasiga o‘tish uchun 10 lik sanoq sistemasidagi sonni olib, 2 soniga bo‘lib chiqamiz. Masalan, 23(10) sonni 2 lik sanoq sistemasiga o‘tkazamiz.
Sonni 8 lik sanoq sistemasiga o‘tkazish
8 lik sanoq sistemasida 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6 va 7 raqamlari qatnashadi. Bu sanoq sistemasiga o‘tish uchun 10 lik sanoq sistemasidagi sonni olib, 8 soniga bo‘lib chiqamiz. Masalan, 853(10) sonni 8 lik sanoq sistemasiga o‘tkazamiz.
Sonni16 lik sanoq sistemasiga o‘tkazish
16 lik sanoq sistemasida 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 va 9 raqamlari, qolgan 10 dan 15 gacha bo‘lgan sonlarga lotin harflarining A, B, , D, E, F harflari qatnashadi. Bu sanoq sistemasiga o‘tish uchun 10 lik sanoq sistemasidagi sonni olib, 16 soniga bo‘lib chiqamiz. Masalan, 1507(10) sonni 16 lik sanoq sistemasiga o‘tkazamiz.
Tetrada va triada usuli yordamida ishlash
Tetrada va triada usullari 2 lik sanoq sistemasidan 8 lik va 16 lik sanoq sistemalariga to‘g‘ridan – to‘g‘ri o‘tishda foydalaniladi. Bu usullarning jadvallari quyida keltirilgan.Bu usullar yordamida 10 lik sanoq sistemasiga o‘tish shart emas. Chunki, bu usullar bizga vaqtdan tejashga xizmat qiladi.
1 - жадвал 2 - жадвал
16 lik
|
Tetrada
|
16 lik
|
Tetrada
|
0
|
0000
|
8
|
1000
|
1
|
0001
|
9
|
1001
|
2
|
0010
|
A
|
1010
|
3
|
0011
|
B
|
1011
|
4
|
0100
|
C
|
1100
|
5
|
0101
|
D
|
1101
|
6
|
0110
|
E
|
1110
|
7
|
0111
|
F
|
1111
|
8 lik
|
Triada
|
0
|
000
|
1
|
001
|
2
|
010
|
3
|
011
|
4
|
100
|
5
|
101
|
6
|
110
|
7
|
111
|
Misol. 173(8) X(16) o‘tkаzing.
Echish: Bu misolni echishdа triаdа vа tetrаdа usullаridаn foydаlаnimiz. 8 lik sаnoq sistemаsidаn 16 lik sаnoq sistemаsigа to‘g‘ridаn to‘g‘ri o‘tish usuli mаvjud emаs. SHuning uchun, 8 lik sаnoq sistemаsidаn 2 lik sаnoq sistemаsigа triаdа usulidаn foydаlаnаmiz. 2 lik sаnoq sistemаsidа hosil bo‘lgаn sonni tetrаdа usuli yordаmidа 16 lik sаnoq sistemаsigа o‘tkаzаmiz.
173(8)= 1111011(2) xosil bo‘lаdi.
ekаn.
Demаk, 173(8) 8 lik sаnok sistemаsidаgi son 16 lik sаnok sistemаsidа 7B(16) teng
Nаtijа: 173(8)= 7B(16)
Xulosa
Hozirgi davrda O‘zbekistonda ta’lim-tarbiya jarayonini jahon talablari darajasiga yetkazish borasida aql-zakovatli, mustaqil fikrlay oladigan, intellektual salohiyatga ega yoshlarni tarbiyalashga alohida e’tibor berilayapti. Bu o‘z navbatida ta’lim jarayoniga katta e’tibor qaratish kerakligi, ta’lim jarayonining samaradorligini oshirish fan va texnika sirlarini chuqur egallashga yo‘llaydi.
Bugungi kunda ta’lim muasasalarida «Dasturlash tillarini” o‘qitish eng dolzarb muammolardan biri hisoblanadi. Uni hal qilish uchun ushbu tadqiqot ishida Dasturlash tillarini o‘qitish uslubiyoti ishlab chiqildi. Jumladan quyidagi ishlar amalga oshirildi:
1.Paskal dasturlash tilini o‘qitishning asosiy shakli va mazmuni ko‘ rsatib berildi; 2.Delphi dasturlash tilini o‘qitishning asosiy shakli va mazmuni ko‘rsatib berildi; 3.C++ dasturlash tilini o‘qitishning asosiy shakli va mazmuni ko‘rsatib berildi; 4.Paskal, Delphi, C++ dasturlash tillarini bo‘yicha asoslangan tavsiyalar ishlab
chiqildi;
5.Paskal, Delphi, C++ dasturlash tillarini o‘qitish bo‘yicha bitta elektron darslik yaratildi.
Dissertatsiyada dasturlash texnologiyalarini o‘qitish va uning ahamiyatlari haqida ma’lumotlar hamda tavsiyalar berib o‘tdik. Mavzuni o‘rganish uchun dissertatsiyani uchta bobga ajratdik. Birinchi bobda dasturlash vositalarining zamonaviy texnologiyalari, dasturlash tillarining tarixi, muammolari yechimlari hamda algoritmik til elementlari, algoritm tushunchalari, ob’ektga mo‘ljallangan algoritmlar haqida ma’lumot berib o‘tdik. Ikkinchi bobda Paskal, Delphi, C++ dasturlash tillarining imkoniyatlari haqida ma’lumot berib o‘tdik. Uchunchi bobda Paskal, Delphi, C++ dasturlash tillarini o‘qitish bo‘yicha tavsiyalar berib o‘tildi.
Xulosa qilib shuni aytish mumkin dissertatsiyada keltirib o‘tilgan dasturlash texnologiyalarini o‘qitish bo‘yicha tavsiyalardan foydalanilsa dasturlash tillarini o‘rgatishga yordam bo‘lar edi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
O .T.Haitmatov va b. Informatika va axborot texnologiyalari. O‘quv qo‘llanma. T. TKTI. 2005 y.
O‘.T.Haitmatov va b. Informatika va axborot texnologiyalari fanidan laboratoriya ishlarini bajarish ushun uslubiy qo‘llanma. T. TKTI. 2005 y.
Faronov V.V. Turbo Paskal 7.0. Uchebnoe posobie. M.: Nolidj., 2002g.
Aripov M., Xaydarov A. Informatika asoslari T. “Oqituvchi” 2002y.
Holmatov T.X.,Toyloqov N.I. Amaliy matematika,dasturlash va kompyuterning dasturiy ta’minoti. T.Mexnat, 2000 y.
Do'stlaringiz bilan baham: |
