Дастурлаш асослари

миқдорий ёндошув
ривожлана бошлади. Бу ѐндошувнинг 
асосий моҳияти гуруҳ ва ташкилотларни бошқаришда математик методлардан, 

---

28 
хусусан, меҳнат операцияларини таҳлил этиш, математик моделлар яратиш 
услублари қѝлланди. Ташкилот бошқаруви тизимига мутлақо мос модел яратиб 
бѝлмасада, лекин математик аппаратни қѝллаш натижасида бошқарув жараѐнини 
чуқур билиш ва айрим иқтисодий натижаларни башорат қила олиш имконияти 
ошади.
Бошқарувга жараён сифатида ёндошиш
 
таълимотида эса ташкилот 
ҳаѐтига мураккаб ва динамик жиҳат сифатида қаралади ҳамда бошқарув ѝзаро 
боғлиқ функцияларни бажаришнинг ѝзлуксиз жараѐни сифатида тушунилади. 
Бундай функциялар сифатида: режалаштириш, ташкил этиш, топшириқлар бериш 
(маъмурий бошқарув), мотивлаштириш, раҳбарлик, координация, назорат, 
тадқиқотлар, коммуникация, баҳолаш, қарор қабѝл қилиш, персонал танлаш, 
мѝзокаралар олиб бориш ва ваколат бериш кабилар санаб ѝтилади.
Тизимли ва вазиятли ёндошув
орқали эса ташкилотда амалга ошаѐтган 
жараѐнлар, ишлаб чиқаришда иштирок этувчи ҳамма иштирокчилар ѝртасида 
сабабий алоқа мавжудлиги, ташқи муҳит ва вазият ходим хулқидаги ҳал этувчи 
омил эканлигини тушуниш имконияти пайдо бѝлади. 
Ишлаб чиқариш жараѐнида инсонга бѝлган муносабатни акс эттирувчи яна 
бир ѐндошув – 
«инсон капитали»
 
назарияси бѝлиб, бунга мувофиқ корхонадаги 
ишчи кучи капитал сифатида, масалан пул тарзида идрок этилади. Ушбу назария 
доирасида персонал бошқарувига оид ҳолатлар ва тасдиқлар бизнесменга 
тушунарли бѝлган иқтисодий атама ва категорияларда баѐн этилади. Бу 
таълимотга биноан, инсон капитали одатда пул бирлигида ѝлчанади.
Замонавий ѐндошувлардан бири - 
инсон ресурсларини ривожлантириш
концепцияси бѝлиб, бунда ташкилот манфаати йѝлида ходимнинг ѝз ташаббуси 
бѝйича самарали меҳнат килиши учун яратиладиган шароитлар марказий масала 
деб қаралади. Ташкилот персоналини ривожлантириш омили сифатида 
ходимларнинг эҳтиѐжини аниқлаш ва қондириш, уларнинг касбий ва шахсий 
камолотга эришиши учун шарт-шароит яратиш ғояси ѐтади. Аниқланган 
эҳтиѐжлар мажмуасига ҳар томонлама таъсир этиш натижасида ишчининг 
меҳнатга ижобий ѐндошуви ва самарали меҳнати таъминланади. 
Қайд этилган асосий бошқарув концепциялари ѝз даврига хос бѝлган 
персонал бошқарув услубларини ифодалайди. Ҳатто айни пайтда ҳам турли 
ташкилот ва раҳбарлар санаб ѝтилган ѐндошув элементларини ѝз фаолиятида 
қѝллаб келадилар. Ташкилот раҳбари мавжуд иқтисодий аҳвол, қѝл остидаги 
ходимлар хусусиятига асосланган ҳолда турли ѐндошувлардан биронтасига урғу 
бериши, ташкилот манфатидан келиб чиқиб, у ѐки бу йѝналиш моделларини 
жамоалар бошқарувига татбиқ этиши мумкин. Аммо, кѝзланган мақсадга 
ташкилотдаги персоналнинг фаол иштироки орқали эришмоқчи бѝлган раҳбар, 
иложи борича ѝз ходимларида ташаббусга мойиллик, иш натижаси учун юксак 
масъулият уйғота олиши лозим. Айнан шу мақсадни кѝзлаган раҳбар иложи 
борича инсон ресурслари деб номланувчи ѐндошувга асосланиши ѝринлидир. 
Замонавий психология ҳам иложи борича инсонни айнан шу нуқтаи-назарда 
тушунишга ва шахс камолотини унинг ички заҳираларини уйғотиш орқали 
эришишга интилади.

---

29 
ХХ1 асрда кѝплаб қадриятларга муносабат ѝзгаргани сир эмас. Шулар 
қаторида инсоний муносабатлар, одамлар фаолиятини демократик ѝзгаришлар 
шароитида бошқариш масалаларига нисбатан ҳам қарашлар бирмунча ѝзгарди.
Ижтимоий психология, бошқарув асослари, менежмент соҳасида чоп этилаѐтган 
янги давр адабиѐтида раҳбарлик санъати ва маҳоратига бизнес манфаатлар нуқтаи 
назаридан ѐнлашиш анъанага айланган. Маълумки, хорижий мамлакатларда 
бошқарув ишларига масъул бѝлган кишиларни юқорида таъкидлаганимиздай 
«лидер» деб аташади. Айнан шу атама одамлар орасида юриб, обрѝ топган, гапи, 
фикрлаши, иш тутиши ва ѝзгаларга таъсир кѝрсата олиши билан ажралиб чиққан 
шахс учун ҳам қѝллланилади. Шу маънода Америка Президенти ҳам лидер, 
атрофига бир норасмий гуруҳ тѝплаган хали ҳеч қандай расмий мақоми йѝқ кимса 
ҳам ѝша унга эргашувчилар учун лидер ҳисобланади. Лекин америкалик олима