Дастурлаш асослари фанидан маърузалар матни doc

funksional (relyativ)
 
yondoshuvni  keltirib  chiqardi.  Bu  yondoshuvning  mohiyati  shundaki,  DV  (shu  hisobda  dastur  matnlari) 
tuzilishining  tavsifi  va  qurilishi  uchun  muntazam  ravishda 
funksiya  (munosabat)  dekompozitsiyasi
dan 
foydalaniladi.  Bunda  buyurtma  berilayotgan  va  amalga  oshirilayotgan  funksiyalar  yuklangan  modelli olam 
ob’ektlarining  o‘zlari  alohida  qismlarda  (ya’ni  ushbu  funksiyalarni  bajarish  uchun  zarur  bo‘lgan  xajmda) 
hamda  ushbu  funksiyalarni  amalga  oshirish  uchun  qulay  shaklda  taqdim  etilgan.  Shu  yo‘l  bilan  talabdagi 
funksiyalarning samarali bajarilishiga erishilgan, biroq foydalanuvchini qiziqtirgan modelli olamning yaxlit 
va  adekvat  kompyuter  ko‘rinishi  yaratilmagan.  Ushbu modelli olam haqida DV dan olish mumkin bo‘lgan 
axborot  xajmini  va  ko‘rinishini  ozgina  kengaytirishga  urinish  ham  DV  ning  o‘zida  jiddiy  yangiliklar 
kiritishni talab qilishi mumkin edi. 
Boshqa  o‘rinlarda  foydalanuvchini  modelli  olam  ob’ektlari  holatlarining  o‘zgarishi  ustidan  kuzatish 
olib  borish  qiziqtirishi  mumkin.  Bu  esa  bunday  ob’ektlarning  tegishli  axborot  modellaridan  foydalanishni, 
modelli  olam  ob’ektlarining  o‘zaro  muloqot  jarayonlarini  modellashtiradigan  dasturiy  vositalarning 
yaratilishini,  foydalanuvchiga  ushbu  axborot  modellari  (
foydalanuvchilik
  ob’ektlari)ga  kirish  huquqining 
berilishini  talab  qiladi.  Ishlab  chiqishning  an’anaviy  usullaridan  foydalanib  bu  ishni  bajarish  ancha  qiyin 
masala  edi.  Bu  masalani  to‘laroq  hal  qilishda  DV  ishlanmasiga  ob’ektli  yondoshuv  ko‘proq  qo‘l  keladi. 
Uning  mohiyati  DV  ning  tavsifi  va  tuzilishida 
ob’ektlar  dekompozitsiyasi
dan  muttasil  ravishda 
foydalanishdan  iborat.  Bunda  ushbu  DV  bajarayotgan  funksiyalar  (munosabatlar)  boshqa  darajalar 
ob’ektlarining 
munosabatlari 
orqali 
ifodalanadi, 
ya’ni 
ularning 
dekompozitsiyasi 
ob’ektlar 
dekompozitsiyasiga ko‘p darajada bog‘liq bo‘ladi. 
DV  ishlab  chiquchilarining  nuqtai  nazaridan  kelib  chiqsak,  ob’ektlar  (hamda  ularning  sinflari)ning 
quyidagi kategoriyalarini farqlash lozim: 
-modelli (moddiy yoki aqliy) olam ob’ektlari, 
-real  olam  ob’ektlarining  axboriy  (ya’ni  axborot  beruvchi)  modellari  (ularni 
foydalanuvchilik 
ob’ektlari
 deb ataymiz), 
-dasturlarning bajarilish jarayoni ob’ektlari, 
-DV ni ishlab chiqish jarayoni ob’ektlari (
texnologik dasturlash ob’ektlari
). 
Bundan  tashqari,  modelli  olam  bilan  foydalanuvchi  o‘rtasidagi  o‘zaro  aloqalar  xususiyatlarining 
kompyuterda taqdim etilish usulidan kelib chiqib, passiv va aktiv ob’ektlarni ham farqlash mumkin. 
Passiv 
ob’ekt
  muayyan  turga  mansub  turli  ma’lumotlarni  saqlay  oladigan  (bu  ma’lumotlar  ushbu  ob’ektning  turli 
holatlari
ni  bildiradi)  hamda  biron-bir  operatsiyalar  to‘plamining  bajarilishi  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  axborot 
muhitining  biron-bir  fragmenti  (qismi)dan  iboratdir.  Bunday  ob’ektga  nisbatan  qo‘llanadigan  operatsiyalar 
tashqi aktiv kuch ta’sirida amalga oshirilib, bu kuch yo foydalanuvchidan, yoki biron-bir dasturiy fragmentni 
bajarish jarayonida mana shu fragmentdan keladi. 
Aktiv ob’ekt
 bu passiv ob’ektning shunday kengaytirilgan 
ko‘rinishiki,  unda  axboriy  muhit  fragmenti  bajarilish  jarayonida  (
aktiv  holatda
)  tura  oladigan  dasturiy 
fragmentlarni  ham  saqlay  olishi  mumkin.  Biron-bir  dasturiy  fragmentlari  aktiv  holatda  turgan  aktiv  ob’ekt 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

o‘zi joylashtirilgan operatsiya muhitidan  xabarlar yoki signallarni qabul qilib olish hamda ushbu xabarlar va 
signallarga  javob  tariqasida  biron-bir  operatsiyalarni  mustaqil  bajarish  imkoniyatiga  ega.  Shunday  qilib, 
aktiv ob’ekt 
ichki aktiv kuch
ga ega deb hisoblash mumkin. 
DV  ishlanmasiga  ob’ektli  yo‘naltirilgan  yondoshuv  haqida  gap  borganda,  modelli  olam  ob’ektlariga 
tavsif  berishga  hamda  ularning  axborot  modellarini  tuzishga  yo‘naltirilgan  yondoshuv  nazarda  tutiladi. 
Bunda  DV  ishlanmasining  ko‘pchilik  jarayonlari  o‘ziga  xos  («ob’ektli»)  xususiyatlar  kasb  etadiki,  ular 
quyidagilardan iborat: 
-ob’ektlar va ularning sinflarini tavsiflash imkonini beradigan tushunchalar tizimidan foydalanish, 
-ob’ektlar dekompozitsiyasi DVni soddalashtirishning asosiy vositasi bo‘lib xizmat qiladi, 
-ishlab chiqish jarayonlarini soddalashtirish uchun dasturdan tashqari abstraktsiyalar qo‘llanadi, 
-funksiyalarning  ishga  tushirilishidan  ko‘ra  ma’lumotlar  tuzilmasini  ishlab  chiqishga  etakchi  o‘rin 
berish. 
DV  ni  ishlab  chiqishdagi  o‘ziga  xos  xususiyatlarning  asosiylarini  sharsharaviy  texnologiya  modeli 
doirasida ko‘rib chiqamiz.