Dasturiy injiniringga kirish” fani bo`yicha “O'zaro ta'sir modellari”

MUXAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
“Dasturiy injiniring” fakulteti

“Dasturiy injiniringga kirish” fani bo`yicha

“O'zaro ta'sir modellari” mavzusida tayyorlangan

MUSTAQIL ISHI
Toshkent 2022
TIZIMNI MODELLASHTIRISH

Reja:

1. 
   Kirish.
   
2. 
   Kontekst modellari.
   
3. 
   О’zaro ta’sir modellari.
   
4. 
   Strukturaviy modellar.
   
5. 
   Xulq-atvor modellari.
   
6. 
   Modelga asoslangan arxitektura.
   

6.Foydalanilgan adabiyotlar va manbalar.

Kirish

Tizimni modellashtirish - bu tizimning mavhum modellarini ishlab chiqish jarayoni bo'lib, unda har bir model o'zgacha nuqtai nazar yoki nuqtai nazarni taqdim etadi. Tizimni modellashtirish odatda Birlashgan Modellashtirish Tilida (UML) diagramma turlariga asoslangan biron bir grafik modeldan foydalangan holda tizimni ifodalashni anglatadi. Shu bilan birga, odatda tizimning batafsil spetsifikatsiyasi sifatida tizimning rasmiy (matematik) modellarini ishlab chiqish mumkin. Bu yerda UML-dan foydalanib grafik modellashtirishni yoritiladi.

Modellar talablarga javob beradigan muhandislik (injiniring) jarayonida, tizim uchun batafsil talablarni olishga yordam berish uchun, tizimni ishlab chiqaruvchi muhandislarga tizimni tavsiflash uchun, va tizimni tuzilishi va ishlashini hujjatlashtirish uchun loyihalash jarayonida qo'llaniladi. Siz mavjud tizimlar va ishlab chiqiladigan tizimlarning modellarini ishlab chiqishingiz mumkin:

1. 
   Mavjud tizimning modellari talablar injiniringi (dasturiy ta’minot talablarini ishlab chiqish) vaqtida qo'llaniladi. Ular mavjud tizim nima qilishini aniqlashtirishga yordam beradi va ulardan kuchli va zaif tomonlarini muhokama qilish uchun foydalanish mumkin.
   
2. 
   Yangi tizimning modellari talablarni loyihalash jarayonida boshqa tizimning tomonlariga taklif etilayotgan talablarni tushuntirishga yordam berish uchun ishlatiladi. Muhandislar ushbu modellardan loyiha takliflarini muhokama qilish va tizimni joriy qilish uchun hujjatlashtirish uchun foydalanadilar. Agar siz modelga asoslangan muhandislik jarayonidan foydalansangiz (Brambilla, Cabot va Wimmer 2012), tizim modellaridan to'liq yoki qisman tizimni yaratishingiz mumkin.
   

Tizim modeli ishlab chiqilayotgan tizimning to'liq ifodalab beraolmasligini tushunish muhimdir. Tushunishni osonlashtirish maqsadida unda tafsilotlar qoldiriladi. Model bu tizimning muqobil namoyishi emas, balki o'rganilayotgan tizimning alternative ifodasidir. Tizimning vakili taqdim etilayotgan mantiqiy ob'ekt to'g'risidagi barcha ma'lumotlarni o'z ichiga olishi kerak. Abstraktsiya ataylab tizim loyihasini soddalashtiradi va eng muhim xususiyatlarni tanlaydi. Masalan, ushbu kitob bilan birga kelgan PowerPoint slaydlari kitobning asosiy fikrlarining abstrakt ifodalanishidir. Ammo, agar kitob tarjima qilingan bo'lsa ingliz tilidan boshqa tiliga o'tganda, bu alternativ vakillik bo'lishi mumkin.

Tarjimon barcha ma'lumotlarni ingliz tilida taqdim etilganidek saqlab turishni niyat qilgan.
Tizimni boshqasidan ifodalash uchun siz turli ko’rinishdagi turli xil modellarni ishlab chiqishingiz mumkin. Masalan:

1. 
   Tashqi ifodasi, unda siz tizimning kontekstini yoki atrofini modellashtirasiz.
   
2. 
   Tizim va uning muhiti, yoki tizim va uning tarkibiy qismlari o'rtasidagi o'zaro munosabatlarni modellashtiradigan o'zaro ta'sir ifodasi.
   
3. 
   Tizimning tashkil etilishini yoki tizim tomonidan ishlov berilgan ma'lumotlarning tuzilishini modellashtiradigan tarkibiy ifodasi.
   
4. 
   Xulq-atvor ifodalanishi, unda tizimning dinamik xatti-harakatlarini va voqealarga qanday munosabatda bo'lishi modellashtiriladi.
   

Tizim modellarini ishlab chiqishda siz ko'pincha grafik notatsiyasini ishlatishda moslashuvchan bo'lishingiz mumkin. Siz har doim notatsiyaning tafsilotlariga qat'iy rioya qilishingiz shart emas. Modelning tafsilotlari va qat'iyligi siz uni qanday ishlatmoqchi ekanligingizga bog'liq. Grafik modellardan keng foydalaniladigan uchta usul mavjud:

1. 
   Mavjud yoki taklif qilinayotgan tizim haqida qiziqishni oshirish va diqqatni jalb qilish usuli sifatida. Modelning maqsadi – tizimni ishlab chiqishda ishtirok etadigan dastur muhandislari o'rtasida qiziqishni oshirish va diqqat markazida bo'lishdir. Modellar to'liq bo'lmasligi mumkin (agar ular munozaraning asosiy jihatlarini qamrab olsalar) va ular modellashtirishga oid notatsiyalardan norasmiy foydalanishlari mumkin. Shunday qilib, odatda modellarni tezkor o’zgaruvchan (agile) modellashtirishda foydalaniladi (Ambler va Jeffrie, 2002).
   
2. 
   Mavjud tizimni hujjatlashtirish usuli sifatida. Modellar hujjat sifatida ishlatilganda, ular to'liq bo'lishi shart emas, chunki siz tizimning ba'zi qismlarini hujjatlashtirish uchun faqat modellardan foydalanishingiz kerak bo'lishi mumkin. Biroq, ushbu modellar to'g'ri bo'lishi kerak - ular notatsiyalardan to'g'ri foydalanishi va tizimning aniq tavsifini ifodalashi kerak.
   
3. 
   Tizim amalga oshirishni generatsiyalash uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan tizimning batafsil tavsifi sifatida. Agar modellashtirish modelga asoslangan ishlab chiqish jarayonining bir qismi sifatida foydalanilsa, tizim modellari to'liq va to'g'ri bo'lishi lozim. Ular tizimning dastlabki kodini yaratish uchun asos sifatida ishlatiladi va shuning uchun siz turli xil ma'nolarga ega bo'lgan strelka va blokirovka strelkalari kabi o'xshash belgilarni chalkashtirib yubormaslik uchun juda ehtiyot bo'lishingiz kerak.
   

Ushbu mavzuda Unifikatsiyalashgan (birlashgan) modellashtirish tilida (UML - Unified Modeling Language) aniqlangan diagrammalardan foydalanilgan , bu ob'ektga yo'naltirilgan modellashtirish uchun standart tilga aylandi. UML 13 ta diagramma turiga ega va shuning uchun har xil turdagi tizim modellarini yaratishni qo'llab-quvvatlaydi. Ammo, o’tkazilgan so’rov natijalariga ko’ra (Erickson va Siau, 2007) UML foydalanuvchilarining aksariyati beshta diagramma turi tizimning zaruriy ma'lumotlarini ifodalashi mumkinligini ta’kidlashgan. Shunga ko’ra UML diagrammalarining ushbu beshta turini korib chiqamiz:

1. 
   Faoliyat diagrammalari (activity diagrams), jarayonlarda yoki ma'lumotlarni qayta ishlashda ishtirok etadigan faoliyatlarni ifodalaydi.
   
2. 
   Ishchi diagrammalar (use case diagrams), tizim va uning tashkil etuvchilari o’rtasidagi o'zaro ta'sirini ifodalaydi.
   
3. 
   Ketma-ketlik diagrammalari (sequence diagrams), tizimga tasir etuvchi subyekt va tizim o'rtasidagi o'zaro aloqani va tizim tarkibiy qismlari o'rtasidagi o'zaro aloqani ko'rsatadi.
   
4. 
   Sinf diagrammalar (class diagrams), tizimdagi ob'ekt sinflarini va ushbu sinflar o'rtasidagi bog'liqlikni ko'rsatadi.
   
5. 
   Holat diagrammalari (state diagrams), tizimning ichki va tashqi hodisalarga qanday munosabatda bo'lishini ko'rsatadi.