Дастурга кириш. Техник чизмаларни график бажариш­нинг асосий қоидалари. Геометрик ясашлар

Асосий ёзувнинг форматда жойлашуви

15мм

17мм

18мм

20мм

30мм

50мм

17мм 23мм 15мм 10мм
185мм
Барча саноат ва қурилиш тармоқлари чизмалари стандарт кўрсатмасига мувофиқ турли йўғонликда ва шаклда чизилади. Чизиқлар тузилишига қараб қуйидагича номланади:

1. 
   Йўғон туташ чизиқ (асосий чизиқ, контур чизиғи)
   
2. 
   Ингичка туташ чизиқ (ўлчам чизиғи)
   
3. 
   Туташ тўлқинсимон чизиқ ( кесиш чизиғи)
   
4. 
   Узуқ чизиқ ( штрих чизиқ)
   
5. 
   Ингичка узуқ нуқта чизиқ (ингичка штрих- пунктир чизиқ)
   
6. 
   Йўғон узуқ нуқта чизиқ ( йўғон штрих-пунктир чизиқ)
   
7. 
   Узуқ йўғон чизиқ ( кесилиш чизиғи)
   
8. 
   Ингичка туташ синиқ чизиқ ( узун ўйиқ чизиқ)
   

Барча саноат ва қурилиш тармоқлари чизмаларидаги ҳамда бошқа техник ҳужжатлардаги ёзувлар, яъни ҳарф ва рақамлар стандарт чизма шрифти билан ёзилади. Шрифтларнинг ўлчами бош ҳарфларнинг миллиметр ҳисобидаги баландлиги h билан аниқланади. Ҳарфларнинг бўйига қараб эни танланади. Ҳарфлар стандартлар асосида уч турда бўлади:

1. 
   Чизма ҳарфлари.
   
2. 
   Китоб ҳарфлари.
   
3. 
   Безак ҳарфлар.
   

Харф ва рақамларни қўлда ёки чизма асбоблари ёрдамида қаламда ингичка чизиқ билан ёзиб чиқилади, кейин устидан босиб ёзиб чиқилаби.


1-машқ бажариш: Чизма шрифтларини 14 ўлчамда ёзиш.



Геометрик ясашлар.

Барча геометрик ясашлар аниқ амалга оширилиши зарур. Ҳар қандай чизмалар нуқтадан бошланади. Нуқта фазонинг кўплик деб кўрилувчи элементи бўлиб, уни икки тўғри чизиқнинг ўзаро кесишишидан ҳосил бўладиган геометрик ўрин, таърифсиз қабул қилинадиган асосий геометрик тушунча ёки энг содда геометрик шакл деб ҳам қараш мумкин. Тўғри чизиқлар қуйидаги турларда бўлади:

1. 
   Горизонтал чизиқ
   
2. 
   Вертикал чизиқ.
   
3. 
   Қия чизиқ.
   
4. 
   Эгри (айлана чизиғи) чизиқ.
   

Ҳар қандай айлана диаметри уни тенг иккига бўлади. Айлананинг ўзаро перпендикуляр иккита диаметри уни тенг тўрт қисмга бўлади.Ҳар қайси қисмни иккига бўлиш орқали айланани тенг саккиз бўлакка бўлиш мумкин. Айланани бўлишда ҳосил бўлган нуқталарни ўзаро кетмағкет туташтирилса, мунтазам кўпбурчакликлар ҳосил қилинади.

Машина ва деталларни чизишда кўпинча бир чизиқни иккинчи чизиқ ёки айлана билан, айланани ёйлар билан равон туташтиришга тўғри келади. Бундай ясашлар туташма дейилади. Туташманинг турларини ўрганишдан асосий мақсад детал кўринишларини чизишда юмалоқлаш маркази ва ўтиш нуқтасини тез ва аниқ топиш тажрибасига эга бўлишдир. Туташмалар циркул ёрдамида бажарилади. Шунга кўра бу ясашлар циркул эгри чизиқлари ҳам дейилади.Айланани айланага ёки тўғри чизиқга ва тўғри чизиқни тўғри чизиқга уринтириб чизиш икки хил булади. Бири ташқи уринма бўлиб R+R, иккинчиси ички уринма ҳисобланиб R-Rларга бажарилади.

2-машқ бажариш: Ички ва ташқи туташмалар ясаш.