Dastlabki yillar Maktab yillari Kurash 4 Patent ofisi

U allaqachon yerning tortishish kuchi, yorug’likning sinishiga sabab bo’lishini anglab yetgandi, biroq mazkur g’oyasini kimdir quyosh tutilishi davrida o’rganishidan umidvor edi.

Uzoq yillardan buyon merkuriy sayyorasining orbitasi jumboq bo’lib kelardi. Boshqa sayyoralar kabi, merkuriyning sun’iy yo’ldoshi ham quyosh atrofida belgilangan tartibda aylanadi. Bu uning quyoshga eng yaqin sayyora ekanligi bilan bog’liq bo’lib, olimlar buni bilishardi. Asrlar mobaynida Merkuriyning quyoshga yaqin bo’lgan davri asta – sekin o’zgara bordi. OLimlar mazkur hodisani quyoshga yaqinlashishning eng oily nuqtasi deb atadi. Biroq ular bu hodisaning asl sababi nimada ekanligini bilishmasdi. Ular bu hodisani ilmiy izohlashga harakat qilishgan bo’lsalarda, ularning bu urinishlari samarasiz yakun topadi. Eynshteyn esa bu masalaga umumiy nisbiylik nazariyasi nuqtai nazaridan yondashib, buninig sababini aniq faktlar asosida isbotlab berdi. U shuningdek, fanda qizil o’zgarish deb nomlangan hodisani ham sharhlab berdi. Mazkur g’oyaga ko’ra, yorug’lik spektrning turli ranglaridan tashkil topgan. Qizil, spektrning oxirgi qismida yonadi, ko’k esa boshqa bir qismida. Eynshteyn bu bilan koinotdagi barcha jismlar harakatda ekanligini bashorat qilgan edi.

1929 – yilga kelib, astranavtlar Eynshteynning bu ixtirosini ham tasdiqladi. Umumiy nisbiylik nazariyasining mazkur kashfiyoti, Nuytonnig olam o’zgarmas harakatsiz degan g’oyasini noto’g’ri ekanligini isbotlab bergan edi.

Koinotdagi har bir jism harakatda. Umumiy nisbiylik nazariyasi gravitatsiyaning to’qinlanishini ham ko’rsatib berdi. Koinotdagi og’ir jismlar harakatlanarkan, o’zidan to’lqinsimon izlar qoldiradi. Olimlar uchun bu g’oyani sinab ko’rish juda mushkil ish edi. O’n yillar mobaynida ko’pchilik buni imkonsiz ish deb keldi.

1993 – yilga kelibgina Amerikalik olimlar Russel Hulse va Joseph Taylor mazkur ish yuzasidan tadqiqotlar olib bordi va Eynshteyn g’oyasiga muofiq, gravitatsiya to’lqinlarini mavjudligini isbotlab bergani uchun Nobel mukofotiga sazovor bo’ldilar. Eynshteynning umumiy nisbiylik nazariyasi ilm – fan olamini larzaga solganligi haqiqat edi. Bu insoniyat tafakkurining eng buyuk ixtirolaridan biri, ta’bir joiz bo’lsa, insoniyat tamonidan kashf qilingan chinakkam san’at deb atash mumkin.

Eynshteyn hayotligida ko’plab olimlar uning bemisl g’oyalari haqiqiy mo’jiza ekanligini bilishsalarda, hech kim unga yordam berishni istamasdi. Birinchi jahon urushi qutirar, ilmiy nazariyalarni sinovdan o’tkazish deyarli imkonsiz edi.