Dastlabki kimyoviy tushunchalar

Element tushunchasini fanga R. Boyl kiritgan. “Element”-so’zining manosi tarkibiy qisim demakdir. Kimyoviy element deb – Yadro zaryadi (tartib raqami, protonlar soni) bir xil bo’lgan atomlarning muayyan turiga aytiladi.
Hozirgi kunda 118 ta kimyoviy element aniqlangan, shulardan 22 tasi metalmas qolgan 96 tasi esa metallar hisoblanadi. Metallmaslarga quydagi elementlar kiradi: H, He, B, C, N, O, F, Ne, Si, P, S, Cl, Ar, As, Se, Br, Kr, Te J, Xe, At, Rn.
ODDIY MODDALAR
Bir xil element atomidan tashkil topgan moddalarga oddiy moddar deyiladi. Oddiy moddalarga davriy sistemadagi 118 ta element va ularning allatropik shakl o’zgarishlari kiradi. M: Fe, C, N₂, O₂ , P₄, S_8, 2H₂+O₂ (qaldiroq gaz).


MURAKKAB MODDALAR
Har xil element atomidan tashkil topgan moddalarga murakkab moddalar deyiladi. M: HCl, CaCO₃, H₂SO₄

Tarkibi va xossalari butun hajmi bo’yicha bir xil bo’lgan moddalarga – sof, toza moddalar deyiladi.
Toza (sof) moddalar - Faqat bir xil molekuladan (bir xil zarrachalardan) hosil bo’lgan moddalar.
Masalan: H₂O - suv (distillangan), C₁₂H₂₂O₁₁ - shakar, H₂SO₄ - sulfat kislota, O₃ - ozon, Au va hakozolar.

Aralash moddalar o’z navbatida 2 guruhga bo’linadi:

a) Gomogen (bir jinsli) aralashmalar - Toza moddadan oddiy ko’z bilan hatto mikroskop bilan ham farqlab bo’lmaydigan aralashmalar. Masalan: Dengiz suvi, xavo, shisha, vodoprovod suvi, aroq, yog’ va moylar, benzin, va h.z..
b) Geterogen (turli jinsli ) aralashmalar - Toza moddadan oddiy ko’z bilan ham farqlab bo’ladigan aralashmalar. Masalan: loyqa suv, ohakli suv changli havo va h.z.
Aralashmalarni sof moddalarga ajratish mumkin , buning uchun tindirish, filtrlash, haydash, magnit bilan tas’ir etish, xromatografiya kabi bir qancha maxsus usullardan foydalaniladi.


Atom molekulyar ta’limot
Atom molekulyar ta’limot Lomonosov tomonidan yaratilgan, Dalton tomonidan rivojlantirilgan.
Asosiy qoidalari.
1. Moddalar molekulalardan, molekulalar esa atomlardan tashkil topgan.
2. Molekula va atomlar to’xtovsiz harakatda bo’ladi. Ularni harakat tezligi agregat holati va temperaturasiga bog’liq bo’ladi.
3. Molekulalar orasida ma’lum masofa mavjud
4. Atomlar va molekulalar orasida tortilish va ittarilish kuchlari mavjud.
5. Molekulalarning xossalari ulardagi atomlarning turiga bog’liq bo’ladi.
6. Tabiatda uchraydigan barcha atomlar massasi, o’lchami va xossasi bilan farq qiladi.