Dastlabki iqtisodiy g`oyalar insoniyatning paydo bo`lishi bilan shakllangan, ammo bizgacha



Download 0,61 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/4
Sana03.08.2021
Hajmi0,61 Mb.
#137420
1   2   3   4
Bog'liq
8-N

K^dm  yetib  keldilаr.  Xivaliklаr  Buxoroning  Nomozgoh  dаrvozаsi  oldigа  ke-lib 

yetgаnlаridа Abdulazizxon bilаn Аbulg'ozixon o'rtаsidа sulh bitimi imzolаnаdi. 

Аbulg'ozi Bahodirxon vаfoti (1563) dаn so'ng uning o'g'li 

 

Anusha ham Buxoro hududlаrigа qarshi yurishni dаvom etti- 



rаdi. shunday hujumlаrdаn biridа Anusha Buxorodаgi

 

Jo'yborgаchа  (Jo'ybor  xo'jаlаri  yashaydigаn  joy)  yetib  borgаn  vа  u  yerni  tаlаgаn,  bu 



pаytdа Аbdulаziz Kаrmаnаdа bo'lgаn vа tezdа Buxorogа yordаm berish uchun bu yergа 

yetib  kelgan.  U  Buxoro  xalqining  shаhar  himoyasigа  sаfаrbаr  etа  oldi  vа  xivaliklаr 




chekinishgа  mаjbur  bo'ldi^r.  Xivaliklаr  bilаn  olib  borilgаn  uzoq  ппкИаШ  urushlаr 

Movаrounnаhrning  umumiy  iq-tisodiy  inqirozigа  sаbаb  bo'ldi  vа  Ashtarxoniylаr  dаvlаti 

ichidаgi  ziddiyatlаrni  yanаdа  kuchаytirdi.  Sаlomаtligi  og'irlаshgаn  vа  keksаyib  qolgаn 

Аbdulаziz mаmlаkаt mudofаasini tа'minlаy olmаdi. U hokimiyatdаn ukаsi Subxonqulixon 

foydаsigа voz ke-chib Mаkkаi Mаdinаgа ketishni ixtiyor qiladi vа o'shа yerda bu dunyoni 

tаrk etdi. 

 

4.

 



So‘nggi  ashtarxoniylardan  bo‘lgan  Abdulfayzxon  hukmronligi  davrida  markaziy 

hokim


iyat  zaiflashganligidan  foydalangan  o‘zbek  urug‘lari  turli  viloyatlarda  hokimiyatga 

qarshi isyon va g‘alayonlar ko‘tarishib, o‘zlarini mustaqil deb e’lon qila boshladilar. Ular 

orasida ashtarxoniylar saroyida katta nufuzga ega bo‘lgan, mang‘it urug‘i boshliqlardan 

biri  Muhammad  Hakimbiy  otaliq  (vafoti  1743y)  hamda  uning  o‘g‘li  Muhammad 

Rahimbiyning harakatlari ayniqsa keskin edi. 

Buxoroda  bo‘lib  o‘tayotgan  tartibsizliklardan  foydalangan  Eron  shohi  Nodirshoh  1745 

yilda  Muhammad  Rahimbiy  rahbarligida  Buxoroga 

katta  qo‘shin  jo‘natdi.  Muhammad 

Rahimbiy Buxoroda viziyatni yumshatish borasida katta ishlarni amalga oshirdi. Miyonqol 

va  Shahrisabzdagi  qo‘zg‘olonlar  bostirildi.  Muhammad  Rahimbiy  davlat  apparati  tizimi 

ishlari va hukumat amaldorlarini almashtirish ishlariga jiddiy kirishdi. 

U  deyarli  barcha  yirik  davlat  mansablariga  o‘zining  yaqin  qarindoshlari  va 

maslakdoshlarini  qo‘yib,  ularning  yordamiga  tayanib  poytaxtda  o‘z  mavqyeni 

mustahkamlab oldi. 1746 yilda Nodirshoh o‘ldirilgach, oradan ko‘p o‘tmay Abdulfayzxon 

ham  o‘ldirildi.  Taxtga  o‘tirgan  Abdulmo‘min  ham  1748  yilda  o‘ldirildi.  Uning  o‘rniga 

nihoyatda yosh bo‘lgan Ubaydulla Sulton nomigagina taxtga o‘tqazildi. 1753 yilga kelib 

yirik amaldorlar, ruhoniylar va urug‘ oqsoqollarining roziligi bilan Muhammad Rahimxon 

(1753-


1758yy) taxtga o‘tirdi va mang‘itlar sulolasi hukmronligini boshlab berdi. 

Muhammad  Rahimxon  markazlashgan  davlat  tizimi  tuzish  siyosatini  olib  bordi.  U  yirik 

mulkdorlarni  davlatni  boshqaruv  ishlariga  aralashtirmay,  mustaqil  siyosat  yurgizdi.  Bu 

hukmdor  Miyonqol,  Nurota,  Urgut,  Kobadiyon,  Boysun  kabi  markaziy  hokimiyatni  tan 

olmagan  viloyatlarga  yurishlar  qilib,  ularni  bo‘ysundirishga  erishdi.  Uning  davrida 

Zarafshonning  yuqori  oqimi,  Jizzax,  Zomin  yana  Buxoroga  qo‘shib  olindi.  Muhammad 

Rahimxo

n qisqa muddat ichida juda katta hududni birlashtirgan mang‘itlarning markaziy 

davlat  tizimini  barpo  etdi.  1758  yilga  kelib  Toshkent,  Qo‘qon,  Marv,  Balx,  Qunduzdan 

elchilar kelib uning hokimiyatini tan olganliklarini bildiradilar. 

 

5.

 Xorazm hududida jami 20 ga yaqin o’zbek qabilasi istiqomat qilar edi. Ular 



orasida qo’ng’irot, mang’it, nayman, qipchoq va qiyot qabilalari ko’p sonli va eng kuchli 

qabilalar bo’lgan. Shayboniyxon bosqini arafasida Xorazm temuriy Sulton Husayn Boyqaro 

boshliq Xuroson davlati tasarrufida edi. Xorazmda qo’ng’irot qabilasidan chiqqan Chin So’fi 

hokim edi. U rasman Husayn Boyqaro noyibi hisoblanardi. 1505-yili Shayboniyxon, 1510-yilda 




esa Eron hukmdori shoh Ismoil Xorazmni bosib oldilar. Biroq shoh Ismoilning hukmronligi 

uzoqqa bormadi. Vazir shahri qozisi Umar qozi yetakchiligida safaviylar hukmronligiga qarshi 

harakat boshlanadi. Xorazmning mo’tabar zotlari mamlakat taxtiga Shaybon avlodlaridan Berka 

Sultonning o’g’li Elbarsxonni o’tqazishga qaror qildilar. U bu davrda Dashti Qipchoqda edi. 

Berka Sultonning xonadoni Shayboniyxon xonadoni bilan garchand bir shajaradan bo’lsa-da, 

ular o’zaro dushmanlik munosabatida edilar. 1480-yilda o’zaro toj-u taxt uchun kurashda 

Muhammad Shayboniyxon tomonidan o’z bobokaloni Shaybonxon avlodiga mansub Berka 

Sultonning o’ldirilganligi buning sabablaridan biri edi. Xorazmning erksevar xalqi Elbarsxon 

yetakchiligida 1511-1512 yillarda Eron qo’shinlarini mamlakatdan butunlay quvib chiqarishga 

muvaffaq bo’ldi. Shu tariqa 1511-yilda Xorazm mustaqilligi tiklandi va bu davlat endi Xiva 

xonligi deb atala boshlandi. Bu davlat asoschisi ham shayboniylar vakillari bo’ldi. Xiva 

xonligida shayboniylar hukmronligi 1770-yilgacha davom etdi. Elbarsxon davrida mamlakat 

poytaxti Vazir shahridan Urganch shahriga ko’chirildi. Elbarsxon Vazir shahrini Eron 

qo’shinlaridan ozod etgach, bu g’alaba sharafiga o’z o’g’illari nomiga "g’ozi" laqabini qo’shib 

aytishni buyurgan. Elbarsxon davrida Dashti Qipchoqdan Xorazmga ko’pgina qabilalarning 

ko’chib kelishi yanada kuchaydi. Natijada, xonlik hukmdorlarining ijtimoiy tayanchi 

mustahkamlandi. Bu omil Xiva hukmdoriga xonlik hududini qo’shni davlatlar hisobiga 

kengaytirib olish imkonini berdi. Chunonchi, Elbarsxon 1516-yilgacha bo’lgan hukmronlik 

davrida Shimoliy Xuroson, Shimoliy Erondagi Saraxs, Orol va Mang’ishloq egallandi. 

Movarounnahrdagi Shayboniylar davlati singari Xiva xonligi ham bir qancha katta kichik 

mulklarga bo’lingan. Xiva xonligining aholisi etnik, madaniy va til jihatdan bir-biridan keskin 

farq qiluvchi uch guruhga bo’lingan: 

1) qadimiy xorazmliklarning bevosita avlodlari; 

2) 


turkman qabilalari

3) Dashti Qipchoqdan Xorazmga ko’chib kelgan qabilalar. Ayni paytda ular markaziy 



hokimiyatga bo’ysunmaslikka, mustaqillikka intilishgan. Bu hol o’zaro nizolarni keltirib 

chiqargan. 

Xiva xonligida yirik o’zbek qabilalarining boshliqlan amalda mustaqil mulk egalariga aylangan. 

Ular xonlikning butun ijtimoiy siyosiy hayotiga hal etuvchi ta’sir ko’rsatib kelganlar. XVI asrda 

Xiva xonligi iqtisodiy inqirozga duchor bo’ldi. Buning asosiy sabablaridan biri-Amudaryoning 

o’z o’zanini o’zgartirib, 1573-yildan boshlab Kaspiy dengiziga oqmay qo’yganligi bo’ldi. Daryo 

15 yil davomida Orol dengizi yo’nalishiga burildiki, natijada eski o’zan atrofidagi yerlar cho’lga 

aylandi. Aholi esa xonlikning boshqa hududlariga ko’chib o’tishga majbur bo’lgan. Bundan 

tashqari, Xiva xonligining XVI asrda ikki marta Buxoro xonligi tomonidan bosib olinishi, 

shuningdek, o’zaro qabilaviy urushlar, og’ir soliqlar hamda turli to’lov va jarimalar mamlakat 

aholisini xonavayron qilgan. Bu hol, o’z navbatida, savdo-sotiqqa katta putur yetkazgan. O’rta 

Osiyoda dastlab tashkil topgan ikki davlat-Buxoro va Xiva xonligi o’rtasida doimo o’zaro 

dushmanlik munosabatlari hukm surgan. Buning asosiy sababi – xonliklarning doimo 

bosqinchilik urushlari hisobiga o’z hududlarini kengaytirishga urinishlari bo’lsa, ikkinchisi, 

Buxoro va Xiva xonligida hukmron sulolalarning bir-biriga g’anim bo’lib qolgan xonadonlarga 

mansubligi edi. Xivani Buxoroga bo’ysundirish harakati Ubaydullaxon davrida boshlandi. 

Ubaydullaxon 1537-1538-yillarda Xorazmga hujum qilib, Xiva xonligini Buxoroga 



bo’ysundiradi. Xiva xoni Avaneshxon (1525-1538) qo’shinlari tor-mor keltirildi, xonning o’zi 

esa o’ldirildi. Ubaydullaxon o’g’li Abdulazizni Xorazmga noib etib tayinladi. Biroq bu ahvol 

uzoq davom etmadi. Mahalliy xalq Avaneshxon avlodlari boshchiligida mamlakatni ozod etdi. 

Ubaydullaxon Yuborgan qo’shin ham tor-mor keltirildi. Abdulazizxon Urganchdan Buxoroga 

qochib ketadi. Keyingi hukmdorlar davrida ham bu ikki xonlik o’rtasidagi adovat va dushmanlik 

to’xtamadi. Jumladan, Buxoro xoni Abdullaxon II 1593-yili Xiva xonligini bosib oladi. Xiva 

xoni Hojimxon (1558-1602) oilasi bilan Eron shohi Abbos huzuriga qochishga majbur bo’ladi. 

1595-yilda Xiva sultonlari turkmanlar yordamida xonlikning yirik shaharlarini egallaydilar. 

Lekin, shu yili Abdullaxon II Xiva xonligi ustiga yana qo’shin tortib keladi. Hoji Muhammad 

(Hojimxon) yana Eronga qochadi. Faqatgina 1598-yili Abdullaxonning vafotidan keyin Buxoro 

xonligida boshlangan o’zaro toj-u taxt uchun kurashlar oqibatida Hojimxon Xiva xonligi taxtini 

qayta egallashga va o’z hokimiyatini mustahkamlab olishga erishadi. Bu davrda Xiva xonligi 

Mang’ishloq, Bolqon tog’lari, Dehiston, O’zboy, Shimoliy Xuroson hududlarini ham o’z 

tasarrufiga olgan edi. 



 

 

 



 

Download 0,61 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish