Дарслик Бакалавриат йўналиши: 5140800-педагогика ва психология талабалари учун дарслик



Download 3,97 Mb.
bet22/276
Sana12.07.2022
Hajmi3,97 Mb.
#782479
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   276
Bog'liq
UMUMIY PSIXOLOGIYA дарслик 1 курс

Ҳайвонларнинг кўникмалари
Тараққиётнинг юқори босқичидаги ҳайвонларда ҳаракатнинг инстинктив шаклари билан бир қаторда, хатти-ҳаракатнинг индивидуал ўзгарувчан шакллари - кўникма ва интеллектуал ҳаракатлар ҳам мавжуд. Кўникма - бу ҳайвонларда шартли боғланишлар асосида юзага келувчи ва автоматик равишда содир бўлувчи ҳаракатлардир, яъни бирор фаолиятни такрорланиб туриши натижасида аста-секин ҳосил қилинган хатти-ҳаракатлардир.
Нерв тизимининг ривожланиши жиҳатидан ҳайвон қанчалик юқори ўринни егаласа, у ўзида шунчалик мураккаб кўникмаларини ҳосил қила олади.
Инстинктларга қараганда, кўникма хатти-ҳаракатларнинг анча ўзгарувчан шакли ҳисобланади. Ҳайвонларнинг кўникмалари, ота-оналаридан "ўрганиш" йўли билан ҳам ҳосил бўлади. Масалан, бўрилар болаларини овга ўргатадилар, қари бўри қилган ҳаракатни ёш бўри такрорлайди, бу тақлид қилиш инстинктига асосланган, хатти-ҳаракатлар кўникмасидир. Уй ҳайвонларини одам "ўргатганда" улар кўп кўникмалар ҳосил қилади. Шунингдек, сиркда ўргатилган ҳайвонлар хилма-хил жуда мураккаб кўникмаларни намоён етадилар. Маълумки, ҳайвонда одам томонидан кўникмалар ҳосил қилиниши ўргатиш ёки дрессировка дейилади. Машҳур ҳайвон ўргатувчи В. Дуровнинг таъкидлашича, маълум нарсага ўргатишда ҳайвонлар керакли ҳаракатни бажарган пайтда уларга овқат бериб, рағбатлантирган, шу йўсинда мураккаб ишларни бажаришга ўргатган. Масалан, айиқларни велосипедда юришга ёки самоварни столга қўйишга, филларни уйин тушишга ва шу каби мураккаб хилма-хил кўникмаларга ўргатган. Ҳосил бўлган кўникмалар ҳатто айрим инстинктларни тўхтатиб ғўя олади. Жумладан, балиқларда шартли боғланишлар анча тез ҳосил бўлади. Шартли боғланишларнинг ҳосил бўлиши учун ёруғлик, ранг, нарсанинг шакли, шунингдек, товуш ва таъм
белгилари сигнал бўлиб хизмат қилиши мумкин. Лекин бу боғланишлар тез ўзгармайдиган бўлади.
Чунончи чўртанбалиқда майда балиқларни овлашга оид шартли рефлекс осонгина ҳосил бўлади. Лекин бу рефлексни сусайтириш жуда қийин. Тадқиқотда майда балиқлар чўртанбалиқдан шиша билан ажратиб қўйилганда йиртқич янгидан вақтинчалик боғланиш ҳосил қилмагунга қадар узоқ вақт давомида шишага урилиб турди, шиша олиб қўйилгандан сўнг еса янги боғланиш ўз навбатида узоқ вақт сақланиб туради. Шундан кейин чўртанбалиқ ёнида сузиб юрган майда балиқларга умуман аҳамият бермай қўяди. Бу фактлардан маълумки шароит ўзгариб кетганда шартли боғланишлар ҳайвонларнинг хатти-ҳаракатларини бир оз ўзгартириши мумкин екан. Шундай қилиб, кўникмалар бир-биридан муҳим жиҳатидан фарқ қилиши мумкин:бир ҳолатда кўникмалар ўзларининг автоматизмларга кўра инстинктларга яқинлашсалар, бошқа бир ҳолатда интеллектуал ҳаракатларга яқинлашадилар.

Download 3,97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   276




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish