Darsga qanday kayfiyat bilan kirdingiz?

Darsga qanday kayfiyat bilan kirdingiz?

Yusuf Xos Hojib

Yusuf Xos Hojib XI asrda yashab turkiy tilda ijod etgan buyuk shoirdir. Yusuf-asl ismi.Aynan “Qutadg`u bilig” dostoni zamon hukmdori tahsiniga sazovor bo`lgani uchun muallifga “xos hojib”, ya`ni eshik og`asi rasmiy lavozimi berilgan. Shoir buni o`ziga taxallus qilib olgan . Yusuf qadimiy Bolosog`un shahrida tug`ilgan . Bolosog`uniy deyilishi- shundan. Ba`zi manbalarda bu shahar Quzo`rda deb ham tilga olinadi.

“Qutadg`u bilig” asari

• Asar hijriy 462, ya`ni milodiy 1069-1070-yili Qoshg`arda yozib tugallangan. Hajmi 6409baytdan iborat

“Qutadg`u bilig”- Baxtga elguvchi bilim

• Tegurdi menga algi ellik yoshim,
• Qug`u qildi quzg`un tusitek boshim.
• Oqir ellik emdi mengar kel teyu,
• Pusug` bo`lmasa, bordim emdi naru
• Ushbu misralarga tayanib , olimlar Yusuf Xos Hojib bu kitobini ellik yoshlarida yozgan deb hisoblaydilar

Qoraxoniylar davlati

• Doston yaratilgan XIasr Qoraxoniylar davlatining eng gullagan davri edi. Yuqori Chindan Kasbiy dengizi ga qadar bo`lgan juda katta hudud shu saltanat hukmi ostida edi. Koshg`ar (ikkinchi nomi O`rdukent) shu ulug` saltanatning poytaxti edi. Bolosog`un mamlakatning muhim markazlaridan biri hisoblanardi.

Xonga qilingan tortiq

• Yusuf Xos Hojib dostonni tugallagach, uni zamon hukmdori (elig) Tavg`achxon Ulug` Bug`ra Qoraxonga taqdim etadi.

Vena nusxasi

• 1439-yili Hirotda uyg`ur yozuvi
• bilan ko`chirilgan. Kitob 1474-yili Turkiyaga keltirilgan Istanbulda mashhur sharqshunos Hammer Purgshtall sotib olibVenadagi Saroy kutubxonasiga keltiradi. 1823-yilda fransuz sharqshunosi Jaubet Amadee bu buyuk asar haqida ma’lumot berib, ilm ahliga tanishtiradi.

Qohira nusxasi

• 1896-yili asarning arab yozuvi asosidagi turkiy alifboda ko`chirilgan nusxasi Qohirada topildi.

Namangan nusxasi

• Sharqshunos Valizoda 1914-yilning 20-aprelida Qozon universiteti qoshidagi Arxeologiya, tarix va etnografiya jamiyatiga Farg`ona ekspeditsiyasi haqida yozgan hisobotida namanganlik Muhammad hoji Eshon Lolaresh degan kishining qo`lida “Qutadg`u bilig”ning yana bir nusxasi mavjudligi haqida ma’lumot beradi.
• Atoqli adabiyotshunos Abdurauf Fitrat 1924-yili u insondan shu qo`lyozmani olishga muyassar bo`ladi.

Dostonning dovrug`i

• Chinliklar “Adab ul-muluk”
• ( “Podshohlar odobi”)
• Mochinliklar “Amin ul-mamlakat”(“Mamlakat omonliklari”)
• Sharq elining ulug`lari “Ziynat ul-umaro” ( “Amirlar ziynati”)
• Eronliklar “Shohnomayi turkiy”
• ( “Turkiy Shohnoma”)
• Turonliklar “Qutadg`u bilig”, ba’zilar esa “ Pandnomayi muluk”(“Podshohlar pandnomasi”) deb tilga olganlar

• “Qut”- baxt, saodat, “bilig”-esa bilim degani.
• “Baxtga eltuvchi bilim”
• “Saodatga yo`llovchi bilim”
• “Baxtliklanish bilimi” (Fitrat)

Asosiy 4 qahramon

• Kuntug`di (chiqqan quyosh)-elig, hukmdor, adolat ramzi
• Oyto`ldi (to`lgan oy- vazir, baxt va davlat ramzi
• O`gdulmush (aqlga to`lgan)-vazirning o`g`li, aql va zakovat ramzi
• O`zg`urmush(uyg`ongan)- vazirning qarindoshi, qanoat, ofiyat, sog`lomlik ramzi.

• Bu to`rt nang uza so`zladim men so`zung,
• O`qisa ochilgay yetig qil ko`zing.
• ( So`zni shu to`rt narsa ustida yuritdim,
• Uni o`qib tushunilsa ro`shnolik bo`ladi, ko`zingni och)

Darsdan so`ng qanday kayfiyatdasiz?

Keyingi darsda ko`rishguncha!