Дарс №27. Синф: 11. Фан

Нефтнинг таркиби асосан: парафинлар, циклопарафинлар ва ароматик у/в ташкил қилади.Таъкидланган аралашмалардан ташқари нефть таркибида металлар ва ер остидан қазиб олинадиган нефть таркибида кўп миқдорда сув ҳам бўлади. Бу ҳом нефть деб,қўшимчалардан тозаланган ва қайта ишланган нефть тайёр ҳолдаги нефть деб аталади

4.Нефтни қайта ишлаш усуллари:
1.Физик усул: фракцияловчи минорада нефтни фракцияларга ажратиш- нефтни ҳайдаш дейилади.нефтни тозалаш ва ҳайдаш)(
2) Кимёвий усул- оғир у/в парчалаш орқали енгил у/в олиш - крекинг дейилади.(термик ва каталитик)
Нефтни ҳайдашга асосланган қурилма 2 бўлимдан иборат: нефтни қиздиришга асосланган қувурли печь ва ректификация-ловчи минора.
Нефть маҳсулотларининг крекинги –нефть маҳсулотларини босим остида қайта ишлаш орқали йирик у/в-ни парчалаб молекуласида углерод атомларининг сони кам бўлган у/в олишга айтилади. Нефтни ҳайдаш орқали олинган бензин уними 15-20% ташкил қилади, крекинг усули билан бензин олиш унумин ортиради. Бунда бензиндан ташқари:
230-250⁰С оралиғида урчуқ мойи
260-305⁰С оралиғида машина мойи
315-325⁰С оралиғида енгил цилиндр мойи
350-370⁰С оралиғида оғир цилиндр мойларга оҳирида гудрон қолдиқ смфатида қолади.

Крекинг жараёнини биринчи бўлиб рус олими В.Г.Шухов таклиф қилган ва унинг термик ва каталитк каби турлари бор.
Термик крекинг –мазутнинг юқори молекулалаи у/в-ни юқори ҳароратда, 20-70 атм. Босимда , ҳавосиз жойда қиздирилганда паст молекулаларга айланиши.С₁₆Н₃₄→С₈Н₁₈+С₈Н₁₆
С₈Н₁₈→С₄Н₁₀+С₄Н₈.Бу усул билан автомобиль бензини олинади.
Каталитик крекинг- бу жараён 450-500⁰С да ва катализатор(алюмосиликатлар АlCl₃) иштирокида олиб борилади. Ушбу усул билан кўпроқ авиация бензини олинади.
Катализаторнинг фаоллиги камайганда ўзҳолига келтириш регенерация дейилади ва крекинглаш бир агрегатда юради, юқори қисми реактор, астки қисми регеератордан иборат .Бу жараёнлар навбат билан юради.
Риформинг- нефть маҳсулотларининг тузилишин ўзгартириш (у/в-ни катализаторлар иштирокида изоиерлаш, цикллаш(ароматлаш), ва алкиллаш( тармоқланган у/в-ни олиш) орқали сифатли нефть маҳсулотларин олиш мумкин.