|
Boshqa daromad manbalari - alimentlar, qarindoshlar va do'stlardan tushumlar.
Bir martalik naqd daromad - majburiy to'lovlar va badallarni olib tashlagan holda naqd daromad.
Haqiqiy pul daromadlari - iste'mol narxlarining o'zgarishini hisobga olgan holda pul daromadlari.
- iste'mol narxlarining o'zgarishini hisobga olgan holda majburiy to'lovlar va badallarni olib tashlagan holda pul daromadlari.
Naqd daromad bo'lishi mumkin nominal (soliqlar va majburiy to'lovlardan oldin) va mavjud (ushbu to'lovlarni amalga oshirgandan so'ng). Haqiqiy pul daromadlari- Iste'mol narxlarining o'zgarishini hisobga olmaganda pul daromadi. Pul daromadlarini iste'mol narxlari indeksiga bo'lish yo'li bilan hisoblanadi. Bir martalik real pul daromadi- Iste'mol narxlarining o'zgarishini hisobga olmaganda, majburiy to'lovlar va badallarni olib tashlagan pul daromadi.
Daromadlar tasnifi turli xil xususiyatlarga asoslanadi.
1. Daromad manbasiga qarab, ular quyidagilarga bo'linadi.
Mehnat faoliyati uchun ish haqi va qo'shimcha to'lov;
Korxonadan olinadigan daromad; qimmatbaho daromad
Vaqtincha foydalanishga berilgan mulk uchun ijara haqi
Sug'urta tovonlari;
Mulkni sotishdan olingan daromad;
Jamoat fondlaridan to'lovlar (byudjet, byudjetdan tashqari)
davlat mablag'lari);
2. Daromadning bir xilligiga qarab, daromadlar ajratiladi:
Muntazam (ish haqi, ijara va boshqalar);
Tasodifiy yoki bir martalik (sovg'alar, mol-mulkni sotishdan tushadigan daromad
3. Tushumlarning ishonchliligiga qarab, daromadlar quyidagicha ajratiladi:
Kafolatlangan (davlat pensiyalari, davlat daromadi.)
urush kreditlari);
Shartli ravishda kafolatlangan (ish haqi);
Kafolatlanmagan (to'lovlar, komissiya).
Qozog'istonda iste'mol uchun foydalaniladigan aholi jon boshiga o'rtacha daromadlarda sezilarli farq bor. Ularning yiliga mintaqalar bo'yicha maksimal va minimal qiymatlarining nisbati: 2005 yilda - 4,8 marta, 2010 yilda. - 3,7 marta. Hayotiy minimallashtirishning farqlanishi ancha kam, garchi u juda katta bo'lsa ham - 1,4 baravar.
Iste'mol uchun ishlatilgan daromadlarning o'sishi 2010 yilga to'g'ri keldi. - 22,5%. Biroq, 2010 yildagi yashash minimumining qiymati. 6,5 foizga o'sdi, ya'ni iste'mol uchun foydalaniladigan daromadlarning real o'sishi 16 foizni tashkil etdi.
2005 yilda aholi jon boshiga o'rtacha oylik nominal pul daromadi 2010 yilda 15,8 ming tengeni tashkil etdi. - 40,5 ming tengeni tashkil etdi, bu 2005 yildagiga nisbatan 2,5 baravar ko'pdir. 2010 yilda real pul daromadlari yil davomida 10,2 foizga o'sdi. Bir xodimga o'rtacha oylik nominal ish haqi 2005 yilda 34,06 tangani tashkil etdi, 2010 yilda 77,5 ming tangani tashkil etdi, bu o'tgan yilga nisbatan 14,6 foizga, real ish haqi esa 7,0 foizga o'sdi. Qishloq xo'jaligi ishchilarining ish haqi doimiy ravishda past bo'lib qolmoqda - o'rtacha respublika ko'rsatkichining 41,3%; moliya sohasidagi ishchilarning ish haqi o'rtacha respublika darajasidan 2,0 baravar yuqori; sanoatda - 1,3 baravar; Jinsiy farqlar saqlanib qolmoqda: erkaklar uchun o'rtacha ish haqi ayollarga qaraganda 1,3 baravar yuqori. Mintaqalar orasidagi farq ham sezilarli - 3,2 baravar
Iqtisodiy rivojlanishning o'ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib, shahar va qishloq uy xo'jaliklari daromadlari darajasi va tarkibida farqlar mavjud bo'lib, shahar aholisi iste'mol qilish uchun foydalaniladigan pul daromadlari qishloq aholisiga nisbatan 1,45 baravar ko'p (21,0 ming tanga qarshi 30,5 ming tenge). teng); qashshoqlik qishloqlarda keng tarqalgan - daromadlari yashash darajasidan past bo'lgan aholining ulushi, shaharlarda - 3,7%, qishloqlarda - 10,1%.
2005 yilda daromadlar o'rtacha yashash darajasidan 2,6 baravar, 2010 yilda 3 baravar oshdi.
Mehnat daromadlari aholining barcha pul daromadlarining qariyb to'rtdan uch qismini tashkil etishi va ularning orasida uchdan ikki qismidan ko'prog'i yollangan ishchilar daromadlari ekanligini hisobga olsak, daromadlar miqdorida ishsizlik muhim rol o'ynashi mumkinligini tan olish kerak. Hisob-kitoblar shuni ko'rsatadiki, ishsizlik darajasi va aholining qashshoqligi o'rtasida korrelyatsiya koeffitsienti bo'yicha yashash minimumiga nisbatan sezilarli bog'liqlik mavjud. Ishsizlikning 1 foizga qisqarishi qashshoqlikning 3 foizga pasayishiga olib keladi.
Aholi daromadlari – barcha aholiga tegishli pul va natural (mahsulot shaklida) tushumlar hamda ko‘rsatilgan bepul xizmatlar summasi; aholining milliy daromaddagi hissasi. Aholining jami turdagi daromadlari manbai – ish haqi, pensiya, stipendiya, nafaqalar, mu-kofot, foyda, dividend, zayom va lotereya yutug‘i, bank to‘lagan foiz puli, ko‘chmas mulkdan kelgan renta to‘lovi va ija-ra puli, sug‘urta qoplamalari va boshqalardan iborat. Bozor sharoitida Aholi daromadlarining eng katta qismi pul shakliga ega. Qishloq aholisi o‘zining tomorqa xo‘jaligidan ham mahsulot olib daromad ko‘radi va u natural daromadga kiradi. Shuningdek, aholining yordamga muhtoj qatlamlariga bepul mahsulot beriladi va xizmatlar ko‘rsatiladi (bepul ovqatlanish, kiyim-kechak, doridarmon, transport va kom-munal xizmati va hokazo); bular natural daromadlar hisoblanadi. Aholi daromadlari nominal va real daromadlarga bo‘linadi. Nominal daromad aholi muayyan pul summasi shaklida olgan daromad bo‘lib, inflyatsiya ta’sirida uning harid qobiliyati pasay-ishi mumkin. Real daromad – pul shaklidagi daromadga amalda qanday miqdorda iste’mol buyumlari va xizmatlar harid etish mumkinligini ko‘rsatadi. Aholi jon boshiga hisoblangan real daromad aholi turmush darajasining umumlashgan va yaxlit ko‘rsatkichi hisoblanadi.Iqtisodiyotda aholi yalpi pul daro-madlaridan barcha majburiy va ixtiyoriy to‘lovlar (soliqlar, qarz puli, badallar) chegirib tashlangandan so‘ng uning qo‘liga tegadigan daromad ham muhim ahamiyatga ega. Aholi qo‘liga tegadigan daromad miqdoriga soliqlar kuchli ta’sir etadi. Rivojlangan mamlakatlarda ish haqi daromadning 2/3 qismini tashkil etadi. Agar mamlakatda xususiy mulk ustivor, renta, aholi pul jamg‘armasi ko‘p bo‘lsa, bank to‘laydigan foiz puli salmoqli bo‘ladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida Aholi daromadlari tarkib jihatidan mehnatdan, tadbirkorliqdan, mulkdan olingan daromadlar va transfert (nochorlarga byudjetdan beriladigan nafaqa va yordam puli) kabi daromadlardan shakllanadi. Transfertlar nobozor daromadi, qolganlari bozor daromadi hisoblanadi. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida O‘zbekistondagi Aholi daromadlarida bozor tizimiga xos yangi daromad turlari (tadbirkorlik, mulk daromadi kabilar)ning ko‘payib bo-rishi kuzatiladi.Ahmadjon O‘lmasov.
\
Aholi daromadlari va uning tarkibi. Aholi turmush darajasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
