Dariyzabon ijodkor akram usmon va uning

Toliqon yo‘llaridan hech kim o‘tmadi Yer odamlarni yutib ham to‘ymadi Kel, ajal ustozin oldiga boraylik O‘lim haqdir, biroq yosh hali qarimadi.

از کوتل طالقان کسی تیر نشد از خوردن آدمی زمین سیر نشد بیا که برویم به پیش استاد اجل مردن خو حق است ولی جوان پیر نشد

Hikoyaning kulminatsion qismi shu epizod bilan berilgan desak adashmagan bo‘lishimiz mumkin. Hikoya qahramonining ruhiy holatini mahorat bilan yuqoridagi dubayti yordamida aniq va mubolag‘asiz tasvirlab bergan. Devor ortidagi to‘y va tantana sadolari bosh qahramonning qulog‘iga g‘am va qayg‘u, yillar davomida chekkan iztiroblarini eslatardi, uning baxtsizligi va umrining ham tugab borayotganini ko‘z o‘ngidan o‘tkazardi.

Habib onasidan nega tabassum qilayotganini so‘raydi va onasi qo‘shni hovlidan kelinsalomning she’rlari va navolarini eshitayotganini aytadi.
Akram Usmon asosiy personajning ruhiy va emotsional holatini birgina jumla yordamida o‘ta ta’sirchan qilib tasvirlashga harakat qiladi:
Kuydan tasirlangan Habib – “qanday ajib dunyo ekan...” dedi.
چی معجونی حیرت آور، تلخ و شیرین زندگی را یک سرنا صدا می دهند.
“Bu qanday hayratlanarli qorishma, hayotning achchig‘i-yu shirini bir cholg‘udan chaliniblib chiqsa”.
Habib chorrahada otasi bilan yuzlashib qolib, sovuqqonlik bilan va mensimay uning salomiga javob qaytarganini esladi. Onasi oshxonaga qozonni tagiga olov yoqish uchun ketdi.
Hikoya so‘ngida ijodkor qahramonning taqdiri nega bu qadar tushunarsiz va baxtsiz ekaniga javob qoldirish maqsadida Habib qo‘shnining devoriga yaqin kelib pichirlab quyidagi satrlarni aytayotganligi bilan asarni yakunlaydi:

خواران، خواهران و برادران مرا یاد کنین تابوت مرا ز چوب شمشاد کنین تابوت مرا قدم قدم وردارین برخاک سیاه بانین و فریاد کنین جانانه گکم قات به گل می مانه آستابرو ماه مان آستا برو...

Opa-singillar, akalar, meni eslab turinglar, Shamshod yog‘ochidan menga tobut yasanglar. Tobutimni sekin-sekin ko‘tarib boringlar, Qora tuproqga topshirib meni faryod qilinglar. Jononaginam, qadding guldek seni, Sekin yur, oy yuzlikimiz, sekin yur…

Yuqoridagi misralar hikoyaning barcha voqealariga yechim bo’la oladi va xulosa qilishni ijodkor tikobxonga havola qilgan.

Akram Usmon asaridagi har bir epizodni, undagi qahramonlarni to‘g‘ri tanlagani uchun hikoyani o‘qiganingizda undagi voqelar ko‘z oldingizda gavdalanadi. Bir oilada bo‘lishi mumkin bo’lgan har qanday holat inson taqdiriga bitilgan og‘ir kunlar, hayot sinovlari bu hikoyada Habib va uning onasi misolida tasvirlangan.
Hikoya mazmunidan shuni xulosa qilib olishimiz mumkunki, bosh qahramon Habib ruhiy xastalikga chalingan yigit bo‘lib, uzoq yillardan beri oila qurish kabi muqaddas amalni bajara olmayotganligi uning qalbini qayta-qayta jarohatlaydi.
“To‘y” hikoyasi bir ruhiy xasta inson va farzand uchun kuyingan onaning holati tasvirlangan. Ruhiy holati sababli jamiyatdan ajralib turuvchi bu yigit va onai zor necha yillardan beri og‘lini kuyovlik libosida ko‘rish ilinjida bo‘ladi. Ona-bolaning o‘tmishda boshdan kechirganlarini eslashga sabab bo‘lgan hodisa esa, devorning ortida bolayotgan qo‘shnining to‘yi bo‘lib, hikoyaning nomi ham aynan manashu to‘y bilan bog‘liq desak xato qilmagan bo‘lamiz.
Akram Usmon bu hikoyada inson qadri, onaning farzandiga bo‘lgan mehr-muruvvati, nogiron bir yigitning ushalmagan orzusi va inson taqdiri kabi mavzularni yoritib berishga harakat qilgan. Ushbu hikoyada Habib personaji yordamida jamiyatda nogironligi tufayli o‘z o‘rnini topa olmayotgan kishilarning obrazini yaratdi. Ma’suma ona obrazini esa Habibning mehribon, g‘amxo‘r onai zori personaji orqali tasvirlab berishga erishdi. Bu hikoya katta jamiyat ichida kichik insonlar, biroq ezgulikka va baxtli hayot kechirishga umid bog‘lab yashayotgan kishilar haqida desak adashmagan bo‘lamiz.