Данаев Мансур Хамроқулович смм-52 гуруҳ талабаси

Davlat mulki va uning hosil bo’lishi.
Davlat mulki — mulkchilik shakllaridan biri, davlatga qarashli va uning uz vazifalarini bajarishi uchun zarur barcha mol-mulklar va mulkiy huquklar. D.m. tushunchasi "davlat" tushunchasi bilan uzviy bogʻlangan boʻlib, ular doimo bir-birini taqozo etib keladi. Oʻtmishda D.m. asosan bosqinchilik urushlari hisobiga koʻpayib bordi. D.m. tarkibiga imoratlar va yerdan tashqari oziqovqat mahsulotlari, ot-ulov vositalari, yem va b. ham kirgan. Kapitalizm davriga kelib turli sohalar (pul muomalasi, bandlik, tashqi savdo, aholining kam taʼminlangan qatlamlarini ijtimoiy himoyalash, madaniyat, taʼlimni rivojlantirish va b.)da davlat boshqaruvchilik vazifasini bajara boshladi. Shunga bogʻliq xrlda D.m. ham maktablar, kasalxonalar, pul-kredit muassasalari, elchixonalar va b. hisobiga ortib bordi. Hoz. rivojlangan mamlakatlarda davlatga qarashli korxonalar ulushi turlichadir. Mas, AQSH, Yaponiyada bu miqdor juda kam (2% atrofida). Yevropada yalpi ichki mahsulotning 10%dan (Germaniya) 30%gacha (Avstriya) boʻlgan ulushini davlat korxonalari ishlab chiqaradi. Ularda 4%dan (Buyuk Britaniya) 20— 25%gacha (Avstriya, Gretsiya, Fransiya) ish kuchi band. Davlat korxonalari iqtisodiyotda yalpi kapital qoʻyilmalarining (Germaniya, Buyuk Britaniyada) 1/6 qismini, Fransiyada 1/3, Avstriyada 1/2 qismini amalga oshiradi. AQShda ekiladigan yerlarning 1/3 qismi federal hukumat mulkiga kiradi.
Jahon tajribasida D.m. asosan ikki yoʻl bilan paydo boʻladi: davlat byudjet vositalari hisobiga mol-mulk obʼyektlari yoki davlat korxonalarini barpo etadi; davlat xususiy mulkchilik egaligida boʻlgan mol-mulkni qisman yoki toʻlaligicha milliylashtirish (natsionalizatsiya)ni amalga oshiradi. Davlat korxonalari mulki shu tartibda davlat byudjeti vositalari hisobidan butun iqtisodiyotning faoliyat kursatishi uchun zarur bulgan serharajat infratuzilma korxonalari (kommunal xoʻjaligi, energetika, transport, aloqa)ni barpo etish, ilmiy-texnika progressi bilan bogʻliq ayrim kapitaltalab tarmoqlar (elektronika, aviatsiya)ni rivojlantirish, zarar kurib ishlayotgan korxonalarni (mas, kumir sanoati korxonalari)ni milliylashtirish va b. yuli bilan shakllanadi.
Oʻzbekistonda Oktyabr tuntarishidan boshlab 20-asrning 90-y.lar boshigacha — Respublika mustaqillikka erishgunga qadar shaxsiy va kooperativ mulkdan tashqari barcha mol-mulk D.m. hisoblanar edi. Mustaqillikdan soʻng mulkchilikning hamma shakllari — D.m., aralash mulk, qoʻshma korxonalar mulki, jamoa mulki, aksiyadorlik mulki va b.ning daxlsizligi va ularning rivojlanishi uchun teng sharoit yaratish qonun yoʻli bilan mustahkamlandi. Shunga koʻra mulkchilik munosabatlari Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, shuningdek, 1990 y. 31 okt.da kuchga kirgan "Oʻzbekiston Respublikasida mulkchilik toʻgʻrisida"gi qonun hamda bir qator qonun hujjatlari bilan tartibga solinadigan boʻldi. Oʻzbekiston Respublikasida D.m. tarkibi, turlari qatʼiy belgilab qoʻyildi. Iqtisodiy islohotlarning yetakchi boʻgʻini tarzida mulkni davlat tasarrufidan chiqarish, xususiylashtirish yoʻnalishi tanlandi.
Oʻzbekiston Respublikasi D.m. respublika mulki va maʼmuriy-xududiy tuzilmalar mulkidan tashkil topadi. Respublika mulkiga (yer, yer osti boyliklari, ichki suvlar, mamlakat hududi doirasidagi xavo havzasi, oʻsimlik va hayvonot dunyosi, respublika hokimiyat va idora organlari mol-mulki, respublika xalqlarining madaniy va tarixiy boyliklari, respublika byudjeti mablagʻlari, oltin zaxirasi, valyuta fondi va b. davlat fondlari, Oʻzbekiston Respublikasining xorijiy davlatlardagi mulki, davlatning byudjet yoki boshqa mablagʻlari evaziga yaratilgan yoki sotib olingan korxonalar, tashkilotlar, oʻquv, ilmiy, i.t. muassasalari, shuningdek, intellektual faoliyat natijalari va b. kiradi. Maʼmuriy- hududiy tuzilmalar mulki (kommunal mulk) mahalliy davlat hokimiyati idoralari mulki, kommunal uy-joy fondi va kommunal xoʻjaligi korxonalari, mahalliy byudjet mablagʻlari, madaniyat, sogʻliqni saklash, xalq taʼlimi muassasalari va b.dan iborat. Oʻzbekistonda D.m.ga boʻlgan mulkchilik huquqini xalq nomidan Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti va ular vakolat bergan markaziy davlat idoralari (vazirliklar) hamda mahalliy hokimiyat idoralari amalga oshiradilar.


1. Жамиятда ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятни шакллантириш бўйича ҳуқуқий маърифий тадбирлар ва учрашувларни кенгайтириш, халқимиз тарихи, дини, миллий қадриятларини ёш авлод онгида шакллантириш орқали ватанпарварлик ҳиссини кучайтириш каби долзарб вазифалар турган бир пайтда Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Жамиятда ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятни юксалтириш тизимини тубдан такомиллаштириш тўғрисида”ги 2019 йил 9 январдаги ПФ-5618-сонли Фармонининг қабул қилиниши айни муддаодир.  
Мазкур Фармонда инсон ҳуқуқ ва эркинликларига ҳурмат муносабатини шакллантиришга, аҳолининг ҳуқуқий онги ва ҳуқуқий маданиятини юксалтиришга, жамиятда фуқароларнинг ҳуқуқий саводхонлиги даражасини оширишга тўсқинлик қилувчи бир қатор муаммо ва камчиликлар кўрсатиб ўтилган. Жумладан, ҳуқуқий маданиятни юксалтиришда энг аввало, ҳуқуқий таълим ва тарбия борасидаги ишлар тизимли ва узвий олиб борилмаётганлиги, узоқ йиллар давомида бу масала ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ва айрим давлат органларининг иши сифатида қараб келиниб, бунда оила, маҳалла ва фуқаролик жамияти бошқа институтларининг иштироки етарлича таъминланмаганлигини, ёшларнинг ҳуқуқий тарбиясига салбий таъсир кўрсатувчи омилларга нисбатан ҳуқуқий иммунитетни шакллантириш, ҳар бир шахсда қонунларга ва одоб-ахлоқ қоидаларига ҳурмат, миллий қадриятларга садоқат, ҳуқуқбузарликларга нисбатан муросасизлик ҳиссини уйғотиш ишига комплекс тарзда ёндашилмаганлиги ҳамда ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятни юксалтиришда шахсий манфаатлар ҳамда жамият манфаатлари ўртасидаги мувозанатни сақлаш ғояларини аҳоли онгига сингдириш ишларининг етарли олиб борилмаслиги ҳам қонун устуворлигини таъминлашга ўзининг жиддий салбий таъсирини кўрсатаётганлиги айтиб ўтилган.
Шу ўринда ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданият ўзи нима деган саволга ойдинлик киритиб ўтамиз. 
Ҳуқуқий онг – қисқача қилиб айтганда ҳуқуқ ва қонунчиликка оид одамларнинг тасаввурлари, уларнинг ҳис-туйғулари, амалий тажрибалар таъсирида пайдо бўлган ҳуқуққа нисбатан муносабатини ифодалайди.  
Ҳуқуқий маданият эса – фуқароларнинг давлат ва ҳуқуқ ҳақидаги муҳим билимларни эгаллаб олиши, амалдаги норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ҳақидаги тушунчаларини талқин қила олиши ҳамда улардан тўғри фойдалана олишидир.  
Бугунги кунда юртимизда барча жабҳаларда туб ўзгаришлар юз бераётган масъулиятли паллада ҳуқуқий тарбиянинг барча шакл ва усулларидан самарали фойдаланиш муҳим аҳамият касб этишини ёдимиздан чиқармаслигимиз лозим. Шу сабабли ҳуқуқий маданиятимиз даражасига танқидий баҳо бериб, муаммоларимиз сабабини чуқур ўрганишимиз керак. Бироқ фақатгина қонунларни ўргатиш ва жавобгарлик билан қўрқитиш орқали қонун устуворлигига ва тараққиётга эриша олмаймиз. Бундан ташқари, ҳозирги глобаллашув, илмий-техник тараққиёт даврида аҳолининг ҳуқуқий онги ва ҳуқуқий маданиятини юксалтиришнинг инновацион усулларидан, тарғиботнинг илғор ва таъсирчан воситаларидан, хорижий давлатларнинг бу борадаги ижобий тажрибаларидан етарли даражада фойдаланмаётганлигимиз юқоридаги фикрларимиз исботидир. 
Фармон асосида аҳолининг ҳуқуқий онги ва ҳуқуқий маданиятини юксалтиришга доир ишлар самарадорлигини янада такомиллаштириш, фуқароларнинг ижтимоий-сиёсий ўзгаришлар билан уйғун равишда ҳуқуқий билимларини ошириб боришнинг замонавий усулларини жорий этиш, шунингдек, аҳолини, айниқса, ёшларни зарарли ахборотлардан ҳимоя қилиш бўйича мустаҳкам ҳуқуқий иммунитетни шакллантириш мақсадида Адлия вазирлиги жамиятда ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятни юксалтириш соҳасида мувофиқлаштирувчи Давлат органи этиб белгиланган.  
Бундан ташқари, аҳолининг ҳуқуқий билимлари етарли эмаслиги, давлат органларининг қонунга хилоф қарорлари устидан судга шикоят қилиш имкониятидан деярли фойдаланмаслиги мансабдор шахслар томонидан фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари камситилиши ҳолатларининг вужудга келишига сабаб бўлаётганлигини инобатга олиб, тегишли давлат органларига аниқ вазифалар юклатилган. Шунингдек, фармон билан “Жамиятда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш” концепцияси қабул қилиниб, унинг асосий вазифа ва мақсадлари, асосий йўналишлари кўрсатилган ва Концепцияни самарали амалга ошириш бўйича “Йўл харитаси” ишлаб чиқилган. “Йўл харитаси”га 88 та банд киритилган бўлиб, барча соҳаларда ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятни юксалтиришга қаратилган ҳамда жамиятда ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятни юксалтириш “шахс - оила - маҳалла - таълим муассасаси - ташкилот - жамият” принципи бўйича тизимли ва узвий ташкил этилиши назарда тутилган.  
Ислоҳотлар ижросини таъминлаш борасида Нарпай туман адлия бўлими томонидан ҳам бир қатор амалий ишлар олиб борилмоқда. Жумладан, туман ҳудудида манзилли ва предметли тарғибот амалга оширилиб, асосий эътибор ёшларга қаратилмоқда. Бундан кўзланган мақсад мамлакатимизда олиб борилаётган суд-ҳуқуқ ислоҳотлари жараёнида ёшларнинг иштирокини янада фаоллаштириш, ёш авлод вакилларини қонунга ҳурмат руҳида тарбиялаш, турли зарарли иллат ва ёд ғоялар таъсиридан ҳимоялаш, ёшларнинг ҳуқуқий онги ва маданияти, билимлари ва масъулиятини мунтазам ошириш ҳамда вилоятнинг туман (шаҳар)ларида, айниқса чекка ҳудудларида истиқомат қиладиган кўп сонли уюшмаган ёшлар ўртасида ҳуқуқбузарликларнинг олдини олишдан иборатдир. 
Таълим даргоҳларида ёшлар билан учрашувлар ўтказиш билан бир қаторда, ўқувчиларни бўлим биносига таклиф қилган ҳолда, уларни суд-ҳуқуқ соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотлардан хабардор қилиб, қонунларга киритилаётган ўзгартириш ва янгиликлар ҳақида, шунингдек ёшларнинг ҳуқуқий онг ва маданиятини ошириш борасида кенг тушунчалар бериб борилмоқда.  
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, ушбу кўзда тутилган мақсадли ишларни амалда ижро этилиши учун ҳар биримиз масъул эканлигимизни ҳис қилишимиз, шундагина фуқаролар ўртасида ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданият юксалиб боради ва қонунлари устувор бўлган давлатгина ривожланади.