Dak ga yuborilsin Dekan dots. T. Jiemuratov 2014 y

Inflyatsiyani turlari. 
Xalkaro amaliyotda bozorda tovarlar
va
xizmatlar 
baxosining usib borishiga karab inflyatsiyani bir necha turlarga bulib karaladi: 
• sudraluvchi inflyatsiya. Baholarning urtacha yildik usishi 5-10% dan 
oshmaydi. Inflyatsiyaning bu turi kuprok rivojlangan mamlakatlarga xos bulib, 
mamlakat iktisodiy rivojlanish darajasiga karab baholar oshishi 3-4% atrofida ham 
bulishi mumkin. Bu inflyatsiya aksincha ishlab chikarishni yanada rivojlantirishni 
ragbatlantiruvchi omil sifatida namoyon bulishi mumkin. Pulning kiymati 
barkarorligidagi uzgarish sezilmasligi mumkin. 
• shiddatli inflyatsiya. Baholarning urtayillik usishi 10-100% (ba`zida 
200% gacha) bulishi mumkin. Inflyatsiyaning bu turi rivojlanayotgan 
mamlakatlarda kuprok uchraydi.
• giperinflyatsiya. Baholarning usish sur`atlari yiliga 200% dan oshib ketadi. 
Bu inflyatsiya mamlakatlar iktisodiy rivojlanishining inkirozli davriga moe keladi 
va u iktisodiyot tarkibiy kismlarining uzgarishi bilan boglik. Hozirgi davrda XVF 
baholar oyiga 50% dan oshgan vaktda bu giperinflyatsiya deb kabul kilgan. 
Giperinflyatsiya davrida baholar kun sayin oshib boradi va baholar bilan ish haki 
urtasidagi fark juda yukori buladi. Aholining yashash sharoiti kiyinlashadi, 
korxonalar faoliyati yomonlashadi. Xujalik faoliyati, bozor faoliyatida 
naturallashtirish avj oladi. 
Inflyatsiyaning kelib chikish sabablariga karab uning ikki 
toifasini 
kursatish 
mumkin: talab inflyatsiyasi va ishlab chikarish bilan boglik inflyatsiya (taklif 
inflyatsiyasi). 
Talab inflyatsiyasi. Inflyatsiyaning bu an`naviy turi talab oshib ketganda 

---

32 
yuzaga keladi. Ishlab chikarish sohasi aholining talabini tula kondira olmaydi, 
taklifga nisbatan talab oshib ketadi. Natijada tovarlar bahosi usadi. Kam 
mikdordagi tovarlarga kup pul massasi tugri keladi. 
Talab inflyatsiyaning yuzaga kelish sabablari kuyidagilardan iborat. 
a) harbiy xarajatlarning usishi va iktisodning militarlashuvi. 
Harbiy texnika sotib olish va boshka harbiy xarajatlarni koplash bilan boglik 
bulgan jarayonlar muomalaga keragidan ortikcha pul chikarishning omili 
hisoblanadi. 
b) davlat karzlarning usishi va byudjet defitsitining mavjudligi. 
Byudjet defitsiti odatda zayomlar chikarish 
yoki banknotalar emissiya 
kilish 
yuli bilan koplanadi. Bu uz navbatida kushimcha muomala vositalari bulishiga, 
kushimcha talab yuzaga kelishiga olib keladi. Uzbekistonda byudjeti defitsitini 
koplash yukorilardagidan tashkari 1996 yildan boshlab davlat kiska muddatli 
majburiyatlarini (D+M) sotish orkali ham koplanmokda. 
v) Xalk hujaligiga ortikcha kreditlar berish natijasida muomalada kredit bilan 
borlik muomala vositalari yuzaga keladi. Bular tovar va xizmatlarga bulgan talabni 
oshiradi. 
g) Chet el valyutasining mamlakatga kirib kelishi va uning milliy valyutaga 
almashinuvi natijasida, muomalada pul massasi ortib boradi, milliy pulga nisbatan 
chet el valyutaning kadri oshadi. 
d) Xalk xujaligining etakchi tarmoklarini keragidan ortikcha investitsiyalar 
ham oborotga kushimcha pul ekvivalentlarini chikarishiga olib keladi.
Shunday kilib, talab inflyatsiyasi umumiy talabning usishi yatijasida 
Bu inflyatsiyaning sabablari kuydagilar bulishi mumkin:
:
a) har xil jarayonlar va tarkibiy uzgarishlar tufayli mehnat unumdorligining 
pasayishi natijasida maxsulot ishlab chikarishga ketgan xarajatlar oshadi. Umuman 
xalk xujaligi buyicha ishlab chikarish hajmi, binobarin, tovarlar buyicha taklif 
kiskaradi va tovarlar bahosi oshadi. Korxonalarning foyda hajmi kiskaradi. 

---

33 
b) har xil yangi xizmat turlari paydo buladi ishlab chikarishga nisbatan kam 
mehnat unumdorligida yukori ish haki olishga imkoniyat tugiladi. Natijada tovar 
va xizmatlarga bulgan
 baho
oshib boradi, 
v) aholini sotsial jihatdan himoyalash maksadida ish hakining oshishi, tovarlar 
bahosining oshishiga olib keladi va yana ish haki oshadi. va h.k. bu zanjir uzluksiz 
davom kilish mumkin.