D tojiboyeva, A. Yo‘ldoshev maxsus fanlarni o'qitish metodikasi

Ko'rsatkichlar	0‘lchov birligi	2000/ 2001 y.	2004/ 2005 у	2006/ 2007 у.
2007/ 2008 у.
Ta’limga ajratilgau davlat xarajatlarining YalMlari ulushi	%	6,7	7.0	8,8	8,8

¹ O'zbekiston iqtisodiyoti 2002. Т., 2003. 78-bet.
Основные показатели развития народного образования и подготовки кадров за 2006 год. Статистический бюллетень. Ташкент: 2008, стр. 63—66.

Umum ta’lim mak­tablari	Soni	9788	9835	9826	9816
Undagi o'quvchilar soni	Ming kishi	6076,4	6151,4	5961	5715
9-sinf bitiruvchilari	Ming kishi		578,1	584.0	623.8
11-sinf bitiruvchi- lari	Ming kishi		303,8	269.7
Akademik litseylar
Jami litseylar	Soni	47	65	99	119
Undagi o'quvchilar soni	Ming kishi	17,5	30,5	53,1	75,6-
Qabul qilish	Ming kishi	10,6	13,4	17,2	27,0
Bitirganlar soni	Ming kishi		7,0	7,1	7,9
Kasb-hunar kollejlari
Jami kollejlar	Soni	303	827	953	1073
Undagi o'quvchilar soni	Ming kishi	130,0	757,6	1021,9	1119,7
Qabul qilish	Ming kishi	77,3	310,1	332	428.6
Bitirganlar soni	Ming kishi	...	194,7	217,6	237,1
Oliy o‘quv yurtlari
Jami oliy o'quv yurtlari	Soni	61	63	62	62
Undagi talabalar soni	Ming kishi	195,8	263,6	286,3	296,6
Qabul qilish	Ming kishi	44,7 .	59,3	61,2	69,1
Bitirganlar soni	Ming kishi		52,8	60,7	63,2

Izoh: Har bir o‘quv yurti bo'yicha bitirganlar soni muvofiq ravishda 2001, 2006, 2007-yillar bo'yicha ko'rsatilgan.


Jadval ma’lumotlariga qaraganda respublikamizda umumta’lim maktablari va o'quvchilar soni unchalik o‘zgarmagani holda keyingi yillarda akademik litsey va ayniqsa, kasb-hunar kollejlari va ularda o‘qiyotganlarning soni ortib borayotganini quvonchlidir.
2000—2001 o'quv yilida 0‘zbekistonda barcha oliy ta’limgacha bo'lgan (birinchi sinfdan boshlab) bilim maskanlari o'quvchilarining 0,15 foizini akademik litsey va 0,9 foizini kasb- hunar kollejlari o'quvchilari tashkil etgan bo'lsa, 2002/2005 o'quv yiliga kelib, muvofiq ravishda 0,5 foizini va 10,9 foizini tashkil etdi. Yoki 2004/2005 o'quv yilida 2000/2001 yilga nisbatan akademik litsey o'quvchilari 3 marta, kasb-hunar kolleji o'quvchilari 12,7 martadan ortiq ko'paydi. 2007/2008 o'quv yilida esa bu raqam

	O'qtiv dnrgohlHrl		O'quvchilar		Jumladan qizlar
	Mini	jumlgu nUbutnn fol/ hi­sobida	soni, niing kishi	inmiga nis- batan foiz hisobida	jamiga nisbatan foiz hisobida
Напиши!	953	100,0	1021,9	100,0	47,3
Jumtiidiin, Fioluilnr bo'yicha:
1 Sunoiit	151	15,8	148,2	14,5	36,6
2. Onrilish	84	8,8	65,0	6,4	35,9
3. Transport	24	3,8	29,6	2,9	20,1
4. Aloqa	226	23,7	189,5	18,5	36,0
5. Qishloq xo‘ja- ligi	40	4,1	45,1	4,5	32,0
6. Iqtisodiyot	125	13,1	127,8	12,6	45,3
7. Huquq	2	0,2	5,8	0,5	36,3
8. SogMiqiii saqlash	64	6,7	142,7	14,3	84,9
9. Jismoniy tar-

¹ Manba: Оснопные показатели развития народного образования и подготов­ки кадров за 2007 год.
Статистический бюллетень. Ташкент, 2008, стр. 54. (Ma’lumotlar asosida mual- lif tomonidan hisoblangan).

biya va sport	15	4,7	13,4	1,3	21,1
10. Maorif	59	6,2	133,0	13,0	82,1
11. Xizmat ko'rsatish	128	13,4	96,8	9,4	45,5
12. San’at va kinematografiya	35	3,6	25,0	2,4	45,6

Jadval ma’lumotlariga nazar solsak, 2006/2007 o'quv yilida respublikamizda 953 kasb-hunar kollejlari bo‘lib, ulardan 40 tasi qishloq xo'jaligi, J51 tasi sanoat, 125 tasi iqtisod, 128 tasi xizmat ko'rsatish, 226 tasi aloqa, 84 tasi qurilish, 57 tasi sog‘liqni saqlash, 59 tasi maorif yo'nalishlari bo'yicha yoshlarimizga bilim, malaka bermoqdalar. Ularda o'qiyotganlar, barcha o'quvchilarning asosiy qismini tashkil qiladi. Keyingi yillarda kasb-hunar kollejlarini ixti- soslashuviga ishchi kuchi tarkibiga bo'lgan bozor talabini hisobga olgan holda yondashishga diqqat qaratildi.
«Ayni paytda bugun bizni g'oyat muhim, prinsipial bir masala bezovta qilmasligi mumkin emas. Ya’ni yosh mutaxassislar tayyor- lanayotgan ixtisoslik yo'nalishlarining barchasiga ham iqtisodi- yotimizning soha va tarmoqlarida amaliy talab bormi? Litsey va kollejlar, oliy o'quv yurtlarini bitirib chiqayotgan yigit-qizlarimiz jamiyatda o'ziga, o'z kasbiga munosib o'rin topayaptimi?», — de­gan savolga javob bo‘Isa, «Shu borada alohida muhim ahamiyat kasb etadigan ikkinchi bir masala — yoshlami, bo'lg'usi kadrlarni tayyorlash sifati bilan bog'liq. Tabiiyki, bu borada bugun farzand- larimizga kimlar ta’lim-tarbiya berayotgani, pedagogik kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash qanday tashkil etilgani hal qiluvchi ahamiyatga ega»¹.
Buni hisobga oshgan holda mutuxassislarga talabni o'rganish, uni asosida kadrlar tayyorlashni iloji boricha talab darajasiga yaqinlashtirish uchun chora-tadbirlar belgilandi.
Marketing tadqiqotlari asosida ularning ixtisoslashuvida tub tarkibiy o'zgarishlar amalga oshirildi. Agar 2006-yilga qadar qishloq xo'jaligi uchun kichik mutaxassislar tayyorlash ustun bo'lib, 213 ta yoki 24,3 foiz kasb-hunar kollejlari shu soha uchun kadrlar tayyor- lagan bo'lsa, 2006/2007 o'quv yiliga kelib, qishloq xo'jaligining qisqaruvchi tarmoq ekanligi, bozor ehtiyojini hisobga olib, atigi 40 ta yoki 4,4% kollej qoldirildi. Aksincha aloqa yo'nalishi bo'yicha


¹ Karimov I.A. Inson manfaatlari ustuvorligini ta’minlash — barcha islohot va o'zgarishlarimizning bosh maqsadidir.// Xalq so‘zi, 2008-yil 9-fevral, 3-bet.




nvval bor-yo‘gi 2,5% kollej mutaxassis tayyorlagan bo‘lsa, hozirgi kunda eng ko'p 226 ta yoki 23,7 foiz darajasiga ko‘tarildi. Shu- ningdek, sanoat uchun ham malakali ishchilar tayyorlash ikkinchi o'rinda bo'lib, 148,2 ming kishi yoki jami tayyorlangan kadrlarning 14,5 %ini tashkil etadi, undan oldingi o'rinda 18,5% ko'rsatkich bilan aloqa turadi. Shuningdek, jismoniy tarbiya va sport, maorif, xizmat ko'rsatish uchun kadrlar tayyorlash ham ko‘paytirildi.
O'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari hududlarning dcmografik va geografik sharoitlarini, tegishli muassasalarga bo'lgan mahalliy ehtiyojlarni hisobga olgan holda o'quvchilami amaliyot- ilan uzoqlashtirmasdan «imkoni boricha ko'proq qamrab olish cho- mlnridan kelib chiqib» tashkil etiladi.
Hozirgi paytda, kasb-hunar ta’limi sohasida 82,8 ming peda- gog va muhandis-pedagoglar faoliyat ko'rsatishyapti. Jami pe- dogoglnming 75926 na nafari (91,8 %) oliy ma’lumotli, ulardan 116 nnlari (0,1 %) fan doktori, 1015 nafari (1,4 %) fan nomzod- lurldlr,
2010-yllga kelib, sohada jami 167 ming pedagog va muhandis- рвёй|(1||йГ IlhlMhl nn/nrdn tutllgan. Oliy o'quv yurtlarida esa to'la almvlUUiA 20 tnlnfdAll urtlq profeeaor-o'qituvchilar dars berishmoq- da, UlnrdRn 1470 tail Can doklorl, 7113 tasi fan kandidati, 1232 ki- ihl pmffcwtor, 4HN5 kluhi dotncnt Invozimida ishlaydi.
Dmumlu’llm niaktablaridn faoliyat yuritayotgan o'qituvchilar Noni 450.127 nafnr bo'lib, ulardan 68,l%i (306487) ayollardir.
Pcdngogikn sohasi bo'yicha ilmiy darajaga ega mutuxassislar- dan 61 nafari fan doktorlari bo'lib, ulardan 7 nafari yoki 11,4 % ini ayollar tashkil etadi.
Fan nomzodlari 446 kishi bo'lib, ulardan 108 tasi yoki 23,1 % ayollardir.
Hozirgi paytda iqtisodiy rivojlanish, raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishni ta’minlash, asosiy vazifalardan biriga aylanib bormoqda. Bu vazifani tayyorlagan mutaxassis kadrlarimiz, ayniqsa, kasb-hunar ta’limi bitiruvchilari amalga oshirishadi.
O'rta maxsus kasb-hunar ta’limini rivojlantirishda qator yutuq- larga erishilgani bilan bir qatorda kamchiliklarni ham ko'rsatib o'tishimiz zarur. Bu, eng awalo, respublikamiz iqtisodiyotida barqaror ravishda 15—20 ming bo'sh ishchi o'rni joy bo'Iish ten­densiyasi kuzatilishida ifodalanadi.
Ikkinchidan, sanoatga yuqori malakali, asosan IV va undan yuqori razryadli ishchilar kerak. Mehnat bozorini esa, asosan, 2—3 razryadga ega bo'lgan kollej bitiruvchilari to'ldirayapti.




Uchinchidan, hozirgi paytda xususiy tadbirkorlik va kichik biznesni rivojlantirishga alohida ahamiyat berilmoqda, kichik mu­taxassislar tayyorlashda buni hisobga olish kerak.
To'rtinchidan, fan-texnika taraqqiyoti, ko‘p tarmoqlarda ishchi kuchiga bo'lgan talabni qisqartiradi. Mutaxassislar tayyorlayotganda buni ham hisobga olish kerak. Yangi texnika, texnologiya uncha tez sur'atlar bilan joriy qilinmaydigan tarmoqlar uchun ko‘proq, tez o‘zgaradigan sohalarga nisbatan kamroq mutaxassislar tayyorlash kerak.

• 
  Shuning uchun akademik litsey, kasb-hunar kollejlari mehnat bozorida o‘zlari marketing tadqiqotlari olib borishlari, unga asoslangan holda mutaxassis tayyorlashga harakat qilishlari kerak.
  

2.