D tojiboyeva, A. Yo‘ldoshev maxsus fanlarni o'qitish metodikasi

Darsning maqsadi:

Qanday tarzda taklif va talab asosida baho shakllanadi, o‘z navbatida, tovar bahosi talab va taklif miqdoriga qanday ta’sir qiladi.

Ular o‘rtasidagi funksional bog'lanishni o'rganish. Darsni tala­balarga mukammal raqobat sharoitidagi bozorda erkin oldi-sotdi yuz berishi, lekin hamma tovarlar uchun ham bunday bozor xos emasligini uqtirib o‘tishdan boshlaymiz.

Talabalar amaliy o'yinda ishtirok etib, bahoning qanday shakllanishini 0‘zlari ishtirok etganlari holda chuqur tushunib oladilar.

O'yin o'tkazish jarayonida auditoriya «bozor» boiadi. Guruh talabalari ikkiga bo'linadi: talabalarning yarmi xaridor, qolgan yarmi sotuvchi bo'Iadi. 0‘yin o'tkazish uchun 32 ta xaridor va so-

Xaridorlar	cartochkasi	Sotuvchilar kartochkasi
xarid narxi, so‘m	kartochka soni	sotish narxi, so‘m	kartochka soni
105	2	105	4
115	2	115	6
125	2	125	6
135	2	135	4
145	4	145	4
155	4	155	2
165	4	165	2
175	4	175	2
185	4	185	2
195	4

Tarqatiladigan material Xaridorlarning kartochkasi Siz iloji boricha ar- zonroq narxda 10 kg kartoshka sotib olishingiz kerak. Agar 1 kg kar- toshkaning narxi 105 so‘mdan ortsa yoki umumiy sum- masi 1050 so'mdan ortib ketsa, zarar ko‘rasiz.	Siz iloji boricha ar- zonroq narxda 10 kg kartoshka sotib olish­ingiz kerak. Agar 1 kg kartoshkaning narxi 115 so'mdan ortsa yoki umumiy summasi 1150 so'mdan ortib ketsa, zarar ko‘rasiz.	Siz iloji boricha ar- zonroq narxda 10 kg kartoshka sotib olishingiz kerak. Agar 1 kg kar­toshkaning narxi 125 so'mdan ortsa yoki umumiy sum­masi 1250 so'mdan ortib ketsa, zarar ko‘rasiz.
Siz iloji boricha ar- zonroq narxda 10 kg kartoshka sotib olishingiz kerak. Agar 1 kg kar- toshkaning narxi 135 so‘mdan ortsa yoki umumiy summasi 1350 so‘mdan ortib	Siz iloji boricha ar- zonroq narxda 10 kg kartoshka sotib olish­ingiz kerak. Agar 1 kg kartoshkaning narxi 145 so'mdan ortsa yoki umumiy summasi 1450 so'mdan ortib ketsa, zarar ko'rasiz.	Siz iloji boricha ar- zonroq narxda 10 kg kartoshka sotib olishingiz kerak. Agar 1 kg kar­toshkaning narxi 155 so'mdan ortsa yoki umumiy summasi 1550 so'mdan ortib

ketsa, zarar ko‘- rasiz.		ketsa, zarar ko'rasiz.
Siz fioji boricha ar- zonroq narxda 10 kg kartoshka sotib olishingiz kerak. Agar 1 kg kar­toshkaning narxi 165 so‘mdan ortsa yoki umumiy sum­masi 1650 so'mdan ortib ketsa, zarar ko‘rasiz.	Siz iloji boricha ar- zonroq narxda 10 kg kartoshka sotib olish­ingiz kerak. Agar 1 kg kartoshkaning narxi 175 so’mdan ortsa yoki umumiy "summasi 1750 so'm­dan ortib ketsa, zarar ko‘rasiz.	Siz iloji boricha ar- zonroq narxda 10 kg kartoshka sotib olishingiz kerak. Agar 1 kg kar­toshkaning narxi 185 so‘mdan ortsa yoki umumiy sum­masi 1850 so'mdan ortib ketsa, zarar ko'rasiz.
Siz iloji boricha ar- zonroq narxda 10 kg kartoshka sotib olishingiz kerak. Agar 1 kg kar­toshkaning narxi 195 so'mdan ortsa yoki umumiy sum­masi 1950 so'mdan ortib ketsa, zarar ko'rasiz.	•

Tarqatiladigan material Sotuvchilarning kartochkasi Siz iloji boricha qimmatroq narxda 10 kg kartoshka sotishingiz kerak. Agar 1 kg kar­toshkaning narxi 105 so'mdan, umumiy summasi 1050 so'mdan kam bo'lsa zarar ko'rasiz.	Siz iloji boricha qimmatroq narxda 10 kg kartoshka soti­shingiz kerak. Agar 1 kg kartoshkaning narxi 115 so'mdan, umumiy summasi 1150 so'mdan kam bo'lsa zarar ko'rasiz.	Siz iloji boricha qimmatroq narxda 10 kg kartoshka sotishingiz kerak. Agar 1 kg kar­toshkaning narxi 125 so'mdan, umumiy summasi 1250 so'mdan kam bo'lsa zarar ko'­rasiz.
Siz iloji boricha qimmatroq narxda	Siz iloji boricha qimmatroq narxda 10	Siz iloji boricha qimmatroq narxda

10 kg kartoshka sotishingiz kerak. Agar 1 kg kar­toshkaning narxi 135 so'mdan, umumiy summasi 1350 so'mdan kam bo'lsa zarar ko'rasiz.	kg kartoshka soti­shingiz kerak. Agar 1 kg kartoshkaning narxi 145 so'mdan, umumiy summasi 1450 so'mdan kam bo'lsa zarar ko'rasiz.	10 kg kartoshka sotishingiz kerak. Agar 1 kg kar­toshkaning narxi 155 so'mdan, umumiy summasi 1550 so'mdan kam bo'lsa zarar ko'rasiz.
Siz iloji boricha qimmatroq narxda 10 kg kartoshka sotishingiz kerak. Agar 1 kg kar­toshkaning narxi 165 so'mdan, umumiy summasi 1650 so'mdan kam bo'lsa zarar ko'rasiz.	Siz iloji boricha qimmatroq narxda 10 kg kartoshka soti­shingiz kerak. Agar 1 kg kartoshkaning narxi 175 so'mdan, umumiy summasi 1750 so'mdan kam bo'lsa zarar ko'rasiz.	Siz iloji boricha qimmatroq narxda 10 kg kartoshka sotishingiz kerak. Agar 1 kg kar­toshkaning narxi 185 so'mdan, umumiy summasi 1850 so'mdan kam bo'lsa zarar ko'rasiz.

Talab va taklifning umumiy miqdorini topish uchun uning shkalasini aniqlashimiz kerak.

Talab — bu ma’lum bir vaqt mobaynida xaridorlar sotib olishi mumkin bo‘lgan narxlar bo'yicha tovarlar miqdorini ifodalovchi shkala.

Taklif — bu ma’lum bir vaqt mobaynida ishlab chiqaruvchilar ishlab chiqarishi va ma’lum bir narxlarda sotishi mumkin bo'lgan tovarlar miqdorini ifodalovchi shkala.

Shu ta’rifimiz asosida taklif, so'ngra talab shkalasini hisoblab chiqamiz. Bu yerda shuni eslatib o‘tish kerakki, ko‘pincha, shkalani hisoblayotganda talabalar xatolikka yo‘l qo'yib, ma’lum bir narxda sotilishi mumkin bo'lgan tovarlar miqdorini aynan shu narx, shu miqdor bo‘yicha olishadi. Vaholanki, avvalgi miqdorni ham qo‘shish kerak. Chunki, 115 so'mdan 20 kg kartoshka sotib olishi mumkin bo‘lgan xaridor tabiiy, 105 so‘mdan ham sotib ol­ishga tayyor. Shuni hisobga olib, taklif va talab shkalasini hisoblaymiz.

Taklif shkalasi

Jadvalning birinchi ustunida sotish narxi, ikkinchi ustunda shu narxda ishlab chiqaruvchilarning sotadigan kartoshkalari miqdori,

Narx	10 kg. kartoshkani shu va undan	Taklif
(so‘m)	yuqori narxda sotishga tayyor sotuvchilar	shkalasi
105	4 ta sotuvchi (= 40 kg)	40
115	6 ta sotuvchi (= 60 kg)	100 (40+60)
125	6 ta sotuvchi (= 60 kg)	160 (100+60)
135	4 ta sotuvchi (= 40 kg)	200 (160+40)
145	4 ta sotuvchi (= 40 kg)	240 (200+40)
155	2 ta sotuvchi (= 20 kg)	260 (240+20)
165	2 ta sotuvchi (= 20 kg)	280 (260+20)
175	2 ta sotuvchi (= 20 kg)	300 (280+20)
185	2 ta sotuvchi (= 20 kg)	320 (300+20)
Talab shkalasi
Jadvalda taklifni hisoblaganday tarzda talab ko'rsatilgan. Talab
ilasi shu	va undan arzonroq narxda sotib olinishi mumkin
gan tovarlar miqdorini ko'rsatadi.
Narx	10 kg. kartoshkani shu narxda	Talab
(so'm)	va undan arzon sotib olishi mumkin bo'lgan xaridodar	shkalasi
195	4 ta xaridor (= 40)	40
185	4 ta xaridor (= 40)	80 (40+40)
175	4 ta xaridor (= 40)	120 (80+40)
165	4 ta xaridor (= 40)	160 (120+40)
155	4 ta xaridor (= 40)	200 (160+40)
145	4 ta xaridor (= 40)	240 (200+40)
135	2 ta xaridor (= 20)	260 (240+20)
125	2 ta xaridor (= 20)	280 (260+20)
115	2 ta xaridor (= 20)	300 (280+20)
105	2 ta xaridor (= 20)	320 (300+20)
Namoyish qilinuvchi va tarqatiluvchi material.
Kartoshkaga talab va taklif.

Shart- noma nomeri	Sotuv- chining (oluvchi- ning) ismi	Narx		10 kg kartoshka summasi			Yu- tuq	Za­ rar
		Kartoch­ ka bo‘yicha	Bitim bo'yi­ cha	Kartoch­ka bo‘yi- cha	Bitim bo'yicha
1 2 3	Nodira	115	125	1150	1250		100
1-raund jami
1 2 3
2-raund jami
Bitimlarning hammasi

Namoyish q Guruhning	ilinadigan material lisob vedomosti
1 kg kartoshka narxi, kg/so'm	• 1-raund (sinovchi)	2-raund (bitim soni)	3-raund (bitim soni)	2 va 3-ra- undning nati­jasi (bitim so­ni va miqdori)
105 115

195

E

1Я5

о

175

ж

£

165

t55

145

135

125

115

105

95

X

\

*

-Я

ч

1

у

>4

И

:.Ч

ч

$

i

\

!

'Ж

щ

. 1 V

Щ

гё*5'-{

■*

8

о

о «о

о се

е о

о

о щ

о 'С

о

о (D <м

О СМ CJ

о Я N

о <о IN liqc

э оа <м lor,

о я kg

в «NJ <п