Д. Т. Абдукаримов

Танлаш усуллари
. Селекция ишининг дастлабки йилларида танлаш 
маҳаллий навларни яхшилаш ва янги юқори мойли навларни яратишнинг 
асосий усули бўлиб келган.
Селекция жараѐнининг дастлабки босқичларида оммавий танлаш 
ўтказилиб, 20 асрнинг 30 чи йилларида кунгабоқарнинг Фуксинка 3, Чернянка 
35, ўта эрта пишар Карлик, эртапишар Пионер Сибири, Омский Скороспелый 
ва шулар каби бир қанча навлари яратилган (5-расм).
Кунгабоқар селекциясида шунингдек оилавий – группавий танлаш 
ўтказилган. Бу усул асосида Саратовский 169, Саратовский ранний, Зеленка 75, 
Хорьковский 22 – 82, Круглик 631, Фуксинка 62 каби қатор навлар яратилган.

---

93 
5-расм. Кунгабоқар селекцияси жараѐнининг тартиби 
Кунгабоқар селекциясида ўта самарали бўлиб заҳира усули бўлаклар бўлиб 
танлаш ва авлодни якка – якка баҳолаб, энг яхши авлод – оилаларни бир бири 
билан чанглатишдан иборат. Бу усулнинг асосий йўллари В.С. Пустовойт 
томонидан ишлаб чиқилган (6-расм) 

---

94 
6-расм. Кунгабоқарда заҳира (бўлаклар) усули ѐрдамида танлаш
тартиби (Пустовойт усулида) 
Усулнинг 
мохияти 
шундан 
иборатки 
танлаб 
олинган 
элита 
саватчаларининг уруғи бир неча қисмга бўлиб метрли қаторда икки қайтариқли, 
ҳар 2 оиладан кейин стандарт жойлаштирилади. (KNNKNNKNNK). Бу ерда 1–2 
йил давомида ҳамма хўжалик белги ва хусусиятларига қараб баҳолаш 
ўтказилади ва параллел равишда шу оилалар инфекцияланган (зарарланган) 
фонда касалликларга чидамлиликка қараб баҳоланади.

---

95 
Баҳолаш ва брак қилиш ўтказилгандан сўнг, ҳосилдорлик, мойлилик, 
чидамлилик ва бошқа кўрсаткичлари юқори бўлган оилаларнинг заҳирада 
сақланган уруғлари олиниб энг яхши оилаларни ўзаро йуналтирилган 
чанглатиш питомнигида изолация қилинган майдонда экилади. Оилаларнинг 
хусусиятлари ва селекция йўналишига қараб улар ҳар хил сонли гуруҳларга 
бирлаштирилади. Бундай изолация қилинган питомниклар бир неча бўлиши 
мумкин. Ҳар бир оиланинг уруғи заҳирадан олиниб алоҳида оилама – оила 
килиб, ѐки уларнинг уруғлари аралаштирилиб экилади. Уруғи пишгандан кейин 
изоляция қилинган майдонларда энг яхши белги ва хусусият мажмуалилари 
танлаб олинади ва ҳар бир саватча алоҳида янчилиб, алоҳида анализ килинади. 
Лабораторияда баҳолаш ишлари брак ўтказилгандан сўнг ўсимликларнинг 
бир қисм уруғлари дастлаб ва конкурс навсинаш ҳамда кўпайтириш учун, 
колган қисми эса – танлашнинг янги (навбатдаги) цикли учун фойдаланилади. 
Селекциянинг бу усули переодик танлашнинг бир варианти бўлиб, кунгабоқар 
ўсимликларида муҳим сифатларини туплаш ва яхши комбинацион қобилиятли 
генотипларни мужассамлаш имконини беради. 
Селекция ва уруғчиликда заҳира усулини (уруғнинг бир қисмини сақлаш) 
қўлланилиши кунгабоқар нав популяциялари уруғининг мағзида мойлиликни 
57 – 70 % гача кўтариш имконини туғдиради.