Д. Т. Абдукаримов

 
 

---

248 
2.2.3. Амалий-лаборатория машғулоти. Уруғликлардан ўртача намуна 
олиш қоидалари 
 
Машғулот мақсади:
Уруғлик сифатини аниқлаш учун ўртача намуна 
олиш тартиби билан танишиш, уруғликларни экиш сифатлари ва уларни 
аниқлаш усуллари билан танишиш. 
Топшириқ. 1.
Уруғликлардан намуна олиш тартибини ўрганиш. 
2.
Уруғларнинг экиш сифатлари (экинбоплик хусусиятлари) ва уларни 
аниқлаш. 
Ҳар хил экинлар уруғлигидан ўртача намуна олиш бўйича ишлар давлат 
стандарти (ГОСТ-12066-66) да кўрсатилган. Агар партиясини миқдори 
стандартдаги майдондан кўп бўлса, уруғ шартли равишда назорат бирликка 
ажратилади ва ҳар биридан алоҳида намуна олинади. 
Буғдой ва бошқа донли экинлар уруғлигининг 250 центнерли ҳар бир 
партиясидан 1 кг намуна олинади. Уруғ қопларда сақланган холларда устидаги, 
ўртасидаги ва тагидаги қоплардан намуна олинади. Уруғлик омборларда ерга 
тўкилган холда сақланганда уч хил чуқурликда (устки 10 см, ўртача 
қалинликнинг яримисидан ва паст қисмидан) намуналар олиб жами 15 тага 
етказилади. Ҳар қайси назорат бирликдан олинган намуна бирга қўшилади ва 
шу усулда асосий намуна ҳосил қилинади. 
Намуналарни қўшишдан аввал уларнинг ҳар бири алоҳида қоғоз ѐки 
фанер тахталарга тўкиб кўриб чиқилади. Намуналар тозалиги, ранги, 
навдорлиги ѐки бошқа белгилари билан бир-биридан катта фарқ қилса, улар
бирга қўшилмасдан намуналарнинг ҳар биридан асосий намуна тузилади.
Анализ учун асосий намунадан ўртача намуна ажратилади. Ўртача 
намуна иккита олинади, бири уруғликнинг тозалигини, унувчанлигин, 1000 та 
доннинг вазнини ва бошқа сифатларини аниқлаш учун ишлатилса, иккинчиси 
уруғликнинг намлиги ва зараркунандалар билан қанчалик зарарланганлигини 
аниқлашда фойдаланилади. 
Уруғликнинг тозалиги ва унувчанлиги аниқланадиган биринчи ўртача 
намуна халтачага солинади ва ичига уруғлик экиш ҳамда навнинг номи, ҳосил 
олинган йил ѐзилган ѐрлиқ солиб қўйилади. Халтачанинг оғзи каноп билан 
боғланиб канопнинг учлари пломбалаб қўйилади. Уруғ намунаси 10 қопдан 
иборат бўлса, намуна ҳар бир қопнинг устидан, ўртасидан ва тагидан, яъни уч 
жойдан олинади. Агар намуна 25 тагача қопдан иборат бўлганда ҳар бир қопдан 
100 тагача қопдан иборат бўлса ҳар қайси 5 қопдан ва 100 тадан кўп қопдан 
иборат бўлса, ҳар қайси ўнинчи қопдан олинади. 
Уруғлик намунаси траспорт воситасига ортилган бўлса 5 жойдан 3 та 
чуқурликда жами 15 та намуна олинади. Омборларда сақланадиган бўлса, 
бурчакларидан, ўртасидан ва учта чуқурликдан (юзасидан 10 см чуқурликда, 
ўртасидан ва ердан 10 см баландликда) жами 15 намуна олинади. Натижалар 
махсус қоп щипи, комиссион щипи, цилиндирсимон щипи ѐрдамида олинади.