D. Singapur

1.2. Korrupsiya jinoyatining tarkibiy tuzilishi va belgilari. Korrupsiya va uni keltirib chiqarishi mumkin bo’lgan sabablar va omillarning oldini olish maqsadida iqtisodiyotni erkinlashtirish, mehnat jamoalarida ishchanlik va oshkoralik muhitini yaratish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik uchun qulay sharoitlar tashkil etish, ma’muriy to’siqlarni bartaraf etish hamda davlat organlari tomonidan litsenziyalash va ruxsat berish tartib-taomillarini soddalashtirish, davlat xaridlari mexanizmini takomillashtirish, davlat xizmatchilarining odob-axloq qoidalarini tasdiqlashga oid  qator chora-tadbirlar amalga oshirildi.  Lekin, mamlakatimizda 2017-yilga qadar korrupsiyaga qarshi kurashni muvofiqlashtiradigan, bu kurashni qonuniyligi va shaffofligini ta’minlaydigan maxsus qonun qabul qilingmagan edi. Mamlakat Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning tashabbusi O’zbekiston Respublikasining «Korrupsiyaga qarshi kurash to’g’risida»gi Qonuni qabul qilindi va u 2017-yil 4-yanvardan boshlab kuchga kirdi. Mazkur Qonundan ko’zlangan asosiy maqsad korrupsiyaga qarshi kurash sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat bo’ldi.  «Korrupsiyaga qarshi kurash to’g’risida»gi Qonunning 3-moddasida korrupsiyaga doir  asosiy tushunchalarga doir quyidagi ta’riflar ifodalandi: korrupsiya – shaxsning o’z mansab yoki xizmat mavqeidan shaxsiy manfaatlarini yoxud o’zga shaxslarning manfaatlarini ko’zlab moddiy yoki nomoddiy naf olish maqsadida qonunga xilof ravishda foydalanishi, xuddi shuningdek bunday nafni qonunga xilof ravishda taqdim etish, korrupsiyaga oid huquqbuzarlik – korrupsiya alomatlariga ega bo’lgan, sodir etilganligi uchun qonun hujjatlarida javobgarlik nazarda tutilgan qilmish; manfaatlar to’qnashuvi – shaxsiy (bevosita yoki bilvosita) manfaatdorlik shaxsning mansab yoki xizmat majburiyatlarini lozim darajada bajarishiga ta’sir ko’rsatayotgan yoxud ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan hamda shaxsiy manfaatdorlik bilan fuqarolarning, tashkilotlarning, jamiyatning yoki davlatning huquqlari va qonuniy manfaatlari o’rtasida qarama-qarshilik yuzaga kelayotgan yoki yuzaga kelishi mumkin bo’lgan vaziyat. Shuningdek, Qonunda korrupsiyaga qarshi kurashning asosiy prinsiplari sifatida qonuniylik; fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari ustuvorligi; ochiqlik, shaffoflik va tizimlilik; davlat va fuqarolik jamiyatining o’zaro hamkorligi; korrupsiyadan ogohlantirish va javobgarlikning muqarrarligi bo’yicha choralar ustuvorligi kabilar mustahkamlab qo’yilgan.  Qonunda korrupsiyaga qarshi kurash sohasida davlat siyosatining asosiy yo’nalishlari sifatida quyidagilar belgilab qo’yildi:

·     aholining huquqiy savodxonligi va huquqiy madaniyatini oshirish, jamiyatda korrupsiyaga nisbatan toqatsizlikni shakllantirish;

·     davlat va jamiyat hayotining barcha sohalarida korrupsiyadan ogohlantirish bo’yicha choralarni amalga oshirish;

·     korrupsion huquqbuzarliklarni o’z vaqtida aniqlash, ular oqibatlari, sabablari va keltirib chiqargan sharoitlarni bartaraf etish hamda korrupsion huquqbuzarliklar sodir etilgani uchun muqarrar jazolash tamoyilini tatbiq etish^[6].

Shu bilan birga, Qonunda davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyadan ogohlantirish bo’yicha qator choralar belgilandi. Jumladan, davlat organlari faoliyatining ochiqligi va hisobdorligini ta’minlash, parlament va jamoatchilik nazorati, mansabdor shaxslar faoliyati sifatini baholash hamda ishga qabul qilish va mansab pillapoyalaridan ko’tarilishda ochiqlik va xolislik tamoyili asosida tanlovlar asosidagi saralashlarga amal qilish mexanizmlarini joriy etish belgilandi. Davlat organlari xodimlarining huquqiy maqomi aniqlanib, ularni ijtimoiy himoya qilish, moddiy ta’minotini oshirish va mehnat faoliyatini har tomonlama rag’batlantirish choralarini ko’rishga shart-sharoitlar yaratildi. Ijtimoiy-iqtisodiy va tadbirkorlik sohalarida korrupsiyani yuz bermasligi yoki undan voqif etish qator choralar qatoridan ma’muriy va byurokratik to’siqlarni bartaraf etish, turli ro’yxatga olish, ruxsat berish va litsenziyalash jarayonlarini soddalashtirish va ularni rasmiylashtirish tezkorligini oshirish, davlat organlarining nazorat-tekshiruv vakolatlarini optimallashtirish hamda ular bilan tadbirkorlik sub’yektlari o’rtasida o’zaro munosabatlarning uzoqdan masofaviy tarzda bog’lana olish shakllarini joriy etish belgilandi. Shuning uchun ham davlat organi xodimi biror bir shaxs tomonidan uni korrupsion huquqbuzarlikni sodir etishga da’vat qilish holati, shuningdek, boshqa xizmatchilar tomonidan shu kabi holatlarning amalga oshirilishi bo’yicha unga oshkor bo’lgan ma’lumotlarni o’z rahbari yoki huquqni muhofaza qilish organlariga murojaat etish huquqlari belgilab qo’yildi. Mazkur majburiyatlarning amalda bajarilmasligi qonunchilikka muvofiq tegishli ravishda jazolanishi qoidasi o’rnatildi.