D qabillag’an

Mektepge shekem tálimdiń forması
Respublikamızda engizilgen shólkemlestirilgen pedagogikalıq process
formasına karab, mektepge shekem tálimdi shártli túrde eki gruppaǵa bulish múmkin: birinshisi - tikkeley mulokotli tálim (tárbiyashi hám bala ). Oǵan balalar bogchasi túrli tálim mákemeleri koshidagi tayarlaw gruppaları kiredi. Ekinshisi, tikkeley bolmaǵan mulokotli, tárbiyalıq tásir kursatuvchi qurallar. Buǵan balalar ádebiyatı, udayı tákirarlanatuǵın baspasóz materialları, radio hám televidenie kursatuvlari, kinomaxsulotlar sıyaqlı qurallar kiredi. Birinshi gruppa daǵı shólkemlestirilgen tálim úzliksiz túrde, muvofiklashtiruvchi (bogchaga barmaǵan balalardı jedellestirilgen programmalar tiykarında rawajlandırıw hám mektep degi tálimge tayarlaw sońı bogchaga barǵan balalar menen teńlestiriwge karatilgan sırtqı kórinisler) xamda maksadli: jazǵı demalıs vaktida arnawlı bir múddetke muljallangan mektep koshidagi tayarlaw gruppalar procesin uz ishine aladı.
Tálim islahiyatıi mektepge shekem tálim sistemasına kator jańalıqlar kirgizdi, atap aytqanda, bul túrdegi mákemelerdiń jańa formaların qurıwǵa jay jarattı. Búgingi kúnde mámleketimizdegi mektepge shekem tálim formaların kuyidagicha ańlatıw múmkin:

Dástúriy MTMlar	6704 ta	9, 10, 12, 24 - saat dawamında balalardı kútim etiw, ovkatlantirish hám tárbiya beriw, mektepke tayarlawǵa karatilgan, byudjetten tulik támiyinlenedi;
Shańaraq MTMlari	220 ta	Shańaraq sharayatına yakinlashtirilgan shańaraq MTM byudjetten támiyinlenedi;
Bogcha-mektep komplekslerin	219 ta	Mektepge shekem hám baslanǵısh tálim degi ajıralmaslıqtı támiyinlep beretuǵın shólkem;
Mámleketlik emes MTMlari	11 ta	Balalarǵa jalǵız tártipte tárbiya beretuǵın mámleketke karashli bulmagan bogcha finanslıq jixatdan uz-uzını támiyinleydi;
Sawatlılıqmarkazlari	-	Mektepden tashkari mákemeler koshida ata-analar tilekleri hám balalar kobiliyatiga karab, shártnama tiykarında islengen tugaraklar kompleksi;
Shanba-yakshanbalik guruxlari	-	Bogcha yoki maxalla koshida shartnoma yoki tashkilotlar xomiyligida tashkil etilgan kiska muddatli guruxlar;
Maktab koshidagi guruxlar	-	Boshlangich sinf ukituvchilari tomonidan tashkil etiladigan guruxlardan asosan bogchaga bormagan bolalarga maktabdagi ta'limga tayyorgarlik kursatiladi.

MTMlarda alıp barılıp atırǵan tálim-tárbiya procesin mukobil túrde muvofiklashtiruvchi mektepge shekem tálim formaları vujudga kelip, olarda 13% ga yakin balalar tárbiyası kamrab alınǵan. Muvofiklashtiruvchi tálimdiń unamlı jixatlari menen bir katorda málim kemshilikleri xam ámeldegi: balalar MTMga kún dawamında emes, bálki arnawlı bir mashgulotlarda katnashish, shembi-ekshembi kúnleri keliw, fakatgina sawatlılıq saboklarini urǵanıw múmkinshiliklerine iye boladılar, olardıń fizikalıq jetilisiwi, salamatlıǵına gamxurlik etiw, aklan hám mánisi boyınsha rawajlanıwın támiyinlew, kishi hámeldarlar tárepinen basshılıq hám qadaǵalaw etiw mexanizmi islep chikilmagan. Sol sebepli xam usı tálim formasınıń yutuk hám kemshilikleri urǵanılıp, olar rawajlantirilishi kerek.
Házirgi kúnde MTMlarda 54. 575 dana pedagog kadrlar islep
kelmokda. Mektepge shekem tárbiya mákemelerine lawazımlar ruyxatiga tárbiyashi, musika basshısı, logoped-defektologlar katoriga dene tárbiyası instruktori, psixolog, uzbek tili ukituvchilari kirgizildi. Sunggi 1993-1998 jıl attestatsiyasi nátiyjelerine kura, olardıń :
546 - joqarı taypalı (1%),
8, 186 - 1-taypalı (14, 9%),
16, 372 - 2-taypalı (29, 9%),
29, 471 - «Qánige» (54%) dep tán alıw etilgen.
Mektepge shekem tárbiya mákemeleri ushın respublikanıń 35 kolledjinde «Tárbiyashi járdemshisi»- kishi qánigeler hám shańaraq tárbiyashısı tayarlanmokda.
Mektepge shekem tálim programmalıq jixatdan támiyinlengen: 2001-2002 ukuv jılınan baslap barlıq mektepge shekem tálim mákemelerinde «Úshinshi mıń jıllıqtıń balasi» atlı jańa tayansh programma engizildi. Programma menen birge baspadan chikarilgan ukuv kullanma hám «Balańız mektepke tayınmiq» atlı kitaplar ukuv-stilistik kompleksin quraydı. Olar barlıq mektepge shekem tárbiya mákemelerinde bar.
Shańaraqta tárbiyalanıp atırǵan balalar hám olardıń ata-anaları ushın lotin grafikasına tiykarlanǵan jańa uzbek álippesi menen tanıstırıwshı sabaqlıq, kullanmalar, túrli tema daǵı qollanbalar kuplab baspa etilmokda. «Jazıwdı urǵanamiz», «Álippe sovgasi», «Súwretli álippe» (Avtor - professor K. Abdullaeva) sıyaqlılar usılar gápinen bolıp tabıladı.
Bogcha balalarına shet el tillerdi urgatishda ukuv-stilistik kompleks esaplanǵan «Merry English» tuplami balalarǵa 120 -150 suz mikdorida dáslepki anglichan tili saboklarini beriw múmkinshiligine iye.
Mektepge shekem dáwirde barlıq tálim formaları ushın programmalardıń tulik jaratılıwı tálim túrleri: mektepge shekem hám baslanǵısh tálim urtasidagi ajıralmaslıqtı támiyinleydi.
3 mıń suz baylıǵına iye bulgan balalarınıń lugat baylıǵı 1-4 klasslarǵa barıp, ana tili hám boshka sabaqlar esabine 7-8 mıńnı quraydı. Mektepke suz quramı, gruppaları, onıń dúzilisi xakida dáslepki túsiniklerdi iyelep kelgen balalar ukish hám jazıwdı kiynalmasdan, tez urǵanadılar.
Aylana jáne social vokealar menen saqıystırıw mashgulotlariga tikkeley tariyx, insan hám jámiyet, mámleket hám xukuk tiykarları sabaqlarınıń dáslepki kurinishlari kiredi.
6 -7 jasda uzlashtirilgan matematikalıq túsinikler sheńberi (geometriyalıq forma, shama hám shártli ulchovlar) baslanǵısh klass matematika sabaqlarında keńeyip baradı, tábiy xolki, tayansh bilimlerge iye bulmagan balalardıń uzlashtirishi talap dárejesinde bulmaydi.
Issiklik, yoruglik, tábiyaat daǵı suw almasıwı, magnit ózgeshelikleri xakidagi túsinikler - «Tábiyaat hám átirap daǵı olam» sabaqlarında joqarı dárejede jetilistiriwip, fizika programmalarında ilimiy tiykarlanǵan túrde tákirarlanadı.
Kurinib turıptı, olda, tugri islengen mektepge shekem tálim - balalardıń baslanǵısh klaslarda bilimlerdi puqta iyelewleri ushın jay jaratadı, náwbettegi boskichlarda nátiyjeli ukishlarini támiyinleydi.
Mektepge shekem tálim sisteması xakida gáp barar eken, tiykarǵı urgu hám itibar bogchada kancha bala júrgenine emes, bálki 1-klasqa baratuǵın balalardıń kanchasi mektep degi tálimge talap dárejesinde tayarlıq kurib, jalpı mektepge shekem tálim formaları menen kamrab alınıp, «etuk ukuvchi» bulib kelgenligine karatilishi zárúr. Zero, mektepge shekem tálim sistemasın bekkemlew, barkarorlashtirish hám jetilistiriw Kadrlar tayarlaw milliy programması wazıypalarınıń tiykarı bolıp tabıladı.