D. Q. Usmanova

Kalkulyasiya schyotlari. 
Kalkulyasiya schyotlari xo‘jalik mablag‘lari - tayyor 
mahsulotlar, bajarilgan ishlar va xizmatlar tannarxini aniqlash uchun xizmat qiladi. 
Tannarx hisoblab chiqilgan, hisob-kitoblar aks ettirilgan jadval (Kalkulyasiya 
hisob-kitobi odatda jadval shaklida bo‘ladi) kalkulyasiya deb nomlanadi. SHundan 
kelib chiqib, kalkulyasiyani tuzish uchun kerakli ma’lumotlarga ega bo‘lgan 
schyotlar kalkulyasiya schyotlari deb ataladi. 
Tannarxi aniqlanadigan ob’ektlarga tegishli bo‘lgan xarajatlar ushbu 
schyotlarning debetida yig‘ish yo‘li bilan hisoblab chiqiladi, chunki bu xarajatlar 
summalari mazkur jarayonda sarflangan mablag‘lardir. SHuning uchun kalkulyasiya 
schyotlari aktiv hisoblanadi. 
Kalkulyasiya schyotlarining tuzilishini «Asosiy ishlab chiqarish» schyotining 
misolida ko‘rib chiqamiz. 
D-t
«Asosiy ishlab chiqarish» 
schyoti 
 scheti
K-t 
1)210 000 
10)450 000 
2)300 000 
3)24 000 
4)95 000 
5)46 000 
Oborot 675 000 
Oborot 450 000 
Qoldiq 225 000 
Kalkulyasiya schyotlar tarkibiga 2010 «Asosiy ishlab chiqarish» schyotidan 
tashqari 0800 «Kapital qo‘yilmalar», 2310 «YOrdamchi ishlab chiqarish», 2610 «Ishlab 
chiqarishdagi yaroqsiz mahsulot», 2720 «Xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar» schyotlari 
kiradi. 
Solishtiruvchi (taqqoslovchi) schyotlar. 
Solishtiruvchi schyotlar xo‘jalik 
jarayonida olingan moliyaviy natijalarni aniqlash uchun mo‘ljallangan. Bu natijalar 

---

81 
ushbu jarayonni tavsiflovchi ikki har xil oborot (oborot)larni solishtirish yo‘li bilan 
topiladi. SHundan kelib chiqqan holda, xo‘jalik jarayonlarining moliyaviy 
natijalarini aniqlash uchun qo‘llaniladigan schyotlar solishtiruvchi schyotlar deb 
nomlanadi. Bu schyotlardaga oborotlarni solishtirish, ularning birini - debetda, 
boshqasini esa - kreditda aks ettirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Debet bilan 
kredit o‘rtasidagi farq qidirilayotgan natijani anglatadi, bunda aks ettirilayotgan 
operatsiyalarning xususiyatiga qarab, farq debetida yoki kreditida bo‘lishi mumkin. 
Solishtiruvchi schyotlarning tuzilishini «YAkuniy moliyaviy natija» schyoti 
misolida ko‘rib chiqamiz. 
Foydalar «YAkuniy moliyavny natija» schyotining kreditida doromadlar yoki 
foyda, xarajatlar yoki zararlar esa - debetida yig‘ilib boriladi. Korxonalar ishining 
pirovard moliyaviy natijalari debet bilan kreditni solishtirish yo‘li bilan aniqlanadi. 
Agar korxonaning yalpi foyda summasini ko‘rsatuvchi kredit oborot ushbu korxonalar 
tomonidan qilingan yalpi xarajatlar (debet oborot) summasidan ko‘p bo‘lsa, unda debet 
bilan kredit o‘rtasidagi farq korxonalar tomonidan olingan foydani anglatadi. Agar 
kredit oborot debet oborotdan kam bo‘lsa, o‘rtasidagi farq korxonalar tomonidan 
ko‘rilgan zararni ko‘rsatgan bo‘ladi.