D. I. Xashimov, D. A. Axmedov avtomobilning rama va kuzovlarini ishlab

3.9. Shtamplangan detallarni nazorat qilish
Kuzov va kabina detalini tayyorlash texnolgik jarayonini loyi- 
halash bilan bir vaqtda detalning o‘lchamlarini nazorat qilish usullari 
ham loyihalanadi.
Nazorat usulini ishab chiqishda detalning ishchi chizmasi va 
uning master modeli asos qilib olinadi. Bundan tashqari, detalning 
vazifasi, o‘rnatilish joyi va qaysi detallar bilan birikishi va detalning 
qaysi joyi baza bo‘lib xizmat qilishi hisobga olinadi. Nazorat 
usulini loyihalash jarayonida detal geometriyasini o‘lchash ketma- 
ketligi, tekshirish jihozlari tarkibi (nazorat moslamalari, shab- 
lonnlar, detallardagi guruh bo‘lib joylashtirilgan teshiklarning 
o‘zaro joylashishini nazorat qilish kalibrlari, tiqinlari va b.) 
aniqlanadi.
Nazorat qilish jihozlari va moslamalari shtamplarni tayyor- 
lashdan avval ishlab chiqariladi va tayyorlanayatgan 
shtamplarning sifati ular yordamida tekshiriladi.
Nazorat moslamalari po‘latdan yoki plastmassadan, shtamplarni 
tayyorlash uchun qabul qilingan usul bilan ishlanadi. Nazorat 
moslamalarining aniqligi master-model yordamida teshiriladi va 
ularnig orasidagi tirqish 0,5 mm dan katta bo‘lmasligi, boshqa 
o‘lchamlar orasidagi farq ± 0,25 mm dan katta bo‘lmasligi talab 
qilinadi.
Yangi kuzov va kabina detallarini ishlab chiqarishga, 
qo‘yish jarayonida yangi shtamplar komplekti yordamida 50–60 
ta detal shtamplangandan so‘ng ularning sifati nazorat qilinib 
ichidan bitta detal tanlab olinadi va etalon sifatida ishlatish 
uchun rasmiylashtiriladi.

---

55
Detalning etaloni detal sifatini solishtirib, nazorat ishlarini 
o‘tkazish uchun ishlatiladi va detalga qo‘yiladigan talablar 
mezoni bo‘ladi. Bunda detalning tashqi ko‘rinishi, detal 
elementlarining nazorat moslamasiga mos bo‘lishi va u bilan 
tirqishlar hosil qilmasligi tekshiriladi.
Detal etalonlari o‘lchash usullari ko‘p vaqt talab qilganda 
yoki o‘lchash usuli bilan detal sifatiga baho berish mumkin 
bo‘lmaganda ishlatiladi, masalan:
– murakkab shaklli detallar sifatini aniqlashda;
– yuza sifatiga baho berish vaqtida.