D. I. Xashimov, D. A. Axmedov avtomobilning rama va kuzovlarini ishlab

Geometrik aniqlik
Kuzov va kabina detallarini, shu jumladan, shtamplarni ishlab 
chiqarishga tayyorlash detallarning ishchi chizmasi, master-model 
va shablonlar yordamida amalga oshiriladi. Yangi shtamplarni soz- 
lash jarayonida detalning haqiqiy va ishchi chizmadagi 
o‘lchamlarining farqi quyida keltiriligan qo‘yimlardan katta 
bo‘lmasligi kerak (3.4-jadval).

---

53
3.4-jadval
Detalning chizimli o‘lchamlariga beriladigan qo‘yimlar
Detalning
nominal
o‘lchamlari,
mm
Qo‘yim, 
mm
Detalning
nominal
o‘lchamlari
mm
Qo‘yim, 
mm
Detalning
nominal
o‘lcham-lari
mm
Qo‘yim, 
mm
1-6 
6-18 
18-50 
50-20
±
 0,30 
±
 0,40 
±
 0,50 
±
 0,60
120-260 
260-500 
500-800 
800-1250
±
 0,80 
±
 1,20 
±
 1,40 
±
 1,90
1250-2000 
2000-3150 
3150-5000
±
 0,30 
±
 0,40 
±
 0,50
Tayyorlash aniqligiga ta’sir etuvchi omillar
Shtamplangan kuzov va kabina detallarining aniqligiga quyida- 
gi ishlab chiqarish faktorlari ta’sir etadi:
1)  detalning chiziqli o‘lchamlari o‘zgarishiga ta’sir etuvchi me- 
talning plastik xususiyatlari;
2) metall qalinligining har xil bo‘lishi (standart talablari chega- 
rasida);
3) detalning chiziqli o‘lchamlari (detal o‘lchami ortishi bilan 
o‘lchamlarning o‘zgarishi ortib boradi);
4) detalni shtampda o‘rnatish usuli;
5) operatsiyalar soni va ularning ketma-ketligi (operatsiya soni 
oshgan sari o‘lchamlarni o‘zgarish darajasi ortib boradi);
6) egish jarayonida detalning deformatsiyalanish darajasi;
7) shtamplarning konstruksiyasi va sifati (maksimal erishiladi- 
gan aniqlik shtampning sifati bilan chegaralanadi);
8) shtampning ishchi yuzalari yeyilishi;
9) pressning texnik holati.
Har bir faktorning detal o‘lchamlari aniqligiga ta’sirini ajratib 
olish juda qiyin. Yuqorida keltirilgan faktorlarning o‘zaro ta’siri va 
ayrim faktorlar xatolarni kompensatsiya qilishlari detalning o‘l
- 

---

54
chamlariga beriladigan qo‘yimlarni hisob yo‘li bilan aniqlashda 
katta muammolar yaratadi. Shuning uchun ishlab chiqaruvchi 
zavodlar shtamplanadigan detallarning o‘lchamlariga qo‘yimlarni 
tajriba asosida belgilashga majbur bo‘ladilar.