D. I. Xashimov, D. A. Axmedov avtomobilning rama va kuzovlarini ishlab

shtampining soddalashtirilgan sxemasi: 1 – matritsa; 2 – profilli 
siqib turuvchi element; 3 – ustuncha; 4, 5 – ponalar; 6 – prujina; 7, 
8 – polzunchalar; 9 – oraliq plita; 10 – turtki; 11 – puanson.
Kuzov va kabina detallarini tayyorlashda, yuqorida 
ko‘rib chiqilgan operasiyalardan tashqari turli yirik va mayda 
detallarni tayyorlashda ishlatiladigan operasiyalarning nomlari, 
operasiyalarning sxemasi va tasnifi 3.3-jadvalda keltirilgan.

---

43
3.3-jadval
Sovitilib shtamlash operatsiyasining asosiy atama va tavsiflari
Ishlov berish 
turi
Operatsiyalarning 
nomi
Operatsiya chizmasi
Operatsiyalarning  tavsifi va aniqlanishi
Kesish
Kesib tashlash (kesma 
hosil qilish)
Xomakidan materialni  yopiq bo‘lmagan kontur  bo‘ylab ajratib olish
Kesib olish (mahalliy)
Xomakining perimetri  bo‘ylab, materialning bir 
qismini ajratib olish
Kesib olish (kontur 
bo‘ylab)
Xomakidan materialni  yopiq kontur bo‘ylab 
ajratib olish
Teshik ochish
Xomakidan materialni  yopiq kontur bo‘ylab 
ajratib olish
Qirqish
Yopiq bo‘lmagan kontur  bo‘ylab materialni qisman 
ajratish

---

44
            Buklash
Qirqib tashlash
Detal tashqarisidan  
texnologik quyimni qirqib 
tashlash
Ajratish
Xomakini ikki yoki bir  nechta alohida detallar
ga 
bo‘lish
Buklash
Xomakini bukish orqali  shaklini o‘zgartirish yoki 
tayyor bukilgan 
 
detal olish
O‘rash
Xomakining chetlariga  silliq o‘ram hosil qilish
Burash
Tekis xomakili detalning  bir qismini burab egri 
detal hosil qilish
Tortish
Tortib chiqarish 
(devorni 
o‘zgartirmasdan)
Tekis yoki xohlagan  shakl va o‘lchamdagi  xomakidan ichi bo‘sh 
detal hosil qilish
Tortib chiqarish 
(devorni o‘zgartirib)
Ichi bo‘sh (g‘ovak) 
xomakining diametri va   qalinligini kamaytirish 
orqali o‘lchamlarni 
o‘zgartirish

---

45
Shakl berish
Shakl berish
Xomaki shaklini 
qabariqlik hosil qilish 
orqali o‘zgartirish
Teshik qirralarini 
qayirish
Teshik atrofida bort 
 
hosil qilish
Tashqi konturni qayirish
Xomakining tashqi  konturida berilgan 
o‘lcham va shaklda bort 
qilish
Bortni burash
Ichi bo‘sh detal bortini  berilgan radius bo‘yicha  burash (burama hosil 
qilish)
Kengaytirish
Ichi bo‘sh detalda 
mahalliy kengaytirish 
hosil qilish
Siqish
Ichi bo‘sh detalda  mahalliy qisilgan  
(siqilgan) joy hosil qilish
To‘g‘rilash
Detal yoki xomakining 
notekis yuzalarini 
to‘g‘rilash

---

46
                                  Yig‘ish
Kalibrlash
Ichi bo‘sh detalga talab  qilingan o‘lcham va shakl 
berish 
Shakl berish
Xomaki shaklini 
shtampda metall bilan  to‘ldirish yo‘li orqali  qayta shakillantirish
Presslash
Pressli o‘tkazish bilan  ikkita detalni biriktirish
Parchinlash
Ikki yoki bir nechta  detallarni parchinlash
Sovitilib payvandlash
Ikkita detalni bosim 
ostida bir
-biriga kiygizish 
yordamida biriktirish
«Qulfli» biriktirish
Ikkita detalni buralgan  qismidan o‘zaro «qulfli» 
biriktirish
Qayirish
Ikkita detalni qayirilgan  kaft shaklida birlashtirish

---

47
      Kombinatsiyalashgan shtampovka
Bortlash
Ikki yoki bir nechta  detallarning bortlarini 
qayirish bilan birlashtirish 
Siqish va kengaytirish
Ikki detallni tashqi  tomondan siqish  yoki ichki tomondan  kengaytirish orqali 
biriktirish 
O‘zaro 
kombinatsiyalashgan 
shtamplash
Bir vaqtning o‘zida 
pressning bitta yurishida 
detalni joyidan 
qo‘zg‘atmasdan, ikki  yoki bir nechta turli  operatsiyalarni amalga 
oshirish 
Ketma-ket 
kombinatsiyalashgan 
shtamplash
Pressning bir nechta  yurishida, ikki yoki  bir nechta turli xil 
operatsiyalarni, xomakini  ketma-ket surish orqali  bajarish. Pressning har  bir yurishida tayyor detal 
olbnadi

---

48