|
8.4. Sportda lazer terapiyasining qo‘llash istiqbollari
Hozirgi kunda sportchi, organizmini tiklash uchun talablarga
yanada toiiqroq javob bemvchi va qoilash mumkin b o ig an usul-
lardan biri lazer terapiyasi, ya’ni immunitet tizimi hujayralariga
past jadallikdagi magnit infro-qizil lazer nurlanishi ta’siridadir.
Lazer terapiyasidan tibbiyotning turli sohalarida bir necha o ‘n yil-
lardan beri foydalanib kelinadi. Oxirgi o‘n yillikda chet el va MDH
mamlakatlarida nashr qilinishiga binoan past jadalli lazer terapi-
yasining sportchi organizmini tiklanish jarayonlariga ham samarali
ta’sir etadi. Lekin 0 ‘zbekistonda sportda lazer terapiyasini qoilash
to‘g‘risida axborotlar boimagan.
Lazeming kashf qilinishi hozirgi zamon fanida katta yutuq
boidi. Hozirgi kunda lazer texnologiyasi tibbiyotning turli so-
halariga yetarlicha mustahkam o‘mashib oldi. Fotobiologiya bio-
logik obyektlarda yom giik ta’siri ostida o‘tadigan jarayonlami
o‘rganadigan fan sifaida sintez qilingan biokimyo birikmalardan
quyosh energiyasining to‘planishi bilan b o g iiq b oigan foto-
sintez sifatidagi shunday muhim jarayon tadqiq qilingan paytda
o‘tgan asrdayoq paydo boigan edi. Lazer kvant elektronikasi va
boshqa ilmiy kashfiyotlar zamonaviy yutuqlari asosida paydo
172
boigan. A. Eynshteynning o‘z-o‘zidan va kuchaytirilgan nur-
lanish to‘g‘risidagi taiim oti va kvant nazaryasining yaratilishi
keyingi ishlar va lazemi ishlab chiqish uchun zamin yaratdi. 60-
yillarda sifatiy yangi yom giik manbalari, lazerlaming yaratili-
shi fotobiologiya va tibbiy amaliyotning u bilan b o g iiq boigan
sohalarining rivojlanishi uchun yaxshi turtki b o id i (S.D. Pletnev,
1981; I.M. Baybekov, А.Х. Qosimov, V.I. Kozlov va boshq. 1991;
K.Yu. Yoidoshev va boshq., 1997).
1954—1958-yillarda Kolumbiya universiteti olimi Ch.Gaunte
(AQSH), D. Venber (Kanada) va Fizika institutida (Moskva),
A.M.Proxorov, I.G. Basovlar tomonidan bir-biridan bexabar ish-
lagan holda qator kompleks tadqiqotlar o‘tkazilgan. 0 ‘tkazilgan
ko‘pgina tajribalar natijasida ular o‘zlari atagan “lazerlar”, ya’ni
mikro toiqinlar taramini kuchaytirish bo‘yicha qurilmalar tizimini
ishlab chiqdilar. Lazerlaming bu o‘tmishdoshlari 1964-yilda tad-
qiqotchilarga Nobel mukofoti berilishiga asos b o iib xizmat qildi
(А.К. Skobelkin va boshq., 1996). Birinchi ishlovchi mbin la-
zemi 1960-yilda Malibudan amerikalik olim Th Haiman yaratdi.
1961-yilda A. Javan rahbarligidagi olimlar gumhi keng tarqalgan
va hozirgi kunda juda katta shuhrat qozongan geliy-inson lazerini
yaratdilar. Shu vaqtdan boshlab, lazer texnologiyasiga katta qizi-
qish uyg‘ondi va muayyan diapazonda nurlanish hosil qilish so-
hasida ishlar boshlanib ketdi, keyinchalik esa, bu kvant generator
(OKG) - lazemi yaratish bilan tugadi.
Lazer alohida xususiyatlarga ega b o ig an yom g iik manbayi turi
hisoblanadi. Lazer nuri optik diapazondagi boshqa o‘zgarishlardan
afzalliklari bilan ajralib turadi: yuqori monoxromatiklik, kogerent-
lik va yoilanganlik, shuningdek, nurdagi katta energiya zichligi.
Bunday optik xususiyatlar fokusni to‘g‘rilash va nurlanishning
impuls rejimi hisobiga vaqt va kenglikda yom g iik energiyasining
yuqori konsentratsiyasiga erishish va uni biologik obyektga yetka-
zish imkonini beradi.
Lazer ta’siri energiya xususiyatlariga qarab yuqori va past jadalli
boiadi. Q uw at zichligi 10 Vt/sm2 dan yuqori b o ig an lazer nurla-
173
nishi yuqori jadalli bo‘ladi. Yuqori jadalli lazer ta’sirida biologik
hujayralarga fototermik va fotoionizatsiya hodisalari fotokoagu-
latsiya ko‘rinishdagi hujayralaming destruksiyasiga olib keladi,
ya’ni bu yerda modda parchalanishi qizdirishsiz ro‘y beradi.
Past jadalli lazer nurlanishida nurlanish quw ati 1СИ dan Ю '1
Vt/sm2 gacha boigan oraliqda yotadi va hujayralarda sezilarli
destruktiv o‘zgarishlar sodir qilmaydi.
Lazer nurlanishining yuqorida ko‘rsatilgan fizik xossalari
xaddan tashqari kichik, ya’ni to iq in uzunligigacha b o igan dia-
metrdagi yuzada energiya to‘planishi imkoniyatini beradi, bun-
dan jarrohlikda va oftalmologiyadagi okupunkturada foydalani-
ladi. Shu bilan bir vaqtda yorugiik oqimining yuqori kogerentligi
nurlanishning juda qisqa impulslarini yaratish va shu bilan birga
yashash vaqti soniya ulushlariga teng b o ig an molekulalaming
o‘tish holatlari deb atalmish kimyoviy reaksiyaning borishida qat-
nashadi. Molekulalaming xuddi shu o‘tish holati hayotiy jarayon-
laming asosida yotadi. Nihoyat, lazer nurlanish muayyan moleku-
lalar orqali saylanma, rezonans qoidasi bo‘yicha yutilishiga qodir.
Lazer nurlanishning bu xossalari fizioterapiya uchun nihoyatda
muhim, chunki tushayotgan oqim quvvatining muayyan darajasida
biokimyoviy reaksiyalar borishini yo‘naltirilgan holda o‘zgartirish
mumkin. Tibbiyot amaliyotida yom giikdan davolash omili sifati-
da turli fizioterapevtik muolajalar ko‘rinishida foydalanish ilgari-
dan qoilanilib kelinmoqda.
Lazer terapiyasining afzalliklari invazivsizligi va teri orqali
ta’siri, arzonligi, asboblaming ixchamligi, malakali qoilanganda
butunlay zararsizlik va qo‘shimcha ta’sirlaming yo‘qligi, tez im-
munitetli turg‘unlashtiruvchi natijani amalga oshirish mexanizmi
quyidagilardan iborat. Lazer nurlari va magnit toiqinlarining
uyg‘un birikmasi teri va qon tomirlari orqali yetarlicha chuqur-
likka kira oladi. Hujayra ichidagi turli oqsil va fukmentlar energiya
to‘plash va o‘ziga mos to iq in uzunligi bilan faollashadi va orga-
nizmning to iiq tiklanishini ta’minlaydi.
174
Do'stlaringiz bilan baham: |
