D. D. Safarova sport morfologiyasi

3.6. Biologik yosh haqida tushuncha
Turli yoshga xos b oigan davr va bosqichlarda odam tanasining 
morfologik  belgilami  baholashda  o‘rtacha  ko‘rsatkichlardan  foy-
79

---

dalaniladi.  Lekin  har  bir  shaxsda  yoshga  qarab  morfologik  o‘z- 
garishlar  diapozoni  farqlanishi  mumkin.  Farqli  o‘zgarishlar  ay- 
niqsa  balog‘atga  yetayotgan  davrda  kuchli  ifodalangan  bo‘lib, 
individual  xususiyatlarga  bog‘liq.  Ba’zi  o‘smirlarda  morfologik 
farqlar  kuchli  ifodalansa,  boshqalarda  o ‘sish  va  rivojlanish 
jarayonlari  o‘rtacha  yoki  sust  rivojlanadi.  0 ‘sish  va  rivojlanish 
qonuniyatlarida  shaxsiy  tebranish  xususiyatlari  namoyon  etilishi 
tufayli,  biologik  yosh  degan  tushuncha  kiritilgan.  Amaliyotda, 
ayniqsa  sport  tanlashda bolalami  turli  sport  seksiyalariga  tanlash 
pasport yoshi asosida o‘tkazilmasdan, uning biologik yoshi, aynan 
shu  davrga  xos  bo‘lgan  tanasining  rivojlanish  darajasi  asosida 
olib  boriladi.  Ko‘pchilik  bolalarda  biologik  va  xronologik  yoshi 
bir-biriga  muvofiq  bo‘ladi.  Lekin  ba’zi  bir  bola  va  o‘smirlaming 
biologik yoshi pasport yoshidan oldinda yoki orqaga qarab surilgan 
bo‘ladi.
Biologik yoshni ifodalovchi quyidagi ko‘rsatkichlar asos bo‘lib 
hisoblanadi:
1) ikkilamchi jinsiy belgilaming rivojlanish darajasi;
2) skelet suyaklarining suyaklanish muddatlari;
3)  tishlaming  yetilish  darajasi  (sut  va  doimiy  tishlaming  o‘sib 
chiqish muddatlari).
Oxirgi  paytlarda  biologik  yoshni  aniqlashda  fiziologik  ko‘r- 
satkichlami  yoki  a’zolar  ichida  rivojlanayotgan  mikrostmktura 
o‘zgarishlami  asos  qilib  olishga  harakatlar  qilinmoqda.  Shuni 
aytib o‘tish kerakki, tekshimvchining biologik yoshini aniqlashda, 
unda namoyon etilgan belgilar ishlab chiqarilgan va qabul qilingan 
yoshga  qarab  standartlar  bo‘yicha  tasdiqlangan  ko‘rsatkichlar 
bilan  solishtiriladi.  Akseleratsiya jarayonini  hisobga  olgan  holda 
bu standartlar vaqti-vaqti bilan yangilanib turadi.
Bolalar  orasida jismoniy  rivojlanishni  baholash  uchun  omma- 
viy  tekshirishlar  o‘tkazilganda,  organizmning  taraqqiyot  dara- 
jasini  ifodalovchi  informativ  bo‘lgan  ayrim  ko‘rsatkichlardan 
foydalaniladi.