D. D. Safarova sport morfologiyasi

2.2. Jismoniy yuklamalar ta’sirida adaptatsiya
 
jarayonining rivojlanish mexanizmlari
Ma’lum  bir  omil  ta’sirida  muskullar  tomonidan  ma’lum  kuch 
va  quvvatga  ega  bo‘lgan  ish  bajariladi.  Jismoniy  yuklamalar 
ta’sirida  turli  holat  va  harakatlar  bajarilishida  nafaqat  tayanch- 
harakat  apparati  ishtirok  etadi,  balki  struktur  o‘zgarishlar  bir 
qancha morfo-funksional tizimlarda ro‘y beradi,  chunki  organizm
27

---

ta’sirotlarga  yaxlit  tizim  sifatida javob  beradi.  Bir  tizimda  paydo 
bo‘lgan o‘zgarishlar boshqa tizimlarda ham o‘zgarishlami vujudga 
keltiradi. Masalan, odam organizmi yaxlit tizim sifatida ta’sirotlarga 
berayotgan javobi ikkita muhim vazifani bajarishga yo‘naltirilgan. 
Birinchidan,  muskullar faoliyatini  ta’minlash bo‘lsa,  ikkinchidan, 
ichki  muhit  sharoitining  barqarorligini  yoki  gomeostazini  tik- 
lashdir.  Ma’lumki,  muskullar  faoliyati  muayyan  funksional  tizim 
orqali  ta’minlanadi.  Bu jarayonlaming  ro‘y  berishi  neyrogen  va 
gormonal  mexanizmlar  yordamida  boshqariladi.  Muskul  ishining 
bajarilishi  to‘g‘risidagi  axborotga  javoban  neyrogen  boshqarish 
markazidan harakat reaksiyasiga javoban qon aylanish, nafas olish 
va  funksional  tizimini  tashkil  etuvchi  boshqa  komponentlar  o‘z 
ishini bajarishga tayyor boiishini ta’minlaydi. Bir vaqtning o‘zida 
gipotalamo-gipofizar va simpatiko-adrenal tizimlaming faollashuvi 
gormonal mexanizmlar orqali boshqariladi. Bu zanjiming faoliyati 
tufayli  adaptatsion  jarayon  idora  etiladi.  Natijada,  organizmda 
stress-reaksiya kelib chiqadi va unga javoban a ’zo, to‘qima, hujayra 
va molekular darajalardagi faoliyat faollashadi.  Bu jarayonlaming 
ketma-ket  ro‘y  berishi  tufayli  adaptatsiya  rivojlanishida  4  xil 
bosqich farqlanadi.