D. B. O‘rinbayeva

Matnni katta hajmdagi matn (gipertekst) darajasida tasavvur etish – 
KL yana 
bir asosiy yo‘nalishlardan biri gipermatn sistemasini tashkil etish sanaladi.
Gipertekst yunoncha “hyper” – “ostida, orqasida, ortida” ma’nolarini anglatuvchi old 
qo‘shimcha hamda lotincha “tekst” - “to‘qima” ma’nosini anglatuvchi so‘zlardan 
olingan. Ilk bor prezident F.Ruzveltning ilmiy ishlar bo‘yicha maslahatchisi 
Vannevar Bush tomonidan «MEMEKS» nomli texnik sistema loyihasi ishlab 
chiqildi. 
Ushbu 
loyihani 
kompyuter 
yo‘qligi 
uchun 
qo‘llash 
ancha 

---

62 
tushunmovchiliklarga olib keldi. 1960 yillarda T.Nelson loyihani qayta ishlab chiqib 
«KSANADU» nomi bilan kompyuter texnikasida qo‘llay boshladi.
 
KLsida gipermatn sistemasi grafik sifatida bo‘lib, har bir nuqtada bir matn yoki 
parcha, tasvir, jadval, videorolik va boshqalar joylashtiriladi. Sistemadagi matnlar bir 
yoki ikki yo‘nalishda bo‘lib, ular «zanjir» holatda uzviy bog‘liq holda bo‘ladi. 
Foydalanuvchi o‘zining ehtiyojiga ko‘ra gipermatndan foydalanadi. Gipermatn 
sistemasida bir nuqtadan ikkinchi nuqtaga o‘tish uchun mavzu bo‘yicha tayanch 
tushunchalar keltirilishi kerak. Tayanch tushunchalar kiritilishi bilan gipermatn 
mavzusi o‘zgaradi. Gipermatn sistemasidagi axborotlar matniy axborot ham, matnsiz 
axborot ham bo‘lish mumkin. Gipermatn sistemasi tarkibiga multimedia, 
gipermedialar ham kiradi. 
Gipermatn texnologiyasi matniy manbaning mashinada tashkil etishga 
asoslangan 
bo‘lib, 
bunda 
leksik 
birliklar 
bir 
chiziqli 
ketma-ketlikda 
joylashtirilmagan, balki aniq bilimlar asosida biror sohaga taalluqli birliklar va ular 
o‘rtasidagi munosabatlar inobatga olingan. Yetarli darajada olingan manba va 
birliklar o‘rtasidagi bog‘liqlik o‘ta murakkab gipermatn kengligini yuzaga keltiradi. 
Gipermatn kengligi o‘ziga xos semantik zanjir shaklida ma’lum bir fan sohasini aks 
ettiradi. Gipermatnning oliy shakli