D. A. Mamatqulov bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi asoslari

 
QALQONSIMON,  QALQONOLDI  VA  AYRISIMON  BEZLAR 
Qalqonsimon  bez  bo‗yinning  oldingi  qismida  joylashgan  bo‗lib,  hiqildoqni 
oldingi  va  yon  tomonlarini  yopib  turadi.  Uning  massasi  kattalarda  25-30  g  gacha 
bo‗ladi.  Qalqonsimon  bezdan  tiroksin  gormoni  ishlab  chiqariladi,  tiroksinning  65% 
dan ko‗prog‗i yod moddasidan iborat. Bu gormon organizmda moddalar almashinuvi 
jarayoni  normal  o‗tishida  muhim  rol  uynaydi.  U  yurak  ishining  gumoral  yo‗l  bilan 
boshqarilishida  ishtirok  etadi.  Tiroksin  bolalarning  o‗sishi  va  rivojlanishida,  nerv 
sistemasi funksiyasining normal takomillashuvida katta ahamiyatga ega. 
Qalqonsimon  bez  funksiyasining  susayishi  gipotireoz  deb  ataladi.  U  yosh 
bolalarda ham, kattalarda ham og‗ir kasallikka sabab bo‗ladi. 
                                                           
 

---

122 
 
Gipotireoz, ya‘ni qalqonsimon bez funksiyasining pasayishi bola tug‗ilgandan 
keyin  turli  yoshlarda  va  hatto,  katta  odamda  ham  ayrim  sabablarga  ko‗ra  yuzaga 
kelishi  mumkin.  Bunday  odamda  terining  quruqlashganligi,  ich  qotishi,  hatto  issiq 
vaqtda  ham  sovuqotish,  doimo  bo‗shashganlik,  kunduzlari  ham  uyqusirash  kabi 
belgilarni  aniqlash  mumkin.  Kasallikning  og‗ir  ko‗rinishlarida  bemorning  tanasi 
shishadi,  akliy  faoliyati  zaiflashadi,  ya‘ni  esda  saqlash,  o‗zlashtirish  qobiliyati 
pasayadi. 
34-rasm.Qalqonsimon bez. 
Endemik  buqoq.  Ba‘zi  joylarda,  ayniqsa,  buloq,  suvidan  foydalaniladigan 
joylarda  suv  va  tuproq  tarkibida  yod  moddasi  kam  bo‗ladi.  Shuning  uchun  bu 
joylarda  yashovchi  aholi  o‗rtasida  endemik  buqoq  ko‗p  uchraydi.  Bu  kasallikda 
qalqonsimon bezning hajmi kattalashib, bo‗yinning oldingi qismida shish hosil bo‗ladi. 
Uning  hajmi  yong‗oqdan  to  katta  choynakdek  bo‗lishi  mumkin.  Tireotoksikoz 
qalqonsimon  bez  funksiyasining  oshishi,  tiroksin  gormoni  normadan  ko‗p 
sintezlanishi  natijasida  sodir  bo‗ladigan  kasallikdir.  Uni  aniqlagan  olimning  nomi 
bilan    Bazedov  kasalligi  deb  ham  yuritiladi.  Bu  kasallikda  qalqonsimon  bezning 
hajmi kattalashib, ba‘zan buyinning oldingi sohasi bo‗rtib  chiqadi.  Bemorda  ko‗zning 
chaqchayishi,  ko‗p  terlash,  asabiylashish,  uyqusizlik,  ozish,  yurak  o‗ynash    holatlari 
sodir  bo‗ladi.  Kasallik  o‗z    vaqtida  davolanmasa,  bemor  asabiylashadi,  juda  ozib 
ketadi. Kasallikning og‗ir turida bemor jarrohlik yo‗li bilan davolanadi . 

---

123