Ctzbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. O u m o V, O. Abduqudusov, L. Uzoqova, M. Ahmedjonov, D. Jalolova

1.4. Kasb ta’limining ilmiy tadqiqot metodlari
Kasb taiim i muammolariga qaratilgan ilmiy izlanishlar o'tkazishdan 
maqsad o‘qitish va o‘rgatishning samarali metodlarini ishlab chiqish va 
amalda qo‘llash, texnik vositalami qo‘llashga doir masalalami yechimini
topishdan iborat. Ilmiy izlanishlar olib borish uchun o‘qituvchida fanning
N i s c r - 'i ’.' no'-i!-’ !
*
3
"
655
 
5
17
T D f
kutub/u*!

---

mazmunini chuqur bilish talab etiladi. Ko‘pchilik biajak pedagoglar 
talabalik vaqtlaridayoq pedagogik izlanishlar bilan shug‘ullanadilar. Fan 
bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar, maketlar, mustaqil ishlar uchun 
materiallar tayyorlaydilar. Ilmiy anjuman va seminarlarda ma’ruzalari 
bilan qatnashib, o‘zlarining pedagogik mahoratlarini oshirib boradilar.
Ilmiy pedagogik izlanishlar jarayonini shartli ravishda quyidagi 
bosqichlarga boiish mumkin:
1. 
0 ‘qituvchining adabiyotlami o‘rganish va amaliy ishlar asosida 
muammolami aniqlashi
0 ‘qituvchi adabiyotlami o‘iganish davomida quyidagilami aniqlashi 
kerak:
- o‘rganilayotgan muammo to‘g‘risida adabiyot muallifming fikr- 
mulohazasi;
- o‘iganilayotgan muammo to‘g‘risida usullardan farqli ravishda 
kiritgan takliflari;
- adabiyotlarda qaysi asosiy masalalar yoritilmagani;
- muammoni yechish uchun olib boriladigan izlanishlar.
Quyidagilar o‘qitish jarayonida yuzaga keladigan muammolardir:
- o‘qituvchi mashg‘uIotlar jarayonida duch keladigan qiyinchiliklar;
- kamchilik va qiyinchiliklaming yuzaga kelish sabablari.
2. 0 ‘qitishni bosqichma-bosqich tashkil etish.
Dalillami taqqoslash orqali asoslangan taklif beriladi.
3. Izlanish natijalarini rasmiylashtirish va o‘quv jarayonida qo‘llash
Maxsus fanlami o'qitish metodikasida ilmiy izlanishlaming umumiy
va maxsus usullari qoilaniladi.
Umummilliy usullarga nazariy izlanish, kuzatish, suhbat va 
tadqiqotlar kiradi.
Nazariy usul 
- adabiyotlardan o‘iganish va tahlil qilish hamda pedagogik 
tajribalar asosida olib boriladigan izlanishlar. Adabiyotlar ustida ishlashda 
kitob va jumallar, maqolalar va patentlar, ilmiy ishlar, to'plamlar va 
kataloglar, internet tizimidan olingan ma’lumotlardan foydalaniladi.
Kuzatish 
— odatda, tabiiy kuzatish orqali talabalarning fanlami 
o‘zlashtirishlari, ularning xulq-atvori va muomalasidagi o‘zgarishlami 
hisobga olish va tegishli ta’lim-tarbiya ta’siri ko‘rsatish yoilarini belgilash 
uchun qoilaniladi. Bu usul tadqiqotchining pedagogik tajribaning 
muayyan bir tomoni va hodisalarini biror maqsadni ko‘zda tutib idrok 
etishi tashkil etadi. Bunda kuzatishlar tezligi va soni, kuzatish obyekti,

---

vaqti, pedagogik vaziyatlarni kuzatish uchun ajratiladigan tavsif va 
hokazolar hisobga olinadi.
Qayd qilish usuliga qarab kuzatishlar turlarga boiinadi. Bevosita va 
bilvosita qayd qilish usuli tadqiqotchiga real pedagogik jarayonda 
kuzatuvchining xatti-harakatlari kabilami yozib qo‘yish imkonini beradi. 
Bevosita qayd qilish usuli biror-bir hodisaning oqibatlari haqidagi daliliy 
materialni boshqa shaxslar orqali yoki qandaydir asbobni qollash 
vositasida olishga imkon beradi. Ilmiy-texnika taraqqiyoti asrida kuzatishning 
vizual usullari xilma-xil texnika vositalari (kinofilm, videotasvir, 
teleko‘rsatuv)dan foydalanish orqali tobora ko‘p qo‘llanilmoqda.
Suhbat usuli 
— so'rashning bir turi bo‘lgani holda tadqiqotchining 
jiddiy tayyorgarlik ko‘rishini talab etadi. Chunki u tekshirayotgan shaxs 
bilan bevosita aloqada bo‘lish vaqtida og‘zaki suhbat tarzida, 
suhbatdoshining javoblarini yozmasdan, erkin muomala shaklida 
qoilaniladi.
Suhbat usulida - o‘qituvchilar va talabalar jamoasi bilan ota-onalar 
va keng jamoatchilik bilan yakka va guruh tarzida ish olib borilganda 
qoilaniladi. Suhbat usulidan farqli ravishda intervyu olish usuli oldindan 
belgilangan savollami izchillik bilan bayon qilishni nazarda tutadi. Bunda 
javoblar magnit tasmasiga yoki kassetalarga yozib olinadi. Hoziigi kunda 
ommaviy so‘rash nazariyasi va amaliyotida intervyu olishning ko‘p usullari 
mavjud. Bular.
- guruhlar tarzida;
- jadal;
- sinov va h.k.
Talabalar ijodini o‘iganishda — ularning o‘ziga xos individual tartibdagi 
faoliyatlariga doir omillar tahlil qilinadi, xulosalar yasaladi.